EL HİJYENİ

1. T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Enfeksiyon Kontrol Hemşireliği Eğitimi EL HİJYENİ Sunumu hazırlayan Doç.Dr. Sayın Rahmet ÇAYLAN’a teşekkür ederiz. S.B. Ankara Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji 21 Nisan 2007

2. Eller;

4. Enfeksiyon kontrol programı Dezenfeksiyon uygulamaları İzolasyon önlemleri Sürveyans HIV önlenmesi Kateter enf önlenmesi Uygun antibiyotik kullanımı Enfeksiyon kontrolü Hastane temizliği Dezenfeksiyon sterilizasyon Kişisel hijyen Tıbbi atıklar EL HİJYENİ

5. Dirençli patojenler Yeniden yatış HASTA HASTA Çevresel kontaminasyon Transferler Bakım evi hastaları Gıda Antibiyotik baskısı DİRENÇ “ICEBERG”

6. Tarihçe

7. Tarihçe • 19. yy da puerperal sepsis nedeni ile mortalite %25 • 1843, Dr. Oliver Wendell Holmes, önlem amacı ile el hijyenini önerdi. • Doktorların elleri bulaşta rol oynuyor! • İnanılmadı, küçük görüldü !

8. Tarihçe-1847

9. Tarihçe • 1870‘lerde Fransa’da bir hastane “Cinayet Evi” • 1879, Paris’teki Tıp Akademisi’ndeki bir seminerde konuşmacı “Hastalıkların yayılmasında ellerin rolü çok şüphelidir” “Puerperal sepsisli kadınların ölümüne yol açan, hasta kadından öldürücü mikrobu alarak sağlıklı olanlara taşıyan doktorların elleridir” (Louis Pasteur)

10. Tarihçe 20. ABD Başkanı James Abram Garfield 1881 yılında suikast girişimi Bir kurşun koluna, bir diğeri vücuduna.. Takip eden 8 günde 16 doktor tarafından muayene edildi. El yıkamadan direk yaraya parmakla müdahale Hastanın durumu kötüleşti, ancak kurşun çıkarılamadı.  Hasta ağır enfeksiyon bulguları ile septik tabloda 17 gün sonra eks oldu. Otopside kurşun koruyucu kist oluşturmuş şekilde bulundu. “Uygun el yıkama sonrası muayene edilse ve kirli invaziv girişim yapılmasa yaşardı”

11. Tarihçe 1960 – Su ve sabunla 1-2 dak ellerin yıkanması Antiseptiklerle ovalamanın etkinliği düşük 1980 – Susuz antiseptiklerin kullanımı sınırlı olmalı, lavabo yoksa vs. El yıkama standart ! 1995 - Susuz antiseptik ajan / antimikrobiyal sabun kullanımı 2002 – Alkol bazlı el antiseptiği kullanımı standart el hijyeni uygulaması

12. GEÇİCİ FLORA; elemanları cildin yüzeyel kısmına kolonize olur ve uzaklaştırılabilir. Hastane enfeksiyonlarından sorumludur! KALICI FLORA; cildin derin tabakalarında bulunan bakteriler.. Uzaklaştırılamaz.. Hastane enfeksiyonlarından sorumlu değil.. GEÇİCİ FLORA KALICI FLORA

14. Her gün normal deriden, canlı mikroorganizma içeren 106 hücre dökülür • Hasta yakınındaki cansız çevre kontamine olur • Hastaya / yakınındaki cansız çevreye temas ile sağlık çalışanlarının ellerinin kontaminasyonu Bonten MJM et al. Lancet, 1996 Boyce JM et al. J Clin Microbiol 1994 McFarland LV et al. N EngJ Med 1989 Samore MH et al. Am J Med 1996

15. Kontamine ellerden çapraz kontaminasyon • Kontamine bir gerece temas el kontaminasyonuna • Diğer gereç veya hastaya kontamine ellerle temas onların da kontaminasyonuna • Mikroorganizmaların onlara nakline • Elde var olan herhangi bir kesiden mikroorganizmaların kan dolaşımına girmesine ve enfeksiyon gelişimine „Ben potansiyel mikroorganizma taşıyıcısıyım !“

16. Kontamine ellerden mikroorganizma bulaşını etkileyen faktörler; • Organizmanın tipi • Hasta bakım aktivitesinin süresi • Kaynak ve ulaştığı yüzey • Nemlilik düzeyi • İnokulumun büyüklüğü

17. El hijyeni ve “Temiz İşlemler” Hemşirelerin elleri • Hastayı kaldırma, • Nabız, tansiyon ölçme • Hastanın vücut ısısını ölçme • Hastaya dokunma 100-1000 cfu Klebsiella spp ile kontaminasyon Hastanın kasığına temas 10-600 cfu/ml P.mirabilis üremesi

18. El hijyeni ve “Temiz İşlemler” • Gram (-) basil • S.aureus • Enterococcus spp • C.difficile Temiz işlemlerde Hastanın cildine temas Respiratuar trakt bakımı Sanderson PJ et al. J Hosp Infec 1992 Ojajarvi J. J Hygiene 1980

19. ÖNCE Hasta ile temas Hasta çevresindeki yüzeylerle temas Her tür invaziv girişim Eldiven giyme İlaçların hazırlanması Yemek İşten ayrılma SONRA Hasta ile temas Hasta çevresindeki yüzeylerle temas Her tür invaziv girişim Eldivenlerin çıkartılması Kan, kanlı sekresyon ile kontamine olma olasılığı olan herhangi bir alet veya objeye temas Diğer vücut sekresyonları ile temas Tuvalet El hijyeni ne zaman ?? WHO Guidelines on hand hygiene in health care, 2006 Guideline for hand hygiene in health care settings. MMWR 2002; 51:RR 16.

20. El Hijyeni Cerrahi el hijyeni Hijyenik el yıkama El antisepsisi Antimikrobiyal sabun Antimikrobiyal sabun El antiseptiği Antimikrobiyal sabun El antiseptiği El yıkama Normal sabun Antiseptik sabun

21. El Yıkama ve El Antisepsisi Endikasyonları Ellerde gözle görülür kirlenme varlığında, • Nonantimikrobiyal sabun ve su • Antimikrobiyal sabun ve su Ellerde gözle görülür kirlenme yoksa; • Alkol bazlı el antiseptikleri Gözle görülür kir? Kendini kirli hissetmesi WHO Guidelines on hand hygiene in health care, 2006

22. Bacillus spp Clostridium spp Sporosidal etkinlik için su ve basit/antimikrobiyal sabunla ellerin yıkanması Eldiven giyilmesi Eldiven çıkardıktan sonra el yıkama / el antisepsisi El Yıkama ve El Antisepsisi Endikasyonları

23. El yıkama • 15 sn yıkama ile 0.6-1.1 log10 • 30 sn yıkama ile 1.8-2.8 log10 • Bazı çalışmalarda bakteri uzaklaştırmada yetersiz • Bakteri sayısını artırabiliyor ! • Sıvı sabunlar kontamine olabilir • Ellerde kuruma

24. Doğru el yıkama tekniği • - Önce su ile eller ıslatılır • - Ellere 3-5ml sabun alınır • En az 15 sn süre ile eller • ovalanır • - Ellerin ve parmakların tüm yüzeyinin kaplanmış olmasına dikkat edilir • Eller su ile durulanır ve • tam olarak kurulanır

25. Etkili el yıkama Eller suyla ıslatılır

26. Etkili el yıkama Ellere 3-5ml sıvı sabun alınır

28. Etkili el yıkama Eller iyice durulanır

29. Ellerin kurulanması

30. Etkili el yıkama Kağıt havluyla eller iyice kurulanır.

31. El yıkama Kağıt havlu kullanarak musluk kapatılır

32. El yıkama Kullanılmış havlu çöp kutusuna atılır

33. El yıkama tekniği • Sıcak su kullanmaktan kaçınılmalı. Dermatit riski! • Sıvı sabun kullanımı uygun bir seçenek • Kısmen boş sabun dağıtıcısına sabun eklenmemeli! • Çok kullanımlık havlular uygun değil!

34. El yıkama • Lavabo etrafına su sıçramaları ile kontaminasyon ! • Sensörsüz muslukların açılıp, kapatılması sırasında kontaminasyon !

35. Zaman çok önemli! El yıkama Alkol bazlı sol ile ovma 1-1.5 dak 10 - 20 sn

36. Bir YBÜ hemşiresi 8 saatlik şiftte sabun ve su yerine alkol bazlı el antiseptiği kullanırsane kadar zaman kazanır? 96-32=64 dak yaklaşık 1 saat (Saatte 12 el hijyeni endikasyonu, el yıkama süresi 60 sn, alkol bazlı solüsyon kullanımının süresi 20 sn olarak değerlendirildiğinde)

37. El antiseptiklerinin avantajları • Mikroorganizmalara çok etkili • Daha hızlı etki ! • Daha ucuz • Durulama esnasında su kaynaklı tekrar kontaminasyon riski yok Ehrenkranz NJ. Infect Control Hosp Epidemiol 1991

38. El antiseptikleri • Alkoller • Klorheksidin • Heksaklorofen • İyot ve iyodoforlar • Para-chloro-meta-xylenol (PCMX) • Kuaterner amonyum bileşikleri • Triklosan • Hidrojen peroksit • ..........................

39. Antibakteriyel özellik açısından el hijyeni ürünlerinin etkinliği İYİ DAHA İYİ ÇOK İYİ ALKOL BAZLI SOLÜSYON BASİT SABUN ANTİMİKROBİYAL SABUN

40. İyodofor %4 Klorheks % 70 Alkol Sabun 0 -0.5 -1 -1.5 Ortalama log10 azalma (CFU) -2 -2.5 -3 -3.5 -4 Pittet D, Lancet 2001

41. Alkol bazlı el antiseptikleri • Etil alkol, isopropil alkol (propan-2-ol), n-propanol (tek başına /kombine) • Etkinlik n-propanol > isopropanol > etanol • Bakteri sporları hariç vegetatif haldeki tüm bakterilere etkili • Membran hasarı • Protein denatürasyonu • Optimal etki % 60-95’lik konsantrasyonlarda sağlanır

42. Alkol bazlı el antiseptikleri Alkol bazlı el antiseptiklerinin etkinliği; • İçerikteki alkolün tipi • Konsantrasyonu • Temas süresi • Kullanılan miktar • Alkol uygulandığında elin kuru olmasına

43. Alkol bazlı el antiseptiklerinin sabun ve su kullanımına göre cilt üzerine karşılaştırmalı etkileri Bildirilen cilt skoru Epidermal su içeriği Kuru Sağlıklı Sağlıklı Kuru Bazal 2 hafta sonra Bazal 2 hafta sonra Alkollü el antiseptiği Alkollü el antiseptiği Su ve sabun Su ve sabun • “Alkol bazlı el antiseptikleri cilde daha az zarar verir” • Boyce J, Infect Control Hosp Epidemiol 2000

46. El Antisepsisi avuç içlerinin teması avuç içi ile diğer elin yüzeyi parmak aralarına 1 2 3

47. El Antisepsisi avuç içinde parmaklar baş parmak çapraz parmaklar 4 5 6

48. Önemli noktalar • Eldiven giymeden önce uygulanan alkol bazlı el antiseptiğinin tam olarak kurumuş olmasına dikkat edilmeli! • Tam kuruma sağlanana kadar eller ovalanmaya devam edilmeli • Uçucu ve yanıcı olduğu unutulmamalı

49. Klorheksidin • Biguanid grubunda yer alır • Etkinliği pH bağımlıdır (5.5-7.0) • Organik madde varlığında etkinlik azalır • Hücre duvarını yıkar • Sitoplazmada presipitasyon, hücre içi maddenin dışa kaçışı • Antibakteriyel etkisi yavaştır • Zarflı virüslere etkili • Sporostatik ve mikobakteriostatiktir • Deride kalıcı etkisi vardır

50. İyot ve iyodoforlar • Pek çok mikroorganizmaya etkili • Antiseptik olarak kullanılan konsantrasyonlarda sporosidal etkinlik yoktur • Protein sentezini ve hücre membranını bozar • Organik madde varlığında inaktive olur • İyodoforla el yıkama sonrası, etkinlik 30-60 dak devam eder • Gram negatif basillerle kontamine olabilir