ATIK PİL VE AKÜMÜLATÖRLERİN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ VE TÜRKİYE UYGULAMALARI Halime SEZER

1. ATIK PİL VE AKÜMÜLATÖRLERİN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ VE TÜRKİYE UYGULAMALARI Halime SEZER Çevre ve Orman Bakanlığı

2. PİL VE AKÜMÜLATÖR NEDİR? Piller ve aküler, kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine dönüştüren, kompleks elektro kimyasal cihazlardır. Tiplerine göre kimyasal bileşimleri farklılık gösteren pil ve akümülatörler primer ve sekonder olmak üzere ikiye ayrılırlar.

3. Pil&Akümülatör Şarj Edilebilir (Sekonder Bataryalar) Şarj Edilemez (Primer Bataryalar) Çinko-Karbon Alkali-Mangan Çinko-Hava Gümüs-Oksit Lityum Mangandioksit Nikel-Kadmiyum Nikel-Metal Hidrid Lityum -İyonu Lityum-Polimer Kurşun- Asit PİLLER & AKÜLER

4. Çevreye ve insan sağlığına olan zararlarını en aza indirmek Atık pil ve akümülatörler içerisinde bulunan ekonomik değere sahip olan metalleri geri kazanmak ATIK PİL VE AKÜLER NEDEN AYRI TOPLANMALI?

5. Merkezisinirsisteminintahribinevekansere, • Böbrek,karaciğer,beyindokularınıntahribine, • Sakatdoğumlara Sinir iletim sisteminde bozukluğa Hemoglobin bileşiminde düşmeye Kansızlığa Mide ağrısına Böbrek ve beyin iltihaplanmasına Kısırlığa Kansere ve toksik etkisinden dolayı ölüme Cıva Kurşun Akciğer hastalıklarına Prostat kanserine Kansızlığa, doku tahribine Böbrek üstü bezlerinin tahribine Kadmiyum PİL VE AKÜLERİN İÇERİSİNDE BULUNAN METALLERİN ZARARLARI

6. YASAL DAYANAK

7. Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği Yönetmelik Avrupa Birliğinin 91/157/EEC, 93/86/EC ve 98/101/EC direktifleri göz önünde bulundurularak hazırlanmış ve 01.01.2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Etiketleme, işaretleme ve yasaklamalara ilişkin maddelerinde yapılan değişiklikler ise; 03.03.2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik 2006/66/EC sayılı AB Direktifi ile henüz uyumlaştırılmamış olup, yeni direktifteki değişikliklerin 2013 yılı ikinci çeyreğine kadar mevzuatımıza taşınması planlanmaktadır.

8. YÖNETMELİĞİN İÇERİ AMAÇ KAPSAM GENEL İLKELER GÖREV, YETKİ VE SORUMLULUKLAR Bakanlık, Valilik, Belediye, Üretici, Dağıtım ve Satış Yapan İşletmeci, Geri Kazanım Tesisleri, Geçici Depolar, Taşıma Araçları KOTA & DEPOZİTO İZİN, LİSANS PROSEDÜRLERİ Geri Kazanım Tesisleri, Araçlar, Geçici Depolar İTHALAT UYGULAMASI

9. Çevresel kriterlere uygun pil ve akümülatör üretiminin sağlanması, Pil ve akümülatör atıklarının alıcı ortama verilmesinin engellenmesi, Etiketleme ve işaretleme ile; kalite kontrolünün, ithalatının kontrolünün, içerdiği zararlı madde miktarının kontrolünün sağlanması, AMAÇ

10. İthalat, ihracat ve transit geçişlere ilişkin esasların belirlenmesi, Yönetiminde gerekli teknik ve idari standartların sağlanması, Zararlı madde içeren pil ve akümülatörlerin üretiminin, ihracatının, ithalatının, satışının önlenmesi, Atık pil ve akümülatörlerin geri kazanım veya nihai bertarafı için toplama sisteminin kurulması ve atık yönetim planının oluşturulması, AMAÇ

11. Etiketleme, İşaretleme, Zararlı madde miktarının azaltılması, Atıklarının evsel ve diğer atıklardan ayrı olarak toplanması, taşınması, bertarafı, ithalat, transit geçiş ve ihracatına ilişkin Yükümlülükleri kapsamaktadır. KAPSAM

12. KAPSAM DIŞI Endüstriyel kullanım amacına bağlı olarak kalıcı olarak yerleştirilmiş pillerin bulunduğu aletler, bilimsel ve mesleki alanda kullanılan, hayati önemi haiz tıbbi aygıtlara yerleştirilmiş piller, kalp pilleri, sadece uzman kişiler tarafından uzaklaştırılması gereken, kesintisiz olarak sürekli çalışması gereken aletler içindeki pil veya akümülatörler bu Yönetmelik kapsamı dışındadır.

13. ATIK PİL VE AKÜMÜLATÖRLERİN YÖNETİM SORUMLULUĞU

14. GENEL İLKELER-1 • Pil ve akümülatörler yönetmelikte belirtildiği şeklide işaretlenir ve etiketlenir. • Uzun ömürlü ve şarj edilebilir pil ve akümülatörlerin üretimi esastır. • Cıva ve kadmiyumlu pillere ilişkin yasaklamalar getirmektedir. • Atık pil ve akümülatörlerin evsel ve diğer atıklarla birlikte depolanması, alıcı ortama verilmesi ve yakılması yasaktır.

15. GENEL İLKELER-2 • Atık pil ve akümülatörlerin geri kazanılması esastır. • Atık pil ve akümülatörlerin yönetimlerinin her safhasında sorumlu kişiler, çevre ve insan sağlığına zarar vermemek için gerekli tedbirlerin alınmasından sorumludur. • Pil ve akümülatör üretenler ile piyasaya sürenler, atık pil ve akümülatörlerin toplanması, taşınması ve bertarafını sağlamak ve bu amaçla yapılacak harcamaları karşılamakla yükümlüdürler.

16. PİLLER

17. Yönetmeliğe göre piller iki gruba ayrılmaktadır. I.Grup Piller: Nikel kadmiyum ve cıvalı piller hariç bütün piller II.Grup Piller: Nikel-Kadmiyum vecıva oksit piller PİL GRUPLARI

18. Piller: Sekonder hücreler ve sekonder pil ürünleri Türk Standartlarında (TS EN 61429) belirtilen şekilde etiketlenir ve işaretlenir. Ağırlıkça % 0,0005’den fazla cıva (Hg) içeren düğme tipi piller ile bu tür düğme pillerden oluşturulan pillerin ambalajları Yönetmelik Ek-1’de gösterilen sembol ile işaretlenir. İŞARETLEME VE ETİKETLEME

19. Yönetmelik pillerin üretimi ve ithalatında bazı metaller için (cıva ve kadmiyum) yasaklama ve sınırlandırma getirmiştir. YASAKLAMA

20. Ağırlıkça yüzde iki (%2) den fazla cıva oksit veya cıva içeren düğme tipi piller ve düğme tipi pillerden oluşan pillerin üretimi ve ithalatı yasaktır. Ağırlıkça milyonda beş (%0,0005) den fazla cıva içeren (Hg) pillerin üretimi ve ithalatı yasaktır. Ağırlıkça onbindeyirmibeş (%0,025) den fazla kadmiyum (Cd) içeren primer pillerin, ithalatı ve üretimi yasaktır. YASAKLAMA

21. AKÜMÜLATÖRLER

22. Akümülatörler Yönetmelik Ek-1’deki gibi işaretlenir ve etiketlenir. Üreticilere geri dönmesini sağlamak amacıyla, bu ürünlerin etiketlenmesinde “depozitoludur” ibaresi ile Bakanlık tarafından firmaya verilen kod numarası yer alır Kurşun asit akümülatörlerin üzerinde “Pb” ya da “kurşun” ve “GERİ KAZANILIR” ifadesi ya da “GERİ KAZANILACAKAKÜ” ibaresi bulundurulur (bu ürünlerin dış ambalajlarında da aynı ibare bulundurulacaktır.). Ayrıca bu ürünlerin etiketlerinde Ek-4B’de yer alan uyarıcı bilgilerin bulunması zorunludur. İŞARETLEME VE ETİKETLEME

23. Atık akümülatörlerin geri kazanılmak üzere üreticiye geri dönmesini sağlamaktadır, Üreticiler akümülatörlerinin satışında depozito uygulamak zorundadır, Tüketiciler tarafından, akümülatör ürünlerinin dağıtımını ve satışını yapan işletmelere getirilen atık akümülatörlerin geri alınması zorunludur, Bu atıkların akümülatör ürünlerinin dağıtım ve satış yerlerini işletenlere ve araç bakım-onarım yerlerine verilmesi durumunda, ürün için belirlenen depozito bedelinin tüketiciye ödenmesi gerekmektedir, Depozito uygulaması yönetmeliğin yürürlüğe girdiği yıl ve daha sonraki yıllarda satışa sunulan ve satılan akümülatörlere uygulanmaktadır, Depozito bedeli, her yıl Aralık ayında piyasa koşulları dikkate alınarak, akümülatörlerin kapasitelerine (amper saat) göre, her bir akümülatör için ayrı ayrı hesaplanmakta ve yurt genelinde tek bir fiyat listesi uygulanmaktadır, Depozito bedelleri Bakanlık ile akü üreticileri ve geri kazanımcılar tarafından birlikte hazırlanır ve takip eden yıl boyunca geçerliliğini korumaktadır, DEPOZİTO BEDELLERİ

24. TSEN 61429 Ni-Cd Pb

25. İŞARETLEME ETİKETLEME AKÜ-250 (Firma Kodu ) Depozitoludur Hg Pb Ağırlıkça % 0,0005-%2 arası cıva içeren düğme tipi piller için etiketleme örneği Geri kazanılır Ek-4Bde yer alan uyarıcı bilgiler

26. ÜRETİCİ SORUMLULUĞU

27. Atık pillerin çevreyle uyumlu toplanması ve bertarafını sağlamak amacıyla pil üreticilerine kota zorunluluğu getirilmiştir. • Atık akümülatörlerin toplama etkinliğinin arttırılması amacıyla akümülatör üreticilerine depozito sorumluluğu getirilmiştir. • Kota ve depozito yükümlülüğü kapsamında pil ve akümülatör üreticilerine yönetmelikte belirlenen oranlarda atık pil ve atık akü toplama yükümlülüğü getirilmiştir.

28. Pillerde Mevcut Durum Türkiye’de pil üretimi yoktur. Piyasaya sürülen pillerin tamamı ithaldir. • Ülkemizde her yıl yaklaşık 10.000 ton pil piyasaya arz edilmektedir. • Türkiye’ye ithal edilen pillerin yaklaşık %2’si Yönetmelikte verilen sınır değerleri aşmayacak şekilde civa ve kadmiyum içeren pillerdir. • Kota kapsamında yapılan uygulamalara göre 2006, 2007 ve 2008 yıllarında yaklaşık 230 ton/yıl atık pil Kaynakta Ayrı Toplanarak yönetmeliğe uygun olarak bertaraf edilmiştir. • Evsel atık kompozisyonu içinde yer alan atık pil miktarına ilişkin bilgiler mevcut değildir.

29. Akümülatörlerde Mevcut Durum • Ülkemizde her yıl yaklaşık 65 bin ton akümülatör piyasaya sürülmektedir. • Piyasaya sürülen akümülatörlerin ortalama %80’i yerli üretim, %20’si de ithalattır. • Akümülatörler kullanım alanlarına göre starter (otomobil aküleri), • stasyoner ve traksiyoner (Telekom aküleri, Enerji santral aküleri, Forklift aküler, kesintisiz güç kaynakları aküleri) akümülatörler olarak sınıflandırılmaktadır. • Ülkemizde özel aküler hariç (agm ve jel) bütün kurşun asit aküler (starter, stasyoner ve traksiyoner) dünya standartlarında üretilmektedir

30. YETKİLENDİRİLMİŞ KURULUŞLAR

31. Pil ve akü üreticileri, ithalatçıları ve kendi markalarıyla pil ve akü piyasaya süren firmalar pil ve akümülatör atıklarının çevreyle uyumlu olarak ayrı toplanması, taşınması, geri kazanımı ve bertarafını sağlamak amacıyla bir araya gelerek kar amacı gütmeyen kuruluşlar kurmuşlardır. • Bu çerçevede akü konusunda ülkemizde iki ayrı ortak toplama sistemi, pil konusunda ise bir toplama sistemi kurulmuştur.

32. Pil; Ülkemizde pil toplama konusunda ortak bir sistem oluşturmak üzere pil ithalatçıları tarafından Taşınabilir Pil Üretici ve İthalatçıları Derneği-TAP 28.09.2004 tarihinde Tüzük Kararı ile kurulmuştur. Ülkemizde pil üretimi yapılmadığından dernek üyelerinin tamamı ithalatçıdır. Derneğin merkezi İstanbul’dadır. TAP, atık pil toplama hedeflerine ulaşılabilmesi amacıyla yönetmelikte belirlenen yükümlülükler çerçevesinde 06.01.2005 tarihinde Bakanlığımızca yetkilendirilmiş ve bu kapsamda 11.10.2005 tarihinde Bakanlığımız ile bir işbirliği protokolü imzalanmıştır. .

33. Kurşun Asit Startör Akü üreticileri, Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinin 29 uncu maddesinde belirtilen hedeflere ulaşılabilmek amacıyla “AKÜDER” Akümülatör ve Geri Kazanım Sanayicileri Derneği” altında birleşmiştir. Söz konusu yönetmeliğin 10 uncu maddenin (c) bendinde ifade edilen yükümlülükler çerçevesinde 11.01.2005 tarihinde yetkilendirilen AKÜDER ile Bakanlığımız arasında 17.08.2005 tarihinde bir protokol imzalanmıştır. 2005 yılında 7 üye ile başlayan AKÜDER’in bugün 106 akümülatör üretici ve ithalatçı üyesi, 8 geri kazanım tesisi üyesi bulunmaktadır. Derneğin merkezi İstanbul’dadır. AKÜDER Türkiye piyasasının yaklaşık %80’ini temsil etmektedir.

34. Traksiyoner, Stasyoner ve Diğer Kuru Tip Akü ithalatçıları, Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinin 29 uncu maddesinde belirtilen hedeflere ulaşılabilmek amacıyla “TÜMAKÜDER” Tüm Akü İthalatçıları ve Üreticileri Derneği altında toplanmıştır. Söz konusu yönetmeliğin 10 uncu maddenin (c) bendinde ifade edilen yükümlülükler çerçevesinde 10.05.2005 tarihinde yetkilendirilen TÜMAKÜDER ile Bakanlığımız arasında 18.12.2005 tarihinde bir protokol imzalanmıştır. 2005 yılında 20 üye ile başlayan TÜMAKÜDER’in bugün 87 akümülatör üretici ve ithalatçı üyesi bulunmaktadır. Derneğin merkezi İstanbul’dadır. TÜMAKÜDER Türkiye piyasasının yaklaşık %20’sini temsil etmektedir.

35. ATIK PİL & ATIK AKÜLER

36. 05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik gereğince atık pil ve akülerin kodları aşağıdaki şekilde kullanılacaktır.

37. TOPLAMA & TAŞIMA &GEÇİCİ DEPOLAMA& GERİ KAZANIM

38. Atık akümülatörlerin taşınması için İl Çevre ve Orman Müdürlüklerinden lisans alma zorunluluğu bulunurken, atık piller için lisans alma zorunluluğu bulunmamaktadır. Atık piller için 210 litrelik HDPE fıçı kullanılmak zorundadır. Araçların renginin kırmızı olması, Yönetmelik Ek-1 de yer alan amblemin bulunması, araçların üzerinde pil taşıyan araçlar için "Atık Pil Taşıma Aracı" akümülatörler için "Atık Akümülatör Taşıma Aracı" yazılması Atık pil ve akümülatör taşımacılığında UATF kullanılması TAŞIMA

39. TAŞIMA FİRMALARI • Lisanslı Firma Sayısı : 115 İLLERE GÖRE TAŞIMA FİRMASISAYILARI

40. Kullanılmış akümülatörler için geçici depolama alanlarının kurulması ve işletilmesi “Valilik İznine” tabi tutulmuştur. Geçici depolama alanı kurmak isteyenler üreticiler tarafından yetkilendirilmek zorundadır. Atık akümülatörler 90 günden fazla bekletilemez GEÇİCİ DEPOLAMA

41. GEÇİCİ DEPOLAMA - akümülatör ürünlerinin dağıtımını ve satışını yapan işletmeler ile araç bakım onarım yerlerini işletenler için izin zorunluluğu yoktur. - yukarıdaki yerler dışında kurulacak geçici depolama alanlarının valilik denetimi altında faaliyet göstererek ilgili valilikten geçici depolama izni alması zorunludur

42. GEÇİCİ DEPOLAMA ALANLARI • İzinli Firma Sayısı : 87 İLLERE GÖRE GEÇİCİ DEPOLAMA ALANLARI

43. PİL DEPOLAMA • Atık pillerin geçici depolanmasında iç ve dış yüzeyleri korozyona dayanıklı konteynerler kullanılması, • Bu konteynerlerin kolay taşınabilir ve hacmi asgari 4 m3 veya daha fazla olması, • Sızdırmazlık özelliği taşıması gereken konteynerlerin kırmızı renge boyanarak her iki yüzeyine “Atık Pil Geçici Deposu” ibaresi yazılması zorunludur. • Nihai Pil depolama alanları için ise Bakanlıktan pil depolama alanı proje onayının alınması gerekmektedir.

44. ÇED, Teknoloji Uygunluk Raporu ve Ön Lisans almak Kimya Müh. Odası koordinasyonunda Çevre Müh. Odası, Makine Müh. Odası ve Metalürji Müh. Odası tarafından yapılan teknik inceleme sonucunda hazırlanan rapor Üniversitelerin ilgili bölümlerinden alınacak ikinci rapor Geçici izin veya Lisans almak Lisansa uygun çalışmak Yönetmelik Madde 14, 19, 21, 22, 23 GERİ KAZANIM TESİSLERİ

45. GERİ KAZANIM TESİSLERİ • Lisanslı Firma sayısı :14 • İzinli Firma Sayısı :2 İLLERE GÖRE GERİ KAZANIM TESİSLERİ

46. Ülkemizde atık kurşun asit akülerin geri kazanımı yapılmaktadır. Atık akü geri kazanımı sonucu açığa çıkanlar: Kurşun: %60 Plastik: %12 Filtre tozu+ Cüruf: % 6 (Filtre tozu proseste tekrar kullanılmakta, cüruf ise nihai olarak bertaraf edilmektedir) Asitli su: %22 (Nötralize edildikten sonra bertaraf edilmektedir.) AKÜ GERİ KAZANIM

47. AKÜ GERİ KAZANIM YILLARA GÖRE GERİ KAZANIM MİKTARLARI

49. Atık pillerin toplanması, taşınması ve bertarafı ulusal atık taşıma formlarıyla takip edilmektedir. Türkiye’de atık pil geri kazanım tesisi bulunmamaktadır. Kaynakta ayrı toplanan Ni-Cd, Li-İon ve Ni-Mh piller geri kazanım amaçlı ihraç edilmektedir. Diğer piller ise belediyelerin düzenli depolama sahalarında atık piller için tahsis edilen sızdırmazalık koşulları sağlanmış alanlarda depolanmaktadır. PİL BERTARAFI

50. Türkiye genelinde 75 Belediye, 29 İstanbul İlçe Belediyesi, 8 Zincir Market ve 7 Üniversite ile atık pillerin toplanması konusunda yapılan protokoller çerçevesinde birlikte çalışmaktadır. Bu kapsamda 15.000 bidon ile 40.000 atık pil toplama kutusu dağıtılmıştır. Aynı zamanda ülkemiz genelindeki 24.000 eczane yeni toplama noktası olarak belirlenmiş ve bu kapsamda Türk Eczacılar Birliği ile TAP arasında bir protokol imzalanmıştır. Toplama faaliyetlerinde kullanılan araç sayısı ise 11’dir. Toplanan piller Kocaeli’ndeki ayrıştırma tesislerinde ayrıştırılarak geri kazanım ve/veya bertarafa gönderilmektedir. PİL TOPLAMA FAALİYETLERİ