PERIYODIK TABLO

1. PERIYODIK TABLO

2.

3. PERIYODIK TABLO NEDIR? Maddenin temel birimine �atom� denir. Tek bir cins atomdan olusmus, kimyasal tekniklerle ayristirilamayan ya da farkli maddelere d�n�st�r�lemeyen saf maddelereyse "element" adi veriliyor. D�nya �zerinde bilinen elementlerin belirli bir sekilde yerlestirildigi sistem, periyodik tablo olarak adlandiriliyor.

4. PERIYODIK TABLOYUKIM HAZIRLADI?

5. Periyodik tablo, bilinen t�m elementleri belirli bir d�zene g�re i�eren ve incelemeyi kolaylastiran bir sistemdir. Ilk olarak 1867 yilinda J.A.R Newlands, elementleri artan atom k�tlelerine g�re siralamis ve bir elementin, kendisini izleyen sekizinci elemente benzer �zellikler g�sterdigini ifade eden "Oktavlar Yasasi"ni ortaya koymustu. Daha sonra 1869 yilinda Dmitri Mendeleev, benzer �zellikler tasiyan elementleri arka arkaya dizdiginde, atom k�tlesine dayanan bir tablo elde etmis ve o zamanlar bilinmeyen bazi elementlerin varligini, hatta �zelliklerini tahmin edebilmisti. Lothar Meyer isimli arastirmaci da, 1886 yilinda, Mendeleev'den bagimsiz olarak, atom k�tlelerine g�re bir periyodik tablo olusturmus ve "valans" kavramini ortaya atmisti. G�n�m�zde kullandigimiz tablo, yeni elementlerin de yerlestirilebilmesine olanak taniyan Mendeleev'in periyodik tablosudur. Ancak ilk halinden farkli olarak, elementler atom k�tlesine degil, atom numarasina g�re d�zenlenmistir.

6. Elementlerin, soldan saga ve yukaridan asagiya dogru artan atom numaralarina g�re diziliminden olusan bu tabloda, yatay siralara "periyot", dikey s�tunlara ise "grup" adi veriliyor. Bir elementin periyot numarasi, o elementin sahip oldugu elektronlarin bulundugu en y�ksek enerji seviyesini g�sterir. Ayni grupta (dikey sirada) yer alan elementlerin elektron dizilimleri b�y�k benzerlik g�sterir ve bu nedenle de kimyasal tepkimelerde benzer sekilde davranirlar.

7. PERIYODIK TABLODAKI ILK 20 ELEMENTI TANIYALIM�

8. 1. Hidrojen (H) Ticari g�brelere azot baglanmasinda, kati ve sivi yaglarin doyurulma isleminde (hidrojenasyon), metanol, amonyak ve hidroklorik asit gibi bilesiklerin eldesinde Kaynak yapiminda, hidrojen balonlarini sisirmede petrol�n islenmesinde roketlerde yakit olarak kullanilir. �evre dostu hidrojen, dogal gaz ve benzine alternatif olarak kabul edilmesinin yaninda, kimyasal islemlerde, metal�rjide ve rafinerilerde de kullanilabilecek niteliktedir. D�teryum ve trityum izotoplari da, n�kleer fisyon ve f�zyon islemlerinde kullanilmaktadir.

9. 2. Helyum (He) Zeplin ve balon gibi hava tasitlarini sisirmede, kaynak�ilikta, germanyum ve silisyum kristallerinin yapiminda, titanyum ve zirkonyum eldesinde, s�personik r�zgar t�nellerinde ve derin dalis t�plerinde, d�s�k sicaklik arastirmalarinda ve n�kleer enerji santrallerinde "sogutucu" olarak kullanilir. T�m elementler arasinda, en d�s�k erime ve kaynama sicakliklari helyuma aittir. Makro �l��de bile atomik �zelliklerini g�stermesi nedeniyle "kuantum sivisi" olarak da adlandirilan ve isi iletkenligi olagan�st� derecede y�ksek olan sivi helyum, manyetik rezonans g�r�nt�lemede ve kanser teshisinde de kullanilir. Yakin zamanda, sivi roket yakiti sikistirmada da helyumdan faydalanilmaya baslandi.

10. 3. Lityum (Li) Seramik ve cam yapiminda, pil �retiminde, yaglayici ve alasim sertlestirici maddelerin bilesiminde, A vitamini sentezinde, n�kleer santrallerde sogutucu g�revinde roketlerde itici kuvvet saglamada kullanilir. Kati elementler i�inde en y�ksek �zg�l isi kapasitesine sahip olmasi nedeniyle, isi iletiminde kullanilan sivilarin bilesiminde yer alir. Bazi lityum bilesikleri, beyin rahatsizliklari ve psikolojik hastaliklarin tedavisinde kullanilan ila�larin i�eriginde yer alir.

11. 4. Berilyum (Be): Y�ksek oranda isi emebilme �zelligi nedeniyle, hava ve uzay tasitlarinda, iletisim uydularinda, n�kleer santrallerde f�ze yapiminda hafif metal alasimlarinda, X-isini t�plerinin pencerelerinde saat zembereklerinin yapiminda Y�ksek bir erime noktasina sahip olmasi, hafifligi ve �elikten �ok daha esnek bir metal olmasi nedeniyle, bilgisayar par�alari yapiminda kullanilir. Z�mr�t ve akuamarin, berilyumun degerli kristal formlaridir. Berilyum ve tozlari, zehirli olmalarinin yaninda, �zellikle akcigerlerde kansere yol a�abilmektedirler.

12. 5. Bor (B): Amorf bor, ayirt edici yesil rengi i�in pirotekni (fisek�ilik) alaninda ve atesleyici olarak roketlerde Tenis raketlerinin, n�kleer santrallerde kullanilan reg�lat�rlerin ve isiya dayanikli cam �r�nlerinin yapiminda kullanilir. Borun en �nemli ticari bilesigi, yalitim ama�li cam elyafinin ve bir agartici olan sodyum perboratin yapiminda kullanilmaktadir. Diger bor bilesikleri de, borosilikat camlarin yapiminda kullanilir. Tekstil alaninda �nem tasiyan bir diger bor bilesigiyse, borik asittir.

13. 6. Karbon (C): T�m organik bilesiklerin yapisina giren karbon, sivi yaglarin dehidrasyonunda (sudan arindirilmasinda), demir ve alasimlarinin islenmesinde kullanilir. �elik yapiminda, n�kleer tepkimelerin kontrol�nde, lastiklerin renklendirilmesinde, plastik sanayinde, boya pigmentlerinin eldesinde yaglayici maddelerin yapiminda kullanilir. Kursun kalemlerde kullanilan grafit formu ve elmas formu, karbon elementinin iki �nemli allotropudur.

14. 7. Azot (N): Standart sicaklik ve basin� altinda son derece kararli olan ve atmosferin %78'ini olusturan azot gazi, besinlerin ve kimyasallarin saklanmasinda �ok soguk olan (-196�C) sivi azotsa, �ok d�s�k sicakliklarda ger�eklestirilmesi gereken dondurma islemlerinde kullanilir. Ticari olarak en �ok deger tasiyan azot bilesigi amonyaktir (NH3). G��l� bir ��z�c� olan amonyak, g�brelerin bilesiginde bulunan ve plastik end�strisinde de �nemli yeri olan "�re" maddesinin eldesinde kullanilir. Azot, proteinler basta olmak �zere, organik bilesiklerin yapisinda yer alan �ok �nemli bir elementtir. Azotun t�m bilesikleri, ya oksitleyici �zelliktedirler, ya da g��l� birer reaktiftirler. Bu nedenle de, uygun kosullarda siddetli tepkimeler verirler.

15. 8. Oksijen (O): Bitkilerin ve hayvanlarin yasamlarini devam ettirebilmeleri, solunum gazi olan oksijenin (O2) varligina baglidir. Atmosferin %21'i, oksijen gazindan olusmaktadir. Hastanelerde, solunum rahatsizliklari g�steren hastalarin tedavisi i�in de oksijen gazi sik�a kullanilir. �elik �retiminde, kaynak yapiminda, suyun saflastirilmasinda ve beton eldesinde de oksijen kullanilir. Paslanma da, oksijenin varliginda ger�eklesir.

16. 9. Flor (F): Flor ve bilesikleri, uranyum basta olmak �zere, �ok sayida ticari kimyasalin �retiminde kullanilir. Hidroflorik asit, aydinlatma ampullerinin camlari �zerine yazi yazilmasi isleminde kullanilirken; son yillarda ozon tabakasi �zerindeki zararli etkilerinden dolayi �retimi ve kullanimi sinirlandirilmaya �alisilan kloroflorokarbon gazlari (CFC) havalandirma ve sogutma aygitlarinda kullanilir. Teflon i�eriginde de flor yer alir. Dis macunlari i�eriginde bulunan florit, belirli bir oranin altinda oldugu s�rece, dis ��r�klerinin olusumunu �nler.

17. 10. Neon (Ne): Akla gelen ilk kullanim alani renkli reklam aydinlatmalari olsa da; y�ksek voltaj g�stergelerinde, paratonerlerde, dalga metre t�plerinde televizyon t�plerinde de neon kullanilir. Gaz lazerlerinin yapiminda, helyumla birlikte kullanilir. Sivi neon, g�n�m�zde ticari olarak elde edilebilmekte ve sogutucu olarak kullanilmaktadir.

18. 11. Sodyum (Na): Eczacilik, tarim ve fotograf�ilik alanlarinda sik�a kullanilir. Sokak aydinlatmalarinda, pillerde, cam yapiminda ve sofra tuzu (NaCl) eldesinde kullanilan �nemli bir bilesendir. Sivi sodyum, n�kleer santrallerde sogutucu g�revinde de kullanilmaktadir. D�nya kabugunun %2.6'sini olusturan sodyum, d�nyada en bol bulunan altinci elementtir ve alkali metaller arasinda da en bol bulunanidir. Buna karsin, dogada element halinde rastlanmaz ve kuru sodyum kloridin (NaCl) elektrolizi yoluyla elde edilir.

19. 12. Magnezyum (Mg): Fotograf makinelerinin g�vde ve flas kaplamalarinda, isaret fiseklerinde ve yangin bombalari basta olmak �zere pirotekni alaninda yogun olarak kullanilir. Al�minyumdan ��te bir oraninda daha hafif olmasi nedeniyle, alasimlarindan u�ak ve f�ze yapiminda faydalanilir. Eczacilik alaninda �nem tasiyan bilesikleri de vardir. Itici �zellikteki bilesiklerin yapisina katilir. S�mine tuglalarinin, aydinlatma ampullerinin, renk maddelerinin ve filtrelerin yapiminda da yeri vardir. Yesil bitkilerde bulunan klorofil yapisinda da yer alir.

20. 13. Al�minyum (Al): �esitli mutfak aletlerinin ve dekorasyon malzemelerinin ana yapim maddesidir. Teleskop aynalari kaplamalarinda ve dekoratif kagitlarin yapiminda da bu elementten yararlanilir. Elektrik iletkenligi bakirin yalnizca %60'i kadar olsa da, hafif yapisi nedeniyle elektrik iletim hatlarinda kullanilir. 

21. 14. Silisyum (Si): Kum ve kil formu, beton ve tugla yapiminda kullanilir. Y�ksek sicakliklarda �alisma kosullarina �ok dayanikli bir elementtir. Silikat formuysa, mine, emaye ve �anak-��mlek yapiminda �nemlidir. Kusursuz mekanik, optik, termal ve elektriksel �zellikler tasiyan en ucuz madde olan kum halindeki silika, camin da esas bilesenidir. Asiri saf silisyum, bor, galyum, fosfor ya da arsenik ile g��lendirildiginde; transist�rler, g�nes g�zeleri ve dogrultucular gibi, elektronik end�strisinde b�y�k �nem tasiyan aygitlarin yapiminda kullanilan silikon karisimlari elde edilir.

22. 15. Fosfor (P): �esitli alasimlarin yapimina katilan fosfor, sodyum ampullerinin yapiminda kullanilan camlarin eldesinde �nemlidir. Fosforik asit, �zellikle g�bre eldesindeki kullanimiyla, son yillarda tarim ve hayvancilikta b�y�k �nem tasir hale gelmistir. Havai fisek, kibrit, deterjan ve dis macunu yapiminda kullanilan fosfor, zararlilarla m�cadelede kullanilan �ogu kimyasalin (pestisitlerin) bilesiminde de bulunur. Canlilarda h�cre i�eriginin yasamsal bir bileseni olarak, �zellikle sinir ve kemik dokulari i�in �ok �nemlidir.

23. 16. K�k�rt (S): Siyah barutun ve pillerin temel bilesenlerinden biri olan k�k�rt, mantar �ld�r�c� kimyasallarin (fungusitlerin) ve dogal kau�ugun yapiminda kullanilir. Fosfat i�erikli g�brelerin bilesimine de katilan k�k�rt�n, ticari a�idan en fazla deger tasiyan bilesigi s�lf�rik asittir. S�lfit kagidi basta olmak �zere �esitli kagitlarin yapiminda, buharla dezenfekte islemlerinde ve kurutulmus meyvelerin agartilmasinda kullanilir. Yaglarin, v�cut sivilarinin ve iskelet i�in gerekli minerallerin yapisinda yer almasi nedeniyle de, yasamsal �nem tasir. 

24. 17. Klor (Cl): D�nyanin her yerinde, i�me sularinin dezenfekte edilmesinde kullanilir. Ayrica, kagit yan �r�nlerinin, boya maddelerinin, tekstil �r�nlerinin, petrol �r�nlerinin, �esitli ila�larin, antiseptiklerin, b�cek �ld�r�c�lerin (insektisitlerin), ��z�c�lerin, plastik �r�nlerin eldesinde kullanilir. Kloroflorokarbonlar (CFC), kloratlar ve kloroform gibi �ok �esitli bilesiklerin yapisinda yer almasi nedeniyle, kimya end�strisinde �nemli yer tutmaktadir.

25. 18. Argon (Ar): Elektrikli aydinlatma ampullerinde ve floresan t�plerde kullanilir. Elektrik arklariyla yapilan kesim ve kaynak islemlerinde, ayrica, silikon ve germanyum kristallerinin �retiminde koruyucu soygaz olarak kullanilir. Titanyum ve benzeri reaktif elementlerin eldesinde rol oynar. Radyasyon seviyelerini �l�en Geiger saya�larinda da kullanilir. 

26. 19. Potasyum (K): Bitkilerin gelisimi i�in �ok �nemli bir element olan potasyum, �ogu toprak tipinin bilesiminde yer alir ve g�brelerin yapisina da katilir. Cam, sabun, lens ve benzeri maddelerin yapiminda, ayrica yanici-patlayici maddelerin bilesiminde kullanilir. Sodyum ve potasyum alasimi (NaK), iyi bir isi ileticidir. Potasyumun �ogu tuzu, hem kimyasal hem de ticari a�idan �nem tasir.

27. 20. Kalsiyum (Ca): Toryum, uranyum ve zirkonyum gibi metallerin hazirlanmasinda ve �esitli alasimlarin eldesinde kullanilir. Sivi yaglarin dehidrasyonunda da kalsiyumdan yararlanilir. Canlilarin kemik, dis, kabuk ve benzeri dis iskelet yapilarinda yer alir. Bitkilerin b�nyesinde de bulunur. D�nya kabugundaki en bol besinci element olmasi karsin, �ok reaktif olmasi nedeniyle asla element halinde bulunmaz. 

28. BASARILARINIZIN DEVAMINI DILERIM�