İÇ KONTROL TANITIM

1. İÇ KONTROL TANITIM Fadıl TUNÇEL Uludağ Üniversitesi İç Denetçi ftuncel@uludag.edu.tr

2. SUNUMPLANI • Giriş • İç Kontrolün Tarihçesi, • İç kontrol Sistemine İlişkin Temel Belge ve Düzenlemeler • İç Kontrolün Tanımı Amacı • İç Kontrol Felsefesi • Coso Modeli • Mali Yönetim ve İç Kontrol Yapısı • İç Kontrolün Unsurları • İç Kontrole İlişkin Görev ve Sorumluluklar • İç kontrol yanılgılar ve gerçekler

3. GİRİŞ • Yirminci yüzyılın sonlarından itibaren tüm dünyada hükümetlerin odak noktası, performans artışını sağlayacak mekanizmaları hayata geçirmek olmuştur. Söz konusu amaca hizmet etmek üzere ortaya atılan ‘iyi yönetişim’, son dönemde özel sektörün yanı sıra kamu sektörü için de rehber ilke haline gelmiştir.

4. GİRİŞ • İyi yönetişim ilkesi çerçevesinde daha kaliteli kamu hizmetinin sağlanması amacıyla hesap verebilirliğin temini, saydamlığın geliştirilmesi, yönetsel esneklikler sağlanarak yetki ve sorumlulukların devri, sonuç odaklı yönetim ve bütçeleme anlayışı ile vatandaş beklentilerinin karşılanması ön plana çıkan unsurlar olmuştur.

5. GİRİŞ • Kamu hizmeti kalitesinin artmaya başlaması beraberinde, hedef odaklı yaklaşımı ve kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanılması ihtiyacını doğurmuş ve böylece kamu kurumlarının organizasyon yapısından, iletişim ve izlemeye kadar mali yönetim ve kontrol süreçleriyle ilgili pek çok alanda etkili araçların kullanılmasını gerekli kılmıştır. Bu reform sürecinde benimsenen en önemli yönetim aracı ise iç kontrol sistemidir.

6. İç Kontrolün Tarihçesi • İç kontrole yönelik temel düşünceler, 1940’lı yılların başında ABD’de kamu muhasebesi ve iç denetim meslek kuruluşları tarafından yayınlanan iç kontrolün denetime ilişkin uygulamalarını açıklayan rapor, kılavuz ve standartlarda görülmektedir. • Bu yayınlarda ayrıca iç kontrolün tanımına, unsurlarına, değerlendirilmesine ilişkin yöntemlere ve kişilerin sorumluluklarına da değinilmiştir.

7. İç Kontrolün Tarihçesi • 1970’lere kadar birçok iç kontrol sistemi ortaya çıkarılmış, iç kontrol uygulamaları iyileştirilmiştir. • ABD’de 1973’te Watergate siyasi skandalı sonucunda kanun yapma ve düzenleyici yetkiye sahip kurumlar iç kontrole büyük önem vermişlerdir. ” Yabancı Yolsuzluk Kanunu” olarak isimlendirebileceğimiz kanun çıkarılarak tüm kurumlarda uygulanmaya başlanmış bu sayede iç kontrolün etki alanı genişlemiştir. • ” Yabancı Yolsuzluk Kanunu” sağlam bir iç kontrol sistemiyle yolsuzlukların önlenebileceğinin altını çizmiştir.

8. İç Kontrolün Tarihçesi • Daha sonraki yıllarda ilgili kurumların çalışmaları sonucunda iç kontrol sisteminin kurulması ve etkinliğinin değerlendirilmesi için genel kabul görecek standartlar belirleyen bir projeyi üstlenmesi kararlaştırılmıştır. • Bu amaçla Treadway Komisyonunu Destekleyen Kuruluşlar Komitesi “iç kontrol bütünleşik sistemi” raporunu yayımlamıştır. Bu rapor, COSO iç kontrol modeli olarak bilinmektedir.

9. İç Kontrolün Tarihçesi • Avrupa Birliğinin genişleme sürecinde mali kontrol alanında yapılan çalışmalar sonucunda COSO modeline dayalı bir iç kontrol sistemi benimsenmiştir. Avrupa Birliğine üye ve aday ülkelerin buna uygun iç kontrol sistemi oluşturmaları beklenmektedir. • Avrupa Komisyonu 31.12.2003 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere iç kontrol standartlarını belirlemiştir.

10. İç Kontrolün Tarihçesi • Avrupa Birliği ile yapılan müzakereler çerçevesinde, mali sistemimizin AB uygulamaları ile uyumunun sağlanması amaçlanmaktadır. Mevzuatımız da bu kapsamda COSO’nun iç kontrol standartlarına uygun biçimde oluşturulmuştur. • 2003 yılında “AB Müktesebatının Üstlenilmesine ilişkin Türkiye Ulusal Programı" (UP) ile "AB Müktesebatının Üstlenilmesine ilişkin Türkiye Ulusal Programının Uygulanması, Koordinasyonu ve izlenmesine ilişkin Karar" kabul edilmiştir. • Öngörülen bu düzenlemelere paralel olarak Aralık 2003 tarihinde 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu çıkarılmıştır.

11. İç kontrol Sistemine ilişkin temel belge ve düzenlemeler Uluslararası Standartlar • COSO İç Kontrol Bütünleşik Çerçeve Raporu • INTOSAI Kamu Sektörü İç Kontrol Standartları Rehberi • AB İç Kontrol Standartları Ulusal Standartlar ve İlgili Mevzuat • 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu (24.12.2003) • İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar (31.12.2005) • Kamu İdarelerince Hazırlanacak Faaliyet Raporları Hakkında Yönetmelik (1.1.2006) • Kamu İdarelerinde Stratejik Planlamaya İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik (26.05.2006 ) • Kamu İç Kontrol Standartları Tebliği (26.12.2007) • Kamu İdarelerince Hazırlanacak Performans Programları Hakkında Yönetmelik (5.7.2008) • Kamu İç Kontrol Standartlarına Uyum Eylem Planı Rehberi (4.2.2009) • Kamu İç Kontrol Rehberi (Şubat 2014)

12. Nedir İç Kontrol?5018 sayılı kanun Md.55 İç kontrol; idarenin amaçlarına, belirlenmiş politikalara ve mevzuata uygun olarak faaliyetlerin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yürütülmesini, varlık ve kaynakların korunmasını, muhasebe kayıtlarının doğru ve tam olarak tutulmasını, mali bilgi ve yönetim bilgisinin zamanında ve güvenilir olarak üretilmesini sağlamak üzere idare tarafından oluşturulan organizasyon, yöntem ve süreçle iç denetimi kapsayan mali ve diğer kontroller bütünüdür.

13. Nedir İç Kontrol?5018 sayılı kanun Md.55 İç kontrol, bir kurumun yönetimi ve personeli tarafından uygulanan, kurumun belirlenmiş hedeflerine ulaşmasında ve misyonunu gerçekleştirmesinde, • Faaliyetlerin etkin ve verimli olması • Mali raporların güvenilirliği • Yürürlükteki mevzuata uyum • Varlıkların korunması amaçları için makul bir güvence sağlamak üzere tasarlanmış, kurumun genelini etkileyen bütünleşmiş bir süreçtir.

14. Nedir İç Kontrol(Kamu İç Kontrol Rehberi)

15. Nedir İç Kontrol?5018 sayılı kanun Md.55 İç kontrol; • idarenin amaçlarına, • belirlenmiş politikalarına, • mevzuata uygun olarak faaliyetlerin; • etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yürütülmesini, • varlık ve kaynakların korunmasını, • muhasebe kayıtlarının doğru ve tam olarak tutulmasını, • mali bilgi ve yönetim bilgisinin zamanında ve güvenilir olarak üretilmesini sağlamak üzere idare tarafından oluşturulan; • Organizasyon, • Yöntem, • Süreç, • iç denetimi kapsayan • Mali ve diğer kontroller bütünüdür. 

16. İç Kontrolün Amacı; 5018/Md-56 İç kontrolün amacı; • Kamu gelir, gider, varlık ve yükümlülüklerinin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yönetilmesini, • Kamu idarelerinin kanunlara ve diğer düzenlemelere uygun olarak faaliyet göstermesini, • Her türlü mali karar ve işlemlerde usulsüzlük ve yolsuzluğun önlenmesini, • Karar oluşturmak ve izlemek için düzenli, zamanında ve güvenilir rapor ve bilgi edinilmesini, • Varlıkların kötüye kullanılması ve israfını önlemek ve kayıplara karşı korunmasını,             • sağlamaktır.

17. İç Kontrol Felsefesi • İç kontrol; kurumların hedeflerine ulaşması, misyonlarını gerçekleştirmesi ve bu yolda ilerlerken önlerine çıkabilecek belirsizliklerin en aza indirilmesi amacıyla uygulanan süreçtir. • İç kontrol, kurumların sürekli değişen çevre koşulları, hizmet alanların talepleri ve öncelikleri ile gelecekte ortaya çıkabilecek tehdit unsuru olan veya fırsatlar yaratabilecek risklerle başa çıkabilmeleri için yönetimi güçlendirir.

18. İç Kontrol Felsefesi İç kontrol tanımında önemli olan bazı unsurlar şunlardır: • İç kontrol bir süreçtir. Bunun anlamı iç kontrolün ulaşılmaya çalışılan bir amaç olmadığıdır. İç kontrolün süreç olması, aynı zamanda bir sonuç olmadığı anlamına da gelir. Bu süreç sonuca ulaşmak için kullanılan bir araçtır. • İç kontrol insanlardan etkilenir. Bu süreç sadece politika kuralları, el kitapları ve talimat metinleri değildir. Kurumun her seviyesinde yer alan insanlar iç kontrolün bir parçasıdır ve uygulanmasından sorumludur.

19. İç Kontrol Felsefesi • İç kontrol kurumun hedeflerine ulaşılmasında üst yönetime ve idarecilere sadece makul bir güvence sağlar. Kurum, hedefine doğru ilerlerken iç ve dış etkenlere maruz kalır. Kurumun bir parçası olan çalışanlar iç etkenlere örnek olarak gösterilebilir. Kişilerin karakter özellikleri, ahlaki değerleri ve yetkinlikleri iç kontrolün etkinliği ile doğrudan ilgilidir. İç kontrol ile insanların içsel özelliklerini tamamen kontrol etmek mümkün değildir. Dış etken olarak gösterilebilecek risklerin ki buna ekonomik kriz örnek verilebilir, bir kısmını da tamamen kontrol etmek imkansızdır. Bu nedenle iç kontrol kurum için kesin bir güvence değil, makul bir güvence sağlar.

20. İç Kontrol Felsefesi İç kontrol sadece finansal işlemler ve raporlama ile ilgili değil; yönetimi, idare süreçlerini, stratejiyi ve kurumun diğer faaliyet ve operasyonlarını kapsayan, uyum ve performans ölçeğinde uygulanan tüm kontrolleri ifade eder.

21. İç Kontrol Felsefesi Kurumlar hedeflerini gerçekleştirmek için iç kontrol sistemini kullanırlar. Kurumların başlıca 4 hedefi vardır: • Faaliyetlerin etkin ve verimli olması: Faaliyetlerin etkin ve verimli olması, kurumun, hedeflere ulaşma düzeyi, performansı, fayda-maliyet yapısı gibi temel faaliyet hedefleri ile ilgilidir. • Mali raporların güvenilirliği: Mali raporların güvenilirliği, geçici ve özetlenmiş raporları da içeren güvenilir hesap raporlarının hazırlanması, mali verilerin açık ve anlaşılır bir biçimde kayıtlara alınması ve yayınlanması, konu ile ilgili diğer bilgilere kolaylıkla ulaşılabilmesi gibi konuları içerir.

22. İç Kontrol Felsefesi • Yürürlükteki mevzuata uyum : Yürürlükteki mevzuata uyum, kurumun hedeflerine ulaşmak için yürüttüğü faaliyetlerin yasal prosedürle uygun olmasını sağlamak üzere yapılması gereken uyum çalışmaları ile ilgilidir. • Varlıkların korunması: Varlıkların korunması ise kurumun sahip olduğu tüm varlıkların güvence altına alınmasını içerir.

23. İç Kontrol Felsefesi -İç kontrol sisteminin etkili bir biçimde uygulanabilmesi için iç kontrol bir yük olarak değil, beklenmeyen olaylar ortaya çıktığında oluşacak kayıpları önlemek ve fırsatları değerlendirmek ile ilgili bir araç olarak görülmelidir. İç Kontrol sistemi kurumun ana faaliyeti değildir. Yönetimin fonksiyonlarını icra etmez. Öncelikle iç kontrol kurum hedeflerinin elde edilmesini destekleyip onlara ulaşmayı engelleyecek risklere karşı erken uyarı sistemi olsa da hangi hedeflerin konulacağını belirleyemez. Karar verme sürecinde, yöneticiyi doğru bilgiyle destekler, verilen kararların iletilmesini sağlar ama hangi kararların alınacağı konusunda yönetimin yerini alamaz.

24. İç Kontrol Felsefesi -İç kontrolün etkinliğinde en büyük rolü yönetim üstlenir. İdareciler iç kontrol sisteminin etkili bir biçimde işlediğinin güvencesini verebilmek için uygun politikalar oluşturmalı ve güvence sağlamalıdırlar. İç kontrol uygulanırken, hedeflere ulaşılmasını etkileyecek belirsizlikler öngörülmeli ve önlemler alınmalıdır; yani idareciler risk yönetimi konusunda da sorumludurlar. -İç Denetim ise iç kontrol sisteminin etkinliğinin değerlendirilmesini ve sistemin etkinliğine katkı sağlamak konusunda rol oynar.

25. İç Kontrol Felsefesi Sonuç olarak • İç kontrol, mali iş ve işlemlerle sınırlı değildir. • İç kontrol, en üst kademeden en alt kademeye tüm kurum çalışanlarının sorumluluğundadır. • İç kontrolün oluşturulması, işletilmesi, izlenmesi ve geliştirilmesinden yönetim sorumludur. • İç kontrol, belli noktalarda, belli alanlarda ve belli zamanlarda değil; tüm faaliyetleri kapsayan devamlılık esasına dayanan bir süreçtir. • İç kontrol, sadece yazılı dokümanlara dayanmaz. Güçlü ve pozitif bir ortamı da ifade eder.

26. İç kontrol herkesin işidir.

27. COSO İÇ KONTROL MODELİ • Uluslararası düzeyde kabul gören iç kontrol, kurumun hedeflerine ulaşması için makul güvence sağlamak üzere tasarlanmış olan bir sistemdir. • Bu sistemin en iyi bilinen modeli olan Comittee of Sponsoring Organizations (COSO)’dur.COSO modelinde iç kontrol; kurumdaki iş ve eylemlerin mevzuata uygunluğunu, mali ve yönetsel raporlamanın güvenilirliğini, faaliyetlerin etkililiği ve etkinliği ile varlıkların korunmasını sağlamayı amaçlar.

28. COSO İÇ KONTROL MODELİ COSO tarafından oluşturulan; • kontrol ortamı, • risk yönetimi, • kontrol faaliyetleri, • bilgi ve iletişim • izleme bileşenlerinden oluşan iç kontrol sistemi, Uluslararası Sayıştaylar Birliği (INTOSAI), Avrupa Komisyonu ve benzer uluslararası kuruluşlarca da referans olarak kabul edilen ve önerilen bir modeldir .

29. COSO İÇ KONTROL MODELİ • COSO küpü bir kurumun birimlerinin ve faaliyetlerinin, iç kontrolün beş unsuru yardımıyla amaçlara ulaşmasını ifade eder, • COSO piramidi ise iç kontrolün beş unsurunun birbiriyle ilişkisini gösterir.

30. COSO KÜPÜ Faaliyet ve birimler, hedefler ve iç kontrolün unsurları bir küpün farklı yüzeylerini oluşturur ve ayrılmaz bir bütündür. Tüm birim ve faaliyetler; faaliyetlerin etkinliği ve etkililiği, bilgilerin güvenilirliği ve mevzuata uygunluk hedeflerine ulaşmak amacıyla iç kontrolün beş unsurundan yararlanır.

31. COSO PİRAMİDİ Kontrol ortamı temelde yer alır, risk değerlendirme ve kontrol faaliyetleri yapılırken bilgi ve iletişim kanalları kullanılarak izlemenin (gözetimin) ihtiyaç duyduğu bilgiler sağlanır.

32. İç Kontrol Süreci : COSO Bazlı Bir Yaklaşım

33. Mali Yönetim ve İç Kontrol Yapısı ÜST YÖNETİCİ Mali Hizmetler Birimi İç Denetim Birimi (İç Denetçi) Muhasebe Birimi Mali Yönetim ve İç Kontrol Yapısı Harcama Birimi Harcama Birimi Harcama Birimi Harcama sonrası Denetim Ön Mali Kontrol İç Kontrol

34. İç Kontrolün Unsurları Halihazırda Avrupa Birliği ile üyelik müzakerelerini yürütmekte olan ülkemiz 2000’li yılların başından itibaren kamu iç kontrol sistemini güçlendirmek üzere bir reform sürecinden geçmektedir. Bu süreçte Avrupa Komisyonunun tüm aday ülkelere tavsiye ettiği ve COSO ile uyumlu iç kontrol modelinin ana unsurları: • Yönetsel sorumluluğa ve hesap verebilirliğe dayalı mali yönetim ve kontrol (MYK) sistemi, • Fonksiyonel olarak bağımsız iç denetim faaliyeti • Bu iki alanın tüm kamu sektöründe uyumlaştırılmasından sorumlu bir Merkezi Uyumlaştırma Birimi (MUB) dir.

35. İç Kontrolün Unsurları • Mali Yönetim ve Kontrol Sistemi (MYK), en genel anlamda kamu kaynaklarının yönetim ve kontrol süreçlerini ifade etmektedir. Buna göre her düzeydeki kamu yöneticisi; yönetimindeki kaynaklara ilişkin planlama, programlama, bütçeleme, bütçe uygulama, muhasebeleştirme, kontrol, raporlama, arşivleme ve izleme görevlerini yerine getirmek üzere etkin bir Mali Yönetim ve Kontrol sisteminin (MYK) kurulmasından ve sürdürülmesinden sorumludur.

36. İç Kontrolün Unsurları • Bu sorumluluğu taşımada ve hedeflere ulaşmada yöneticilere yardımcı olan iç denetim fonksiyonu ise, risk yönetimi temelinde mevcut Mali Yönetim ve Kontrol sisteminin belirlenmiş yöntem ve standartlara ve iyi mali yönetim ilkelerine uygunluğu konusunda bir nesnel güvence ve danışmanlık hizmeti vermektedir. • Ayrıca, kamuda Mali Yönetim ve Kontrol ile iç denetim alanına yönelik uluslararası kabul görmüş standartlar ve iyi uygulama örneklerine dayanarak metodoloji, mevzuat ve standartlar oluşturmak, geliştirmek ve tüm bunların uygulanmasını koordine ederek izlemek ve ihtiyaç duyulan eğitimleri sağlamak üzere bir merkezi uyumlaştırma faaliyeti de gereklidir.

37. İç Kontrolde Rol ve Sorumluluklar Üst yönetici: İdarede yeterli ve etkili bir iç kontrol sisteminin kurulmasını sağlamak, işleyişi izlemek ve gerekli tedbirleri alarak geliştirmek üst yöneticinin sorumluluğundadır. İç kontrol sisteminin sahibi üst yöneticidir. Üst yönetici, genel olarak izleme görevini üstlenmekle birlikte kurumun hedefleri doğrultusunda faaliyetlerini yürütmesinden ve iç kontrol sisteminin düzgün biçimde işleyişinin sağlanmasından sorumludur. Kamu İç Kontrol Standartlarına uyum çalışmaları hakkında her yılın Ocak ayında üst yönetici tarafından ilgili Bakana bilgi verilir.

38. İç Kontrolde Rol ve Sorumluluklar Birim yöneticileri (harcama yetkilileri): Birimlerinde etkili bir iç kontrol sistemi oluşturmak, uygulanmasını sağlamak ve izlemek, zayıf yönleri geliştirmekle sorumludur. Strateji Geliştirme Birimi Yöneticileri: İç kontrol sisteminin harcama birimlerinde oluşturulması, uygulanması ve geliştirilmesi çalışmalarında koordinasyonu sağlamak, eğitim ve rehberlik hizmeti sağlamaktan sorumludur.

39. İç Kontrolde Rol ve Sorumluluklar Personel: İç kontrol tüm personelin görevinin bir parçasıdır. Kurumda çalışan herkes iç kontrol sisteminin hayata geçirilmesinde rol oynar. İç kontrol yalnızca bir birimdeki personelin yürüteceği bir görev değildir. Kurumda çalışan herkesin yürüttüğü faaliyetlerin içine yerleşmiş bir süreçtir. Bu nedenle ilave bir iş ya da görev olarak düşünülmemelidir.

40. İç Kontrolde Rol ve Sorumluluklar İç Denetim Birimi: İç kontrol sisteminin tasarım ve işleyişini sürekli olarak incelemek, güçlü ve zayıf yönlerinin belirlenmesini sağlamak ve geliştirilmesi için değerlendirme ve tavsiyeler sunmak suretiyle iç kontrol sisteminin geliştirilmesine katkıda bulunur. Mali Yönetim ve Kontrol Merkezi Uyumlaştırma Birimi (Maliye Bakanlığı): İç kontrol süreçlerine ilişkin standartlar ve yöntemler belirlemek, geliştirmek ve uyumlaştırmak, koordinasyon sağlamak ve idarelere rehberlik hizmeti vermekle sorumludur.

41. İç Kontrolde Rol ve Sorumluluklar Kurum dışındakiler (hizmetten yararlananlar, paydaşlar vb.): Kurum dışındaki kişiler de iç kontrol sürecinde önemli rol oynarlar. Bu kişiler kurumun hedeflerini gerçekleştirmesine katkıda bulunabilecek yararlı bilgiler sağlayabilirler. Ancak kurumdaki iç kontrol sisteminin tasarlanmasından, uygulanmasından ve düzgün işlemesinden bu gruplar sorumlu tutulamazlar.

42. İç Kontrolde Rol ve Sorumluluklar Sayıştay: 6085 sayılı Sayıştay Kanunu hükümlerine göre kamu idarelerinde dış denetim organı olarak yapacağı düzenlilik denetimlerinde; üst yönetici ve harcama yetkilileri tarafından imzalanan iç kontrol güvence beyanlarını ve iç denetim raporlarını da dikkate alarak; kamu idaresinin iç kontrol sisteminin düzgün biçimde işleyip işlemediğini değerlendirir.

43. İç Kontrol- Yanılgılar ve Gerçekler Yanılgı 1: İç Kontrol, yazılı prosedürlerle başlar. Gerçek 1: İç kontrol, güçlü bir iç kontrol ortamıyla başlar. Yanılgı 2: Yönetim iç kontrolü iç denetçiler tarafından yapılması gereken bir iş olarak kabul eder. Gerçek 2: İç kontrol sisteminin sahibi yönetimdir.

44. İç Kontrol- Yanılgılar ve Gerçekler Yanılgı 3: İç kontrol sadece mali bir konudur. Gerçek 3: İç kontrol idarenin tüm fonksiyonlarını kapsamakta ve her alanını ilgilendirmektedir. Yanılgı 4: İç kontrol bürokrasi yaratır ve çalışanları oyalar. Gerçek 4: İç kontrol, süreçlere ilave yapılan işler olarak düşünülmemeli, süreçlerin bir parçası olarak tasarlanmalıdır.

45. İç Kontrol- Yanılgılar ve Gerçekler Yanılgı 5: İç kontrol yeterince kuvvetli ise yolsuzluk olmayacağından ve mali tablolar doğru olduğundan emin olabiliriz. Gerçek 5: İç kontrol makul, ancak kesin olmayan güvence verir.

46. Teşekkür Teşekkür Ederim Fadıl TUNÇEL İç Denetçi ftuncel@uludag.edu.tr