Genel Muhasebe

1. Genel Muhasebe MUHASEBE SÜRECİ VE MUHASEBE İŞLEMLERİNİN KAYDEDİLMESİ Yrd. Doç. Dr. Niyazi KURNAZ

2. Muhasebe Süreci 1) Açılış veya dönembaşı envanterinin yapılması, 2) Açılış ve dönembaşı envanterine dayanarak açılış veya dönem başı bilançosunun düzenlenmesi, 3) Açılış veya dönembaşı envanter sonuçlarının envanter defterine kaydedilmesi, 4) Açılış veya dönembaşı bilançosuna dayanarak açılış kaydının yapılması, 5) Yevmiye defterine yapılan açılış kaydının büyük deftere kaydedilmesi, 6) İşletmede her gün yapılan ticari işlemlerin (günlük işlemler) yevmiye defterine ve daha sonra büyük deftere kaydedilmesi, 7) Ocak ayından Aralık ayına kadar aylık mizanların, Aralık ayı sonu itibariyle de genel geçici mizanın düzenlenmesi, 8) Dönemsonu itibariyle envanter çıkarılması ve envanter sonuçlarının envanter defterine kaydedilmesi, 9) Dönemsonu muhasebe işlemlerinin yapılması, yevmiye defterine ve büyük deftere kaydedilmesi, 10) Kesin mizanın çıkarılması, 11) Dönemsonu bilançosunun ve gelir tablosunun hazırlanması.

3. Tanımlanmış Veriler Başlangıç Envanteri Bir Önceki Dönem Bilançosu ____________ Mahsup, Tahsil Tediye Fişleri Yevmiye Defterine Kayıt ...... Hesabı ....... Hesabı BÜYÜK DEFTERE SINIFLAMA Yardımcı Defterler Genel Geçici Mizan DÖNEM SONU İŞLEMLERİ ENVANTERİ Dönem Gelir Tablosu KESİN MİZAN Dönem Sonu

4. MUHASEBE İŞLEMLERİNİN KAYDEDİLMESİ

5. Aktif Hesaplar • İşletmenin sahip olduğu iktisadi kıymetlerin tümüne varlıklar ya da muhasebe literatüründe aktifler denilmektedir. • İşletmelerin belirledikleri amaçlarına ulaşabilmeleri ve bu amaçlara uygun bir şekilde faaliyette bulunabilmeleri için bazı iktisadi kıymetlere sahip olmaları gerekir. Para, mal, makine, taşıt araçları, bina, demirbaşlar bunlara örnek olarak verilebilir.

6. Aktif Hesaplar • İşletmenin varlıklarını çeşitli açılardan sınıflandırmak mümkünse de tek düzen hesap planına uygun olarak "Dönen Varlıklar" ve "'Duran Varlıklar'" biçiminde iki ana gruba ayırmak gerekir.

7. Dönen Varlıklar • Nakit olarak elde ya da bankada bulunan varlıklar ile bir yıl ya da bir faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi ya da kullanılması düşünülen varlıklardır. Dönen varlıklar sürekli olarak çalışan ve değişim gösteren hesaplardır.

8. Hazır Değerler • İşletmeler günlük faaliyetlerini sürdürebilmek için belirli bir miktarda nakit ve nakit benzeri kıymetleri hazır bulundurmak zorundadırlar. Hazır değerler, nakit olarak elde ya da bankada bulunan değerler ile istenildiği zaman paraya çevrilme imkanı bulunan varlıkları (menkul kıymetler hariç) kapsar.

9. A B 100 Kasa Hesabı + -- 100 Kasa hesabı işletmenin para giriş ve çıkışların izlendiği aktif karakterli bir hesaptır. Para girişleri, kasa mevcudunda artış yaratacağı için Kasa Hesabı 'nın borç tarafına kaydedilir. Para çıkışları ise kasa mevcudunda azalış yaratacağı için kasa hesabının alacak tarafına kaydedilir.

10. 100 KASA HS. • Bu hesap, işletmelerde en çok çalışan hesaplardan biridir. Kasa hesabı işletmelerdeki Türk Lirası ve yabancı para (Türk Lirası üzerinden ve değerinden) hareketlerinin izlendiği hesaptır. İşletme faaliyetleri sırasında para girişleri hesabın borç tarafına, her ne nedenle olursa olsun para çıkışları da hesabın alacak tarafına kaydedilir. • Kasa hesabı genellikle borç kalanı verir ya da hiç kalıntı vermez. Hesabın kalanı, işletmenin o andaki kasasındaki para miktarını göstermesi gerekir. Kasa hesabı kalan vermemişse kasada hiç para olmadığını ifade eder. Kasa hesabına giren paradan fazla çıkış olamayacağı için hesap alacak kalıntısı veremez.

11. 100 KASA HS. • İşletmeler kasaya giriş ve çıkışları "100 KASA Hesabı" na kaydederken, bu hesap ile ilgili ayrıntıları açılacak yardımcı hesaplarda izleyebilirler. Örneğin : 100 KASA HESABI 100.01 TL Kasası 100.10 Dolar ($) Kasası 100.11 Euro Kasası

12. . ÖRNEK: Bay Ali POYRAZOĞLU 5.000.- Lira parayı sermaye olarak koyarak (A) işletmesini kurmuştur. ÖRNEK: İşletme satıcı Levent KIRCA’ya olan borcuna karşılık 1.600.TL ödemiştir.

13. ÖRNEK: İşletme Oya BAŞAR’a peşin olarak 110. Liralık (10.Lira KDV Dahil) mal satmıştır.

14. Eğer işletme satmış olduğu mal ya da hizmetler karşılığında Türk Lirası yerine yabancı para almışsa yine “100 KASA Hesabı” na kayıt yapılacak ancak yardımcı hesaplarda yabancı para olduğu belirtilecektir. Yabancı paraların değerlendirilmesinde T.C. Merkez Bankası'nca o günkü resmi gazetede yayımlanan döviz alış kuru esas alınır.

15. ÖRNEK: İşletme ihraç ettiği mal karşılığında 1.000. dolar almıştır. (Dolar kuru 1.500. TL'dir. KDV tutarı 225.- TL dahildir.) ÖRNEK: İşletme daha önce 1.500 Liradan kaydettiği 1.000 doları 1.625. Lira üzerinden Türk Lirasına çevirmiştir.

16. ÖRNEK: Altınyunus tatil köyünde verilen hizmet bedeli olarak, 1.035 Euro (%15 KDV dahil) tahsil edilmiştir. ( 1 Euro = 1.700.- TL ) 10 gün sonra 1.035 Euro, ( 1 Euro = 1.650.- TL üzerinden ) Türk parası- na çevrilerek kasaya konmuştur. Öncelikle hizmet karşılığı olarak alınan Euro’nun kaydını yapalım; 1.035 Euro 10 gün sonra Türk Lirasına çevirildiğinde;

17. A B 101 Alınan Çekler Hs. + -- “101 ALINAN ÇEKLER Hesabı” hazır değerler grubu içindeki ikinci hesaptır. Aktif nitelikli bu hesaba herhangi bir nedenle çek alınması durumunda çekin üzerindeki değerle borç, çekin bedelinin bankadan tahsil edilmesi veya çekin ciro edilmesi durumunda alacak kaydedilir.

18. 101 Alınan Çekler Hs. • Çek, kanunda belirtilen hükümlere göre düzenlenmiş bir ödeme aracıdır. Çeki düzenleyen kişi ya da kuruluşun mevduat ya da kredi yolu ile bankada sağlanmış emrine hazır bir paranın tamamının ya da bir kısmının kendisine ya da bir üçüncü kişiye ya da çek hamiline ödenmesi konusunda bankaya bir emir vermektedir. Çeki düzenleyen kişiye "keşideci" ve çekte belirtilen tutarı almaya yetkili olan kişiyede "lehtar" denilir. Çek bedelini ödeyen bankaya da "muhatap" adı verilmektedir. Çekler hamiline veya nama yazılı olarak düzenlenebilmektedirler.

19. 101 Alınan Çekler Hs. 101 ALINAN ÇEKLER HESABI 101.00 Cüzdandaki Çekler 101.01 Tahsildeki Çekler 101.09 Diğer TL. Çekler 101.50 Cüzdandaki Yabancı Paralı Çekler 101.51 Tahsildeki Yabancı Paralı Çekler 101.59 Diğer Yabancı Paralı Çekler, şeklinde sınıflandırılabilir.

20. ÖRNEK: (A) İşletmesi 230. TL ye (%15 KDV Dahil) mal satmış, yarısını nakit tahsil etmiş, diğer yarısı için de çek almıştır. ÖRNEK : İşletme daha önceden almış olduğu ve cüzdanda bulunan 115.- TL tutarındaki çekin tutarını İşbankası’ndan çekmiş ve hemen bu bankadaki ticari mevduat hesabına geçirmiştir.

21. ÖRNEK : İşletme yurt dışına mal satmış ve10.000.-$ tutarında bir çek almıştır. ( 1$=1,20.-‚dir) ÖRNEK : İşletme daha önce aldığı $ 10.000 tutarındaki çeki ( $1= 1,30.-) üzerinden Türk parası olarak tahsil etmiştir. Çekin işletme defterlerine kaydedildiği andaki değeri ; $1= 1,20.-‘dür.

22. ÖRNEK : İşletme, muhatabı Garanti Bankası olan 123.- TL tutarındaki çeki Kütahya ‘da bu banka bulunmadığı için aracı bir banka ile tahsil etmek amacıyla Akbank’a vermiştir. Üç gün sonra Akbank çekin tahsil edildiğini işletmeye bildirmiştir. Banka bu işlemler için 2.- TL komisyon keserek kalan 121.- TL’yi işletmeye ödemiştir.

23. ÖRNEK: İşletme, 20 Ekim günü mal satmış alıcıdan 11.500 dolar (%15 KDV dahil) üzerinden düzenlenen çek almıştır. Dolar kuru 1.400 Liradır. ÖRNEK: İşletme daha önce sattığı mal karşılığında aldığı 11.500 dolarlık çeki tahsil etmiştir. Dolar Kuru: 1.50.- Liradır.

24. ÖRNEK: (A) İşletmesi 57.50 TL ye (% 15 KDV Dahildir.) mal satın almış ve karşılığında portföyünde bulunan aynı değerdeki bir çeki ciro etmiştir.

25. A B 102 Bankalar Hs. + -- Bu hesap, işletmece yurt içi ve yurt dışı banka ve benzeri finansal kurumlarına yatırılan ve çekilen paraların izlenmesini kapsar. Bu hesabın işleyişi; bankalara para olarak veya hesaben yatırılan değerler borç, çekilen tutarlar ile üçüncü kişilerce tahsil edildiği anlaşılan çek ve ödeme emirleri alacak kaydedilir.

26. 102 Bankalar Hs. • Bankalar hesabı vadeli, vadesiz, ihbarlı (önceden haber vermek üzere çekmek koşuluyla) ya da yabancı para cinsinden yatırılan paraların izlendiği bir hesaptır.Bankalara yabancı para cinsinden (döviz) hesap açtırıldığı ve para yatırıldığı zaman, yine “102 BANKALAR Hesabı” işlem tarihindeki kur üzerinden ve Türk Lirası olarak borçlandırılacak ve döviz çekildiği zaman da alacaklandırılacaktır. • Vadesi bir yılı aşan banka mevduatlarının nasıl kaydedileceği hususunda Tekdüzen Hesap Planında bir açıklama yer almamaktadır. Aynı zamanda Duran Varlıklar içerisinde de uzun vadeli banka mevduatlarının kaydedileceği bir hesap da bulunmamaktadır. Ancak, uygulamada, vadeli mevduatın faizinden vazgeçmek koşuluyla her zaman çekilebilmesi nedeniyle dönen varlık sayılmaktadır ve yine “102 BANKALAR Hesabı” nda izlenmektedir.

27. 102 Bankalar Hs. Yatırılan paranın vadeli, vadesiz, döviz ya da hangi bankaya yatırıldığı açılacak yardımcı hesaplar vasıtasıyla izlenebilecektir. Bankalar hesabının yardımcı (tali) hesaplarının sayısı ve nitelikleri işletmelerin özelliklerine göre değişebilir. 102 BANKALAR HESABI 102.00 Vadesiz TL Mevduat 102.001 A Bankası 102.002 B Bankası 102.10 Vadesiz Döviz Tevdiat Hesabı 102.20 Vadeli TL Mevduat 102.25 Vadeli Döviz Tevdiat Hesabı 102.30 Bloke Mevduat 102.50 Yurt Dışı Bankalar Vadesiz Mevduat

28. ÖRNEK: İşletme A bankasına 500. TL yatırarak ticari mevduat hesabı açtırmıştır. ÖRNEK: Senet karşılığı 500. Liraya sattığımız malın bedeli B Bankasındaki işletmemizin hesabına yatırıldığını bankadan gelen dekontla öğrenmiş bulunuyoruz.

29. ÖRNEK: Işletme günlük nakit ihtiyacını gidermek için “A” Bankası’ ndaki ticari mevduat hesabından 96.000.- TL çekmiştir. ÖRNEK: İşletmenin 11.500. TL lik alacağı müşteri Meltem DİL tarafından B bankasındaki işletmenin mevduat hesabına havale edilmiştir.

30. 103 Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri Hs. A B -- + İşletmelerin üçüncü kişilere bankalardan çekle veya ödeme emriyle yapacağı ödemeler bu hesapta izlenir. Genellikle işletmeler mal veya hizmet alımı karşılığı ya da başka nedenlerden kaynaklanan ödemelerini çekle yaptıklarında, çek bankadan tahsil edilinceye kadar bu hesabın alacağında izlenir. Çekin banka tarafından ödendiği anlaşıldığında bankalar hesabı alacaklandırılır, Buna karşılık "VERİLEN ÇEKLER ve ÖDEME EMİRLERİ" borçlandırılır. Aslında pasif karakterli olan bu hesap bankalar hesabından bir indirim unsuru olarak düşünülerek bilançonun düzenlenmesinde eksi olarak “102 BANKALAR Hesabı” nın altında gösterilir.

31. ÖRNEK: İşletme satın aldığı 460.000. Lira tutarındaki (%15 KDV dahil) mala karşılık bedeli iş bankası üzerinden keşide ettiği çekle ödenmiştir. Daha sonra bankadan alınan hesap özetinden söz konusu çekin bankadan tahsil edildiği anlaşılmıştır.

32. 108 Diğer Hazır Değerler Hs. A B + -- Nitelikleri itibariyle hazır değer sayılan pullar, vadesi gelmiş kuponlar, tahsil edilecek banka ve posta havelleri (yoldaki paralar gibi) değerleri kapsar. Bu hesabın işleyişi; bu değerler elde edildiğinde hesabın borcuna, elden çıkarıldında da hesabın alacağına kaydedilir.

33. 108 Diğer Hazır Değerler Hs. • Bu hesabın bölümlendirilmesinde, bu hesabın tanımında yer alan unsurlar birer alt başlık şeklinde düşünülebilir. 108 DİĞER HAZIR DEĞERLER HESABI 108.00 Vadesi Gelmiş Kuponlar 108.10 Pullar 108.20 Tahsil Edilecek Posta Havaleleri 108.21 Tahsil Edilecek Banka Havaleleri 108.40 Yoldaki Paralar …… …… 108.90 Diğer Çeşitli Hazır Değerler

34. ÖRNEK: İşletme müşterisi Mahmut Pekcan’ın borcuna karşılık olarak işletmeye gönderdiği 177.- TL tutarında posta havalesine ilişkin bildirimi almıştır. İşletme 5 gün sonra posta havalesini Posta İşletmesi’nden tahsil etmiştir.

35. BÖLÜMLE İLGİLİ KAVRAMLAR AKTİF HESAP: işletmenin sahip olduğu iktisadi kıymetlerin tümüne varlıklar yada muhasebe literatüründe aktifler denilmektedir. PASİF HESAP: işletme varlıkları üzerindeki hak talebi bulunan kişilerin haklarını ifader. GELİR: İşletmenin faaliyetleri dolayısıyla mal ve hizmetlerden elde etmiş olduğu parasal tutarlar gelir olarak adlandırılmaktadır. Diğer bir deyişle işletmenin öz sermayesini artıran işlemlerdir. GİDER: İşletmelerin faaliyetlerini devam ettirebilmesi bir başka deyişle gelir elde etmek için kullanmış olduğu yada tüketmiş olduğu mal veya hizmetlerin parasal olarak tutarıdır. Diğer bir deyişle işletmenin öz sermayesini azaltan işlemlerdir. ÇEK: Bir bankaya hitaben yazılmış ve yasada belirlenen hükümlere göre düzenlenmiş bir ödeme aracıdır. LEHDAR: Çekte belirtilen tutarı almaya yetkili kişi KEŞİDECİ: Çeki düzenleyen yani çeki kesen kişi. MUHATAP: Çek veya senet bedelini ödeyen banka yada kişi. KUR: Bir ülke parasının başka bir ülke parası cinsinden değeri. CİRO: Bir senet veya çek üzerindeki hakkın üçüncü bir şahsa devredilmesi işlemidir. TAHAKKUK: Tahsilatın veya ödemelerin yapılıp yapılmamasına bakılmaksızın, hasılatın (gelirin) kazanılması ve gidere katlanılması durumunun hesaba aktarılmasıdır. AKTİFLEŞTİRME: Bir varlık hesabına kaydederek bilanço kalemleri içine dahil etme işlemidir. AMORTİSMAN: Sabit varlıklarda kullanılma, teknik gelişme, kaza ve kötü çalıştırmalar sonucu ortaya çıkan eskime, aşınma ve demode olma nedeniyle meydana gelen değer azalışlarına amortisman denir. İTFA: Maddi olmayan sabit varlıkların amortismana tabi tutulmasıdır. STOPAJ: Verginin kaynağından kesilmesi işlemidir.