Dialog Społeczny w Unii Europejskiej

1. Seminarium „Zasady funkcjonowania Rad Pracowników i Europejskich Rad Zakładowych” Kraków 7- 8 kwietnia 2009 r., Szczecin 28 - 29 kwietnia 2009 r. realizowane w ramach projektu „KOMPETENTNY UCZESTNIK DIALOGU SPOŁECZNEGO” Prowadzący: Paweł Śmigielski Dialog Społeczny w Unii Europejskiej Europejski Komitet Ekonomiczno – Społeczny

2. Rady pracowników Paweł Śmigielski

3. Rady pracowników • Dyrektywa 2002/14/WE Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z dnia 11 marca 2002 roku ustanawiająca ogólne ramowe warunki informowania i przeprowadzania konsultacji z pracownikami we Wspólnocie Europejskiej. • Wprowadza nowe przedstawicielstwo pracownicze. • Odnosi się do kwestii prawa pracowników do informacji i konsultacji – słabe formy partycypacji (nie ma uprawnień stanowiących). • Nie przesądza jaki podmiot na gruncie krajowym ma być uznawany za przedstawicielstwo pracowników (art. 2 lit. e – przedstawiciele pracowników w rozumieniu prawa krajowego lub/i praktyki). • Opinie prawne – za przedstawicielstwo pracowników można uznawać związki zawodowe (m.in. prof. L. Florek).

4. Rady pracowników • W trakcie prac nad ustawą pojawiły się duże rozbieżności pomiędzy partnerami społecznymi. • Związki zawodowe: obrona przed nowym „konkurentem” w zakładzie pracy, obawa przed działaniami pracodawców rozbijającymi jedność przedstawicielstwa pracowniczego w zakładzie pracy. • Pracodawcy: rozwiązania najbardziej korzystne „finansowo”; chęć ograniczenia uprawnień związkowych. • Rząd: jak najszybsze wprowadzenie ustawy, aby nie wprowadzono procedury sankcyjnej przeciwko Polsce (KE w obliczu ponad rocznego opóźnienia postanowiła ją jednak wszcząć). • Kompromis (początek 2006 roku): model czeski.

5. Rady pracowników • Ustawa z dnia z dnia 7 kwietnia 2006 roku o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (Dz. U. Nr 79, poz. 550 ze zm.). • Rady pracowników – nowe przedstawicielstwo pracowników w zakładzie pracy. Rada pracowników a związek zawodowy. Zakresy uprawnień oraz obowiązków.

6. Rady pracowników • Przepisy ustawy stosuje się do pracodawców wykonujących działalność gospodarczą zatrudniających co najmniej 50 pracowników. • Przepisów ustawy dotyczących zasad wyboru rady pracowników i ochrony jej członków nie stosuje się do: przedsiębiorstw państwowych, w których tworzony jest samorząd załogi przedsiębiorstwa; przedsiębiorstw mieszanych zatrudniających co najmniej 50 pracowników; państwowych instytucji filmowych. Szkoły publiczne i niepubliczne, szkoły wyższe – wątpliwości w literaturze; przeważa stanowisko, że nie stosuje się do nich przepisów ustawy, chyba że podejmowana jest przez nie działalność gospodarcza inna niż polegająca na prowadzeniu szkoły. Podmioty prowadzące działalność kulturalną (teatry, opery, muzea, biblioteki, kina, itp.) – objęte zakresem ustawy.

7. Rady pracowników • Zakłady opieki zdrowotnej oraz spółdzielnie – w doktrynie panuje zgodny pogląd, że podlegają przepisom ustawy. • Agencje pracy tymczasowej – nie ma podstaw do wyłączenia względem nich przepisów ustawy. • Związek zawodowy lub organizacje pracodawców – zasadniczo nie podlegają przepisom ustawy, ale jeżeli podejmą działalność gospodarczą to może okazać się, że będą podlegali jej zapisom.

8. Rady pracowników W skład rady pracowników wchodzi u pracodawcy zatrudniającego: • od 50 do 250 pracowników - 3 pracowników; • od 251 do 500 pracowników - 5 pracowników; • powyżej 500 pracowników - 7 pracowników. Każda z organizacji związkowych ma prawo wyboru nie mniej niż jednego członka rady pracowników. W przypadku gdy liczba organizacji związkowych jest większa niż liczba członków rady pracowników, o której mowa w ust. 1, każdej z organizacji związkowych przysługuje prawo wyboru jednego członka rady pracowników. Prawo to mają tylko i wyłącznie organizacje reprezentatywne w rozumieniu art.. 241.25a par. 1 k. p.

9. Rady pracowników Tryb powoływania – prosty i przejrzysty: • związki zawodowe same wybierają radę oraz powiadamiają pracodawcę, • w przypadku nieporozumień między związkowych wybory, • gdy nie ma związku zawodowego – wyboru dokonują pracownicy. Rada pracowników ustala z pracodawcą: • zasady i tryb przekazywania informacji i przeprowadzania konsultacji; • tryb rozstrzygania kwestii spornych; • zasady ponoszenia kosztów związanych z wyborem i działalnością rady pracowników powoływanej przez pracowników, w tym kosztów związanych z wykonywaniem niezbędnych ekspertyz;

10. Rady pracowników Koszty związane z wyborem i działalnością rady pracowników -„niezwiązkowej” ponosi pracodawca; „związkowej” - ponoszą organizacje związkowe. Dlaczego koszty rady „związkowej” ponoszą same związki zawodowe?

11. Rady pracowników Pracodawca przekazuje radzie pracowników informacje dotyczące: • działalności i sytuacji ekonomicznej pracodawcy oraz przewidywanych w tym zakresie zmian; • stanu, struktury i przewidywanych zmian zatrudnienia oraz działań mających na celu utrzymanie poziomu zatrudnienia; • działań, które mogą powodować istotne zmiany w organizacji pracy lub podstawach zatrudnienia.

12. Rady pracowników • Ustawa bardzo ogólnie określa zakres informacji jakie pracodawca ma obowiązek przekazać radzie – sprecyzowanie katalogu powinno nastąpić w porozumieniu zawartym przez pracodawcę z radą na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy. • Przekazanie informacji następuje na: • na pisemny wniosek rady – zasadniczy tryb, • z inicjatywy pracodawcy. Informacje powinna być wyczerpująca – informacja cząstkowa nie spełnia wymogów ustawowych. Problemem tych przepisów jest to, że nie wymieniają one katalogu dokumentów, jakie pracodawca ma obowiązek przekazać radzie pracowników.

13. Rady pracowników przykładowo można wskazać, jakiego rodzaju informacji mogą domagać się rady pracowników: • aktualna wersja bieżącego budżetu spółki, • rachunek zysków i strat oraz bilans za ostatni kwartał, • poziom zatrudnienia na koniec ostatniego kwartału w odpowiednich grupach zaszeregowania, • liczba i wartość umów cywilnoprawnych – zleceń i o dzieło, a także umów zawartych z osobami fizycznymi prowadzącymi działalność gospodarczą, • wynagrodzenia – nie mogą one jednak wskazywać na konkretne wynagrodzenie danej osoby, • wskaźniki produktywności, • kwestie dotyczące kosztów produkcji i zatrudnienia, • wartość usług obcych z tytułu pracy tymczasowej wraz z liczbą obsłużonych w ten sposób etatów. • zagrożenia rynkowe

14. Rady pracowników • Precyzyjne określenie przedmiotu informowania wydaje się trudne do wykonania, gdyż należy uwzględnić sytuację konkretnego pracodawcy i jego pozycję prawno – gospodarczą. • To powoduje tarcia na linii pracodawca – rada pracowników.

15. Rady pracowników • W szczególnie uzasadnionych przypadkach pracodawca może nie udostępnić radzie pracowników informacji, których ujawnienie mogłoby, według obiektywnych kryteriów, poważnie zakłócić działalność przedsiębiorstwa lub zakładu, których dotyczą, albo narazić je na znaczną szkodę. • Odmowę dostępu do informacji pracodawca musi uzasadnić. Nie może to odbywać się na zasadzie „ nie bo nie”. • Rada pracowników w przypadku, gdy nie godzi się z oceną pracodawcy co do charakteru danej informacji, ma prawo wystąpić do sądu rejonowego – sądu gospodarczego z wnioskiem o zwolnienie z obowiązku zachowania poufności informacji lub o nakazanie udostępnienia informacji lub przeprowadzenia konsultacji w przypadku uznania, że zastrzeżenie poufności informacji lub ich nieudostepnienie jest nieuzasadnione. • Do rozstrzygnięcia tych spraw stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku – Kodeks postępowania cywilnego – o rozpoznawaniu spraw z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego, z wyłączeniem art. 6911 § 2 i art. 6917 (koszty takiego postępowania obciążają pracodawcę – art. 6918 k. p. c.).

16. Rady pracowników • Konsultacje te powinny być prowadzone: - w terminie, formie i zakresie umożliwiającym pracodawcy podjęcie działań w sprawach objętych konsultacjami, - w zależności od przedmiotu dyskusji, na odpowiednim poziomie kierowniczym, - na podstawie informacji przekazanej przez pracodawcę oraz opinii przedstawionej przez radę pracowników i zdania odrębnego członka rady pracowników, - w sposób umożliwiający radzie pracowników odbycie spotkania z pracodawcą w celu uzyskania jego stanowiska wraz z uzasadnieniem odnoszącym się do jej opinii, - w celu umożliwienia osiągnięcia porozumienia pomiędzy radą pracowników a pracodawcą.

17. Rady pracowników Ochrona stosunku pracy • Pracodawca nie może bez zgody rady pracowników wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z pracownikiem będącym jej członkiem w okresie jego członkostwa w radzie pracowników. • Pracodawca nie może bez zgody rady pracowników zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracownika będącego członkiem rady pracowników w okresie jego członkostwa w radzie pracowników, z wyjątkiem gdy dopuszczają to przepisy innych ustaw. • Pracownik będący członkiem rady pracowników ma prawo do zwolnienia od pracy zawodowej, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, na czas niezbędny do udziału w pracach rady pracowników, które nie mogą być wykonane poza godzinami pracy, w przypadku gdy nie korzysta ze zwolnienia z innego tytułu.

18. Rady pracowników • Ustanie członkowstwa w radzie oznacza koniec ochrony stosunku pracy. • Nie ma ochrony po zakończeniu swojej działalności w radzie. • Ograniczenie ochrony przewidziane jest w ustawie z dnia 13 grudnia 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. • Można takim osobom wypowiedzieć warunki pracy i płacy – do końca okresu ochronnego tzw. dodatek wyrównawczy. • Upadłość lub likwidacja pracodawcy.

19. Rady pracowników odpowiedzialność za łamanie przepisów ustawy. Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy, kara ograniczenia wolności lub grzywny grozi osobie, która: 1) uniemożliwia utworzenie rady pracowników, 2) nie podaje informacji o osiągnięciu zatrudnienia, które nakłada na dany zakład pracy obowiązek stosowania przepisów ustawy o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji, 3) nie organizuje wyborów rady pracowników lub je utrudnia, 4) nie informuje rady pracowników lub nie przeprowadza z nią konsultacji w sprawach określonych w ustawie lub utrudnia przeprowadzanie konsultacji, 5) dyskryminuje członka rady pracowników w związku z wykonywaniem przez niego czynności związanych z informowaniem i przeprowadzaniem konsultacji. • Można stwierdzić, że zakres penalizacji jest szeroki. • Wykroczeniem jest również ujawnienie przez członka rady pracowników lub przez eksperta, z którego korzysta rada, informacji co do których pracodawca zastrzegł poufność (art. 19 ust. 2 urp).

20. Rady pracowników • Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 lipca 2008 roku: „art. 4 ust. 1, 3 i 5 ustawy z dnia 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji w zakresie, w jakim określa tryb wyboru oraz odwołania rady pracowników w zależności od przynależności pracowników do reprezentatywnej organizacji związkowej, jest niezgodny z art. 59 ust. 1 w związku z art. 32 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Powyższy przepis traci moc obowiązującą z upływem dwunastu miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw”.

21. Rady pracowników Projekt nowelizacji ustawy. Projekt rządowy: • Realizacja wyroku TK z dnia 1 lipca 2008 roku. • Prawo wyboru rady pracowników posiadać będą wyłącznie pracownicy. • Obowiązek rady powiadamiania pracowników o uzyskanych od pracodawcy informacjach oraz o wynikach przeprowadzonych konsultacji – regulacja ta ma zagwarantować pracownikom dostęp do tych informacji. • Rady pracowników dotychczas wybrane będą działać do końca ich kadencji, chyba że ich liczebność spadnie poniżej 3 pracowników. • Koszty działalności rad ponosi pracodawca.

22. Rady pracowników Ocena funkcjonowania ustawy. Do 15 marca br. powstało 2890 rad pracowników w tym: • „związkowych” – 2006, • wybranych przez pracowników pośród kandydatów związkowych – 69, • „pracowniczych” – 815. Od 7 lipca 2008 roku do 15 marca br. powstało 375 rad w tym: wybrane przez związki – 89, • przez pracowników 275, • spośród kandydatów związkowych – 11. Zawartych porozumień na podstawie art. 24 ustawy – 4065.

23. Rady pracowników Wnioski na przyszłość: • Czy rady zastąpią związki zawodowe? • Jakie będą miały uprawnienia? Czy tylko opiniodawczo – konsultacyjne czy twarde (stanowiące)? • Jakie propozycje nowelizacji ustawy? • Czy rady pracowników są (będą) konkurencją dla związków zawodowych?

24. Stronainternetowaprojektu: www.kuds.pl Biuroprojektu: AlejeJerozolimskie 91, piętro VI 02-001 Warszawa tel. 022 628 90 75 fax: 022 629 41 06