Zrozumieć ADHD

1. Zrozumieć ADHD Opracowanie mgr Alicja Dygoń-Wróbel

2. Prezentacja zawiera: • Terminologię • Przyczyny ADHD • Objawy • W sferze ruchowej • W sferze poznawczej • W sferze emocjonalnej • Główne cechy osobowości dziecka z ADHD • Zasady postępowania wychowawczego • Polecaną literaturę

3. ADHD (Attention Deficit Hyperactiviti Disorder) –czyli zespółnadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniamikoncentracji uwagi lub zaburzenie hiperkinetyczne jest to grupa zaburzeń charakteryzujących się : • wczesnym początkiem (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia), • brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, • tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich, • zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną nadmierną aktywnością”. (ICD-10 Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów)

4. Natomiast wg DSM–III R ( międzynarodowych klasyfikacji zaburzeń zdrowia) -, zaliczana jest do grupy zaburzeń związanych z zachowaniamidestrukcyjnymi. Według cytowanej ICD –10 ADHD należy do „zaburzeń zachowania i emocji rozpoczynających się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym”

5. W ciągu ostatnich 30-40 lat lekarze, mając na myśli zespół objawów charakterystycznych dla nadpobudliwości psychoruchowej, posługiwali się różnymi określeniami. Z tego powodu można się spotkać w piśmiennictwie z wieloma terminami używanymi w odniesieniu do zespołu ADHD: - zespół nadpobudliwości psychoruchowej - zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi

6. - zespół hiperkinetyczny wieku dziecięcego - zespół nadruchliwości - zespół minimalnego uszkodzenia mózgu - zespół minimalnej dysfunkcji mózgu - zespół zaburzeń hiperkinetyczno – odruchowych - zaburzenie z deficytem uwagi i hiperaktywnością- nadpobudliwość psychoruchowa z deficytem uwagi- wczesnodziecięcy zespół psychoorganiczny- ZDUN – zespół deficytu uwagi i nadruchliwości

7. W polskim piśmiennictwie  używa się obecnie dwu nazw:1. amerykańskiej - Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, 2. europejskiej - Hyperkinetic Disorder, czyli zespół hiperkinetyczny lub zaburzenia hiperkinetyczne.

8. Przyczyny ADHD1. Pozagenetyczne: Uszkodzenie mózgu na skutek działania patologicznych czynników w okresie okołoporodowym -picie alkoholu, palenie papierosów przez matkę w czasie ciąży, ekspozycja na wysokie stężenie ołowiu we wczesnym dzieciństwie.(20 – 30% przypadków dzieci z ADHD).

9. 2. Genetyczne: ADHD może wystąpić na skutek zmian w obrębie materiału genetycznego - wystąpienia łamliwego chromosomu X albo mutacji genów.

10. Jak dowodzą badania u osób z nadpobudliwością niektóre obszary mózgu źle funkcjonują. Z zaburzeniem związane są: kora przedczołowa, część móżdżku, oraz co najmniej dwa zwoje nerwowe znajdujące się w głębi mózgu.Wymienione części układu nerwowego u dzieci z ADHD są mniejsze niż u zdrowychdzieci przyczyniając się do objawów choroby.Przyczyną są mutacje w obrębie kilku genów, które są zwykle bardzo aktywne w korze przedczołowej. (badania j. J. Gillis z University of Colorado, 1992)

11. Wg badań z lat 90 jeśli matka lub ojciec byli nadpobudliwymi dziećmi, to prawdopodobieństwo, że ich dziecko będzie nadpobudliwe istnieje w 50%.

12. 3. Biochemiczne:Ostatnie badaniadowodzą, że u dzieci z ADHD obniżony jest poziom DOPAMINYi NORADRENALINY – neuroprzekaźników odpowiedzialnych za przekazywanie informacji z jednej komórki nerwowej do drugiej. Dopaminę wydzielają neurony zlokalizowane w określonych obszarach w mózgu, a jej zadaniem jest HAMOWANIE bądź MODULOWANIE czynności neuronów związanych z emocjami i ruchem.U dzieci z ADHD wydzielanie dopaminy nie jest zrównoważone i dlatego tak trudno im skupić uwagę czy panować nad emocjami.

13. 4. Opóźnione dojrzewanie struktur mózgowych:Tłumaczy to zmniejszanie się nasilenia występowania bądź ustępowanie objawów wraz z wiekiem u znacznej liczby chorych. Reasumując:ADHD ma podłoże biologiczne, to znaczy, że nie wynika z błędów wychowawczych.

14. Prawdopodobieństwo pojawienia się ADHD jest dziesięciokrotnie częstsze u chłopców niż u dziewczynek.Przypuszczalnie dlatego, że są oni genetycznie bardziej podatni na zaburzenia układu nerwowego niż dziewczynki.

15. Objawy ADHD w sferze ruchowej: • wzmożone drobne ruchy kończyn (machanie nogami, poruszanie palcami rąk,ciągłe zajmowanie się rzeczami, które leżą w zasięgu rąk lub nóg, kiwanie się na krześle itp.), • dziecko nie jest w stanie usiedzieć w miejscu; • wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia; • tiki

16. Objawy w sferze poznawczej • trudności w skupieniu uwagi (uwaga chwiejna, wybitnie zależna od czynników afektywnych), • brak wytrwałości w przypadku małego zainteresowania i niedostrzegania bezpośredniej korzyści z działania, • wzmożony odruch orientacyjny, • pochopność, • znaczna męczliwość w pracy intelektualnej i związana z tym nierównomierna wydajność, • pobieżność myślenia,

17. oraz • przerzucanie uwagi z obiektu na obiekt • (udzielanie nieprawidłowych, nieprzemyślanych odpowiedzi na pytania lub nieprawidłowe rozwiązywanie zadań) • w badaniach inteligencji niektórzy autorzy stwierdzają poziom „poniżej spodziewanego”, • zapominanie co było zadane do domu, • krótki czas koncentracji • trudności syntetyzowania w myśleniu, • brak umiejętności planowania, • pamięć krótkotrwała • u wielu dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi występują pewnego rodzaju zaburzenia mowy lub języka,

18. Objawy w sferze emocjonalnej • nieopanowane, nieraz bardzo silne reakcje emocjonalne, nieproporcjonalne do bodźców • wzmożona ekspresja uczuć, • zwiększona wrażliwość emocjonalna na bodźce otoczenia, • wybuchy złości, agresji, • impulsywność działania, bez przewidywania konsekwencji czynów • brak kontroli emocji, motywacji,

19. Objawy nadpobudliwości zmniejszają się z wiekiem. Najszybciej ustępuje nadruchliwość, wolniej poprawia się zdolność skupiania uwagi.W okresie dojrzewania objawy utrzymują się u około 70% chorych, a w wieku dorosłym u ok. 30%.

20. Główne cechy osobowości dziecka z ADHD • dzieci te, przejawiają niedojrzałe zachowanie, • nie przewidują konsekwencji swoich czynów i nie dokonują autorefleksji • stale przeszkadzają, czasami sprawiają wrażenie nieobecnych, nie pracują na lekcjach, są nieposłuszne • są uparte, wybuchowe, a w stosunku do otoczenia często werbalnie agresywne, • często są uczestnikami bójek z rówieśnikami, • znają reguły, ale mają problemy z ich zastosowaniem

21. Zachowania te nie są winą dziecka, ani też mającego trudności z tym uczniem nauczyciela, czy rodzica.Próg wrażliwości na bodźce dzieci z ADHD jest niższy niż próg dziecka przeciętnego.Dzieci te odbierają więcej bodźców niż przeciętne, oraz z większą siłą i adekwatnie do tej siły odpowiadają. Reagują więc na bodźce, których ich rówieśnicy nawet nie zarejestrowali ( rys.2. )

22. 0 Próg wrażliwości dziecka zdrowego - 1 Próg wrażliwości dziecka z ADHD a, b, c – bodźce a, c – dla dziecka zdrowego to bodźce podprogowe, nie odczuwane

23. Dziecko nadpobudliwe często otrzymuje etykietkę ,,nieznośnego”. W konsekwencji dzieci z ADHD mają : • niską samoocenę, • niskie poszanowanie własnej godności, • czasami depresję • zwiększone ryzyko zachowań antyspołecznych w okresie dorastania i dorosłości, konfliktów z prawem, uzależnienia bądź popełnienia samobójstwa.

24. Pomoc dziecku z ADHDPracę z nadpobudliwym dzieckiem należy zacząć od akceptacji jego odmienności oraz faktu, że nigdy nie będzie ono wymarzonym uczniem.Wychowanie dziecka nadpobudliwego jest dlatego takie trudne, że nie słyszy ono 50% tego co się do niego mówi, a z tego co usłyszy, tylko 50% zapamięta!!!

25. Należy więc: • stworzyć spójne i zrozumiałe reguły postępowania i spokojnie je tłumaczyć dziecku – musi ono wyraźnie wiedzieć, jakie zachowania są niedopuszczalne i jakie za to grożą konsekwencje, • po wystąpieniu konfliktu – przedyskutować go z dzieckiem w atmosferze spokoju i rzeczowości oraz z ukazaniem konsekwencji jego zachowań,

26. Ponadto: • chwalić za każde pozytywne zachowanie oraz za każdy przejaw radzenia sobie z negatywnymi emocjami bez wybuchu złości, • zamiast komunikatu czego ma nie robić np. ,,przestań się kręcić”, skuteczniej będzie mu powiedzieć co powinien zrobić np. ,,otwórz zeszyt, przepisz z tablicy notatkę” • unikać agresji słownej, poniżania, ośmieszania czy gróźb gdyż to dodatkowo pobudza dziecko i prowadzi do reakcji nerwicowych albo do reakcji obronnych – arogancka postawa, kłamstwa, agresja

27. W klasie/na lekcji: • uczeń z ADHD powinien siedzieć w pierwszej ławce, jak najbliżej nauczyciela z najspokojniejszym uczniem z klasy, tyłem do reszty, • Nie powinien siedzieć koło okna – uczeń powinien mieć jak najmniej bodźców zewnętrznych, • Na lekcji by okiełznać ruchliwość ucznia, należy poprosić go o np. zmazanie tablicy, przyniesienie/odniesienie pomocy szkolnych itp..Wówczas zmniejszymy niepożądaną nadruchliwość ucznia i pozwolimy mu poczuć się potrzebnym, ważnym i akceptowanym. • Można ustalić że może się kręcić, machać nogami w ławce, natomiast nie wolno wychodzić z niej czy chodzić po klasie

28. Nauka • Nauczanie ucznia nadpobudliwego jest bardzo trudne. Ze względu na zaburzenia uwagi i pamięci wymaga ono: wyróżniania najważniejszych informacji np. przez podkreślenie na tablicy, zaznaczanie podczas wypowiedzi sygnałem ,,uwaga, to ważne!” • Ilustrowanie materiału schematami, korzystanie z pomocy wizualnych dla wzmocnienia przekazu ustnego, • Natychmiastowe sprawdzanie poprawności wykonania zadania, • Powtarzanie instrukcji tak często jak to potrzebne • Nakłanianie uczniów do powtarzania instrukcji po jej usłyszeniu

29. LeczenieW polskich warunkach leczeniem ADHD zajmuje się lekarz pracujący w Poradni Zdrowia Psychicznego dla Dzieci i Młodzieży.Bezpieczna farmakoterapia przynosi znaczne korzyści. Jednak nie zastąpi oddziaływań wychowawczych. Działa objawowo – nie przyczynowo. Po odstawieniu leków objawy wracają.Lekarstwa pomagają jednak w skupieniu uwagi podczas nauki, zapanowaniu nad potrzebą ruchu czy zmniejszeniu impulsywności.

30. Leki nie zastąpią wychowania i nauczania!Praca z dzieckiem znadpobudliwościąwymaga od nas konsekwencji, dużej cierpliwości, zrozumienia istoty zaburzenia. ADHD to zespół objawów, za które nie możemy karać, z których czasami się wyrasta, ale które są i nie można ich wyeliminować. Można natomiast stwarzać dziecku korzystniejsze warunki zdobywania wiedzy i przebywania w grupie.

31. Polecana literatura:1.Co się dzieje z moim dzieckiem?: zaburzenia rozwoju ruchowego i postrzegania / Sabine Pauli, Andrea Kisch. – Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, cop. 2004                                     2.  Dlaczego dzieci się wiercą?:zespół nadpobudliwościpsychoruchowej: poradnik dla rodziców, wychowawców i nauczycieli / Ulrike Schafer. – Warszawa: Erda, 2001                                    3.  Dzieci i młodzież w kłopocie: poradnik nie tylko dla psychologów / Julian Elliott, Maurice Place. – Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2000                                                                       4. Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo/ Hanna Nartowska. – Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych , 1972            5. Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo w wieku przedszkolnym – program terapii i wspomagania rozwoju oraz scenariusze zajęć / Renata Wiącek. – Kraków: Impuls, 2004

32. 6. Dziecko nadpobudliwe: program korekcji zachowań / Teresa Opolska, Elżbieta Potempska. – Wyd. 2. – Warszawa: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, 1999                                                                         7. Jak zrozumieć problemy emocjonalne dziecka / Stanley Turecki, Sarah Wernick. – Warszawa: Amber, 1997     8.     Katowanie dzieci z uszkodzeniem mózgu: porażenie mózgowe, upośledzenie umysłowe, opóźnienie psychoruchowe, nadpobudliwość, zespół Downa, padaczka, autyzm / Keith Pennock. – Toruń: Booklinista, 1992                                                                                      9.Korygowanie zaburzeń zachowania dzieci nadpobudliwych psychoruchowo i agresywnych w grupie socjoterapeutycznej / Małgorzata Dąbrowska, Małgorzata Rozesłaniec. – Toruń: Adam Marszałek, 2004                                                                                          10. Nadpobudliwe i niespokojne dzieci w przedszkolu poradnik dlawychowawców i rodziców / Wolf-Wedigo Wolfram. – Kielce: Jedność, 2002                                                                              11. Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci: prawie wszystko cochcielibyście wiedzieć: książka dla rodziców, nauczycieli i lekarzy / Tomasz Wolańczyk, Artur Kołakowski, Magdalena Skotnicka. – Lublin: BiFolium, 1999                 

33. 15.W świecie ADHD: nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniamiuwagi u dzieci i dorosłych / Edward M. Hallowell, Jon J. Ratey. – Poznań: Media Rodzina, cop. 2004                                                  16. Zrozumieć dziecko z nadpobudliwością psychoruchową: poradnik dla rodziców i nauczycieli / Paul Cooper, Katherine Ideus. – Warszawa: Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, 2001                                                                                                      12. Praca w przedszkolu z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo / Maria Wójcie, Urszula Dąbrowska. – Wyd. 2 uzup. – Kraków: Beseder, cop. 2003                                                                      13. Problemy psychologiczne dzieci z zespołem nadpobudliwościpsychoruchowej/ pod red. Małgorzaty Święcickiej. – Warszawa: Emu, 2003                                                                     14. Trudności z koncentracją uwagi/ Helmut Weyhreter. – Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, cop. 2002                       

34. Dziękuję za uwagę!