BİTKİSEL ÜRÜNLER ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ Hazırlayan Özgür BALCI Bitkisel Ürünler Şube Müdürü

1. BİTKİSEL ÜRÜNLER ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ Hazırlayan Özgür BALCI Bitkisel Ürünler Şube Müdürü

2. ODUN DIŞI BİTKİSEL ÜRÜNLER

3. ODUN DIŞI BİTKİSEL ÜRÜNLER NEDİR? Bazı orman ağaç ve ağaççıklarının gövdelerine tekniğine uygun metodla yara açmak suretiyle elde olunan reçine, sığla yağı v.s., gibi balzami yağlar, defne, okaliptüs v.s. gibi ağaç ve ağaççıkların yaprakları, mazı, palamut, sumak, defne, mahlep, menengiç, çam fıstığı gibi meyveler, bazı ağaç ve ağaççıkların gövde kabukları, ince dal ve sürgünleri ile, gerek orman altı florayı teşkil eden gerekse orman rejimine giren sahalarda yayılış gösteren kekik, adaçayı, eğrelti otu, nane, pelin otu, hardal v.s. gibi ağaççık, çalı, çalımsı görünüşteki bitkiler ile, otsu, rizomlu, yumrulu ve soğanlı bitkiler “ODUN DIŞI BİTKİSEL ÜRÜNLER” olarak adlandırılmaktadır. Asli ürün üretimi esnasında açığa çıkan ağaç kabukları, kozalaklar, çalılar, yongalar, kökler ile mantarlar, orman toprağı ve örtüsüde aynı grupta yer almaktadır.

4. ODUN DIŞI BİTKİSEL ÜRÜNLER NEDİR?

5. ODUN DIŞI BİTKİSEL ÜRÜNLER NELERDİR? Yabanil besin bitkileri: Fıstık çamı ,ceviz badem ,kestane,keçiboynuzu vb. Aromatik ve Tıbbi Bitkiler: Anason Adaçayı Kekik Nane Oğulotu Biberiye vb Boya bitkileri: Safran, Doğu çınarı, Ebegümeci,Sütleğen vb Soğanlı bitkiler:Yılın büyük bir kısmını yeraltında (toprak içinde) soğan, yumru ve rizom şeklinde geçirmelerine rağmen ilkbahar ve sonbahar aylarında albenili çiçekler açan; süsleme ve/veya tıbbî ve aromatik amaçlarla kullanılabilen bitkiler: yoğurtçiçeği (Anemoneblanda)kardelenler (Galanthus), göl soğanı (Leucojumaestivum), karaçiğdem (Stenbergialutea);, terslâle-ağlayan gelin (Fritillariaimperialis), adıyamanlâlesi (Fritillariapersica); vb.Soğanlı bitkilerin yaklaşık 500 yıldır yurt dışına çıkarıldığı bilinmektedir.Bir çoğunun nesilleri tehdit altındadır. Yenilebilir Mantar :Sedir ,kanlıca, bolet,kuzu göbeği vb Liken ve yosunlar:

6. ODUN DIŞI BİTKİSEL ÜRÜNLERE DAİR DÜNYA VE TÜRKİYEDEKİ ÖNEMLİ İSTATİSTİKİ RAKAMLAR Dünya Sağlık Örgütüne (WHO) göre, dünyada çeşitli amaçlarla kullanılan bitki sayısı 20.000 civarındadır. Bunlardan 4.000’i bitkisel ilaç olarak yaygın bir şekilde kullanılırken, yaklaşık%10'unun ticareti yapılmaktadır. Türkiye’de tıbbi olarak kullanılan bitkilerin sayısının 500 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Ancak, doğadan toplanarak ticareti yapılan bitki türlerinin sayısının 346 olduğu ve bunların 112’sinin ihraç edildiği 24’ünün endemik olduğu ve endemik türlerin 7’sinin de halen ihraç edildiği belirtilmektedir. Örneğin adaçayı, kekik, çöven ve şalba’nın bazı türleri endemik olup ihraç edilen türlerdir. Bunun yanı sıra; doğadan toplanan ve aktarlar, semt pazarları ve marketler aracılığıyla ticareti yapılan türlerin sayısının da 179 olduğu tespit edilmiştir.

7. ODUN DIŞI BİTKİSEL ÜRÜNLERE DAİR DÜNYA VE TÜRKİYEDEKİ ÖNEMLİ İSTATİSTİKİ RAKAMLAR Dünya Odun Dışı Orman Ürünleri İhracatı (Milyon $)

8. ODUN DIŞI BİTKİSEL ÜRÜNLERE DAİR DÜNYA VE TÜRKİYEDEKİ ÖNEMLİ İSTATİSTİKİ RAKAMLAR Dünya odun dışı orman ürünleri ihracatından en büyük payı 1,3 milyar $’la 2010 yılında Çin almıştır. Dünya ihracatının %15,8’ini gerçekleştiren Çin’i, 939 milyon $’la Hindistan takip etmektedir. Dünya ihracatından %11 pay alan Hindistan’ı 908 milyon $’la ABD üçüncü sıradan takip etmektedir. Bu üç ülkeden sonra odun dışı orman ürünleri sektöründe söz sahibi olan ülkeler sırasıyla Almanya (%8,6) ve Mısır (%3,5) olmuştur. Türkiye ise 196 ülke arasından dünyanın en fazla odun dışı orman ürünü ihracatı yapan 21. ülkesi olarak yerini almıştır.

9. ODUN DIŞI BİTKİSEL ÜRÜNLERE DAİR DÜNYA VE TÜRKİYEDEKİ ÖNEMLİ İSTATİSTİKİ RAKAMLAR Dünya Odun Dışı Orman Ürünleri İthalatı (Milyon $)

10. ODUN DIŞI BİTKİSEL ÜRÜNLERE DAİR DÜNYA VE TÜRKİYEDEKİ ÖNEMLİ İSTATİSTİKİ RAKAMLAR 2010 yılında dünyanın en büyük odun dışı orman ürünleri ithalatçısı 1,3 milyar $’lık ithalatı ile ABD’dir. Onu sırasıyla Almanya (%8), Japonya (%5,8), Fransa (%4,5) ve Hong Kong (%4,4)takip etmiştir. Türkiye, odun dışı orman ürünleri ithalatı yapan 219 ülkeden 32.’si olarak dünya sıralamasında yerini almıştır.

11. ODUN DIŞI BİTKİSEL ÜRÜNLERE DAİR DÜNYA VE TÜRKİYEDEKİ ÖNEMLİ İSTATİSTİKİ RAKAMLAR Değer Bazında Türkiye'nin Odun Dışı Orman Ürünleri İhracatı Milyon $ 2010 yılında Türkiye’nin odun dışı orman ürünleri sektöründen en fazla ihracat yaptığı ülke Çin’dir. Anılan sektörde Türkiye’nin toplam ihracatının %15’i Çin’e yapılmakta olup, 2010yılında bu ülkeye 14,2 milyon $ değerinde ihracat gerçekleştirilmiştir. Sektör ihracatında ikinci sırada yer alan ABD ise 8,8 milyon $’la toplam ihracattan %9,3 oranında pay almaktadır. Bu ülkeleri sırasıyla Almanya (%9,3), Vietnam (%7,9) ve İspanya (%6) takip etmiştir.

12. ODUN DIŞI BİTKİSEL ÜRÜNLERE DAİR DÜNYA VE TÜRKİYEDEKİ ÖNEMLİ İSTATİSTİKİ RAKAMLAR 2010 yılında Türkiye’nin odun dışı orman ürünleri sektöründen en fazla ihracat yaptığı ülke Çin’dir. Anılan sektörde Türkiye’nin toplam ihracatının %15’i Çin’e yapılmaktadır Sektör ihracatında ikinci sırada yer alan ABD ise %9,3 oranında pay almaktadır. Bu ülkeleri sırasıyla Almanya (%9,3), Vietnam (%7,9) ve İspanya (%6) takip etmiştir. 2010 yılında Odun dışı orman ürünleri sektöründen en fazla ihracat yapılan kalem 68,3 milyon $ la Çam fıstığı olmuştur. 28,1 milyon $’la kekik , 25,6 milyon $’la defneyaprağı, 23,3 milyon $’la ise örülmeye elverişli bitkiler 11,8 milyon $’la ise mantarlar izlemiştir.

13. ODUN DIŞI BİTKİSEL ÜRÜNLERE DAİR DÜNYA VE TÜRKİYEDEKİ ÖNEMLİ İSTATİSTİKİ RAKAMLAR Değer Bazında Türkiye'nin Odun Dışı Orman Ürünleri İthalatı (Milyon $) 2010 yılında Türkiye’nin en fazla odun dışı orman ürünü ithal ettiği ülke 7,5 milyon $’la Almanya olmuştur. Türkiye’nin toplam ithalatının %13,7’si Almanya’dan yapılmış olup, onu%10,4’le Hindistan, %9,1’le Çin, %8’le Fransa ve %6,2’yle İtalya takip etmiştir. 2010 yılında odun dışı orman ürünleri sektöründe Türkiye’nin en fazla ithalat yaptığı kalem 32,1 milyon $’la lak, sakız, reçine ve diğer bitkisel hülasalar olmuştur. İkinci mal grubu ise 7,9milyon $’la debagatte kullanılan bitkisel menşeli hülasalar olmuştur.

14. ODUN DIŞI BİTKİSEL ÜRÜNLERE DAİR DÜNYA VE TÜRKİYEDEKİ ÖNEMLİ İSTATİSTİKİ RAKAMLAR ADAÇAYI

15. ODUN DIŞI BİTKİSEL ÜRÜNLERE DAİR DÜNYA VE TÜRKİYEDEKİ ÖNEMLİ İSTATİSTİKİ RAKAMLAR KEKİK

16. ODUN DIŞI BİTKİSEL ÜRÜNLERE DAİR DÜNYA VE TÜRKİYEDEKİ ÖNEMLİ İSTATİSTİKİ RAKAMLAR BİBERİYE

17. ODUN DIŞI BİTKİSEL ÜRÜNLERE DAİR DÜNYA VE TÜRKİYEDEKİ ÖNEMLİ İSTATİSTİKİ RAKAMLAR ÇAM FISTIĞI En istikrarlı ürünlerimizden olan çam fıstığı üretimimiz yeni plantasyon sahalalarımızdan elde edilecek hasat ile artma eğiliminde;

18. ODUN DIŞI BİTKİSEL ÜRÜNLERE DAİR DÜNYA VE TÜRKİYEDEKİ ÖNEMLİ İSTATİSTİKİ RAKAMLAR KEÇİBOYNUZU (Harnup) Ülkelere göre yayılış alanı ;82 bin Ha İspanya,30bin Ha İtalya, 360 bin Ha Türkiye, Üretime baktığımızda %48 ispanya %25 İtalya ve Portekiz diğer ülkeler %21 dir TÜRKİYE’nin ÜRETİMİ SADECE %6 DIR.üretimde son sıradadır.

19. ODUN DIŞI BİTKİSEL ÜRÜNLERE DAİR DÜNYA VE TÜRKİYEDEKİ ÖNEMLİ İSTATİSTİKİ RAKAMLAR DEFNE SÜRGÜNÜ Kekik ve defnenin son yıllarda ihracat miktarının arttığı ancak ihracat birim fiyatlarının düştüğü göz önüne alınırsa; pazarlama aşamasında fiyatlandırma kararlarının üretici ve toplayıcılar için biran önce sağlıklı bir yönteme kavuşturulması gerektiği açıktır.

20. ÖNEM KAZANABİLECEK ODOÜ’LER Reçine:Üretimi 90 li yılların ortasında hızla düşmüş bir üründür. Sektörde ilgi artmaktadır. Meşe Palamudu: ekstraktından elde edilen valeks Sentetik ürünlerden daha iyi sonuç verdiğinden deri sanayide yeniden kullanılma eğilimindedir. Hammadde temini açısından baltalıkların koruya tahvil işletilmesi nedeni ile bir avantajdır çünkü 20-30 yaşı meşeler daha çok meyve vermektedir. Mantarlar :Yenilebilir ve ilaç endüstrisinde kullanılabilen Makro mantarlar. Kimyasal içeriği kıymetli türler:Kimyasal analizleri sonucu tespit edilen etken maddelerine göre, bugün önemsiz gibi duran ama ekstrakt tesisleri ile işlenebilecek türler.Orman gülü,ayı üzümü yaprağı gibi türler

21. ÖNEM KAZANABİLECEK ODOÜ’LER ORMANIN FONKSİYONLARINDAKİ GELİŞMELER ODUN DEĞERİ ODUN DIŞI ÜRÜNLER DİĞER DEĞERLER 1800 1800-1950 Bugün Gelecek

22. SEKTÖRÜN SOSYO EKONOMİK ANALİZİ

23. SEKTÖRÜN SOSYOEKONOMİK ANALİZİ ODOÜ gelirinin paylaşımının kırsal kesimin yararına değildir. ODOÜ üretiminde faaliyet gösterenler, topladığı ürünün bir bölümünü kendi ihtiyaçları için kullanmakta, kalanını ise aracılara satmaktadır. Aracılar, ürünleri büyük kentlerde bulunan ihracatçı firmalara ulaştırmaktadır. Tespitlere göre; ODOÜ ticaretindeki toplam gelirden OGM %3 oranında, orman köylüleri %30 oranında, aracı ve ihracatçılar ise %67 oranında pay almaktadır. Bir başka araştırmaya göre toplam ODOÜ ihracatının %7si orman köylüsüne gidiyor Ürün fiyatı; aracı, perakendeci veya ihracatçı firmanın kontrolünde belirlenmektedir. Yaratılan gelirin paylaşımının uygun olmadığı görülmektedir.

24. MEVZUAT VE ÖNEMLİ HÜKÜMLERİ • İLGİLİ MEVZUAT • 6831 sayılı Orman Kanunu • Odun Dışı Ürünlerden Faydalanmak İsteyenlere Verilecek İzinlere Ait Yönetmelik ve uygulamayı düzenleyen 289 sayılı tebliğ • 283 sayılı tebliğ (orman tali ürünlerinin üretim ve satış esasları ) • Yönetmelik ve ilgili tebliğler orman kanununun 14 15 27 37 ve 40 41 maddesi hükümlerinin uygulamasını düzenlemektedir.Üretim işleri bu söz konusu kanun maddeleri çerçevesinde yürümektedir.

25. MEVZUAT VE ÖNEMLİ HÜKÜMLERİ • Odun dışı ürünler ve üretimi iki ana başlıkta yürütülmektedir • Yıllık üretim programına alınmış odun dışı ürünler • Yıllık üretim programına alınmamış odun dışı ürünler • Yıllık üretim programına alınmış odun dışı ürünler • Reçine ,sığla yağı ,çıra ve şimşir amenajman plan verilerinde olan ürünler • Yıllık üretim programına alınmamış odun dışı orman ürünleri (6831 in 37.Mad.) • Yukarıda sayılanlar dışındaki hasat planları ile üretimi yapılan tüm ürünler • adaçayı, kekik, defne ,biberiye,meşe palamudu vb. .

26. MEVZUAT VE ÖNEMLİ HÜKÜMLERİ • ODUN DIŞI ÜRÜNLERİN ÜRETİMİNDE UYGULANACAK GENEL HÜKÜMLER: • Yıllık üretim programına alınmış ürünlerde; • Döner sermaye bütçesi ile yıllık üretim programına alınır • Silvikültür amenajman plan verileri çerçevesinde üretilir • Orman kanununun 37 ve 40. maddeleri hükümlerince üretilir • Yıllık üretim programına alınmamış ürünlerde; • Orman kanununun 37 maddesinde tanımlanan her nevi ürün ve artıklar • Envantere dayalı Hasat planları yapılır • Tayin olunacak miktar,mıntıka ve süreler dahilinde üretilir • Orman kanununun 37 ve 40. maddeleri hükümlerince üretilir

27. MEVZUAT VE ÖNEMLİ HÜKÜMLER Orman kanununun 40. maddesi hükmü gereği üretim işleri; Öncelikle iş yeri ve civarındaki orman köyleri kal.koop ile köy muhtarlıklara ilanen duyurulur; Talipli çıkmaması Üretimin kalifiye işçilik ve ekipman gerektirmesi İş gücü yetersizliği gibi Durumlarda diğer isteklilere aynı şartlarda verilir Orman kanununun 37 maddesi hükümleri gereği üretim işleri; Yine 40. madde hükümleri geçerlidir. Envantere dayalı Hasat Planları yapılmak zorundadır Toplam miktar ,süre ve mıntıka idarece belirlenir Üretimde çalışanların tarife bedeli yatırmaları şarttır

28. MEVZUAT VE ÖNEMLİ HÜKÜMLERİ ÜRETİM VE TOPLAMANIN YAPTIRILMA USULLERİ Yıllık üretim programına alınmış ürünlerde; Vahidi fiyat ile Taahhütle ile İdarece gündelikle,yaptırılır Yıllık üretim programına alınmamış ürünlerde; Tarife bedeli karşılığında Vahidi fiyat ile Taahhüt ile İdarece gündelikle yaptırılır Hasat planı yapılması zorunludur Tüm bu işlerin yaptırılmasında hiçbir parasal limite bağlı olmaksızın doğrudan İşletme Müdürlükleri yetkilidir Vahidi fiyat ve tarife bedeli ile yaptırılamayan ürünler ile özel işçilik gerektiren durumlarda taahhüt ve gündelik usulü kullanılır. Taahhütle üretim için alivreli açık artırmalı satış kullanılır.

29. ODUN DIŞI ORMAN RÜNLERİNE DÜNYADAKİ YENİ YAKLAŞIMLAR Sürdürülebilir orman yönetiminin olmazsa olmazı kırsal kalkınmadır.Bunun en önemli aracı olarak ta da ODOÜ görülmektedir. Dünyada yaşanmakta olunan gıda krizlerinden çıkışta önemli yeri olacağı kabul edilmektedir GDO lu besinlerin tartışıldığı bu dönemde Şifalı oluşu ve kimyasallarla etkileşiminin arz olması nedeni ile gıda güvenliği kavramı açısından ODOÜ lerin öne çıkması Sanayide kullanılan her nevi sentetik kimyasal işlemciler ile sentetik ilaç ,kozmetik ve Boyar madde vb nin insan sağlığı üzerine olumsuz etkileri ODOÜ leri öne çıkarmıştır Artan nufus daralan tarım arazıleri sürdürüle bilir gıda yönetimini olanaksız kılmakta bu denenle ormancılıkla entegre fikirler öne çıkmaktadır.

30. ODUN DIŞI ORMAN RÜNLERİNE DÜNYADAKİ YENİ YAKLAŞIMLAR YER: NIKSAR HACIKÖYÜ FISTIK ÇAMI BADEM CEVİZ BADEM

31. ODUN DIŞI ORMAN RÜNLERİNE DÜNYADAKİ YENİ YAKLAŞIMLAR FISTIK ÇAMI BADEM CEVİZ BADEM

32. ODUN DIŞI ORMAN RÜNLERİNE DÜNYADAKİ YENİ YAKLAŞIMLAR FISTIK ÇAMI BADEM CEVİZ BADEM

33. ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİ AÇISINDAN KURUM ANALİZİ Güçlü Yönler 1. Türkiye’nin bitki tür çeşitliliği, yaban hayatı kaynakları ve endemik türler bakımından zengin kaynaklara sahip olması 2. Odun dışı orman ürünleri sektörünün bir devlet politikasıyla sisteme kavuşturulmasıyla güçlendirilmesi ülke ekonomisi için de büyük bir adım olma olanağı taşıması Zayıf Yönler 1. Odun dışı orman ürünlerinin sağlıklı bir şekilde kayıt altına alınamaması 2. Ürün fiyatlandırma politikalarının sağlıklı olmaması 3. Arz açığı 4. Sektörde Ar-Ge çalışmalarının yetersizliği 5.Üretim iş ve işlemlerinde mevzuatımızdan kaynaklı zorlukların yaşanması 6.Kaynak yöneticisi olan kurumumuzun taşra yapılanmasında asli ürünlere dönük yapılanmanın güçlü;ancak ODOÜ üretimine dönük farkındalığın çok fazla olmaması 7.İlgili üniversite ve araştırma birimlerinin konuya ilgi duymaması bilimsel veri eksikliği FISTIK ÇAMI BADEM CEVİZ BADEM

34. ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİ AÇISINDAN KURUM ANALİZİ Fırsatlar 1. Türkiye’de kırsal alanda yaşayanlar için “odun dışı orman ürünleri sektörü” bir şanstır 2. Sektörün gelişimi sonucunda ortaya çıkacak faydanın çok yönlü (ekonomik, sosyal, kültürel,ekolojik...) oluşu 3.Müteşebbislerde Odun dışı ürün işleme yönünde eğilimin varlığı Tehditler 1. Odun dışı orman ürünleri gelirinin paylaşımının kırsal kesimin yararına olmaması 2. Odun hammaddesi üretimi ve ağaçlandırmalar sırasında bu kaynaklara zarar verilmesi 3.Sağlıklı envanter ve plana bağlı üretim yapılamaması 4.Sertifikalandırmanın olmaması FISTIK ÇAMI BADEM CEVİZ BADEM

35. ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİ AÇISINDAN KURUM ANALİZİ Çözüm Önerileri Kısa sürede envanter ve planlamanın bitirilmesi gerekmektedir Yasal mevzuatımızın günümüz sosyal ve iktisadı ilkelerine göre düzenlenmesi Teşkilatımızın taşra yapılanmasının Odun dışı ürün üretimine dönük güçlendirilmesi OGM çalışanlarının eğitim çalışmaları ile farkındalıklarının artırılması ODOÜ sanayicilerinin kredilendirmesi diğer iş kollarından farklı krediler le desteklenmesi En kısa zamanda sektör temsilcileri ile akademik ve uygulayıcıların katılımı ile işletme ve pazarlama çalıştayı düzenlenmeli FISTIK ÇAMI BADEM CEVİZ BADEM

36. İLGİNİZDEN DOLAYI TEŞEKKÜR EDERİM