Klasyczna i korespondencyjna teoria prawdy

1. Klasyczna i korespondencyjna teoria prawdy Renata Ziemińska

2. Wstępne rozróżnienia • prawdziwość w sensie ontologicznym („prawdziwe jest wszystko to, co istnieje”, św. Augustyn, Sol 2, 5-8) • i logicznym (prawdziwe są sądy/zdania zgodne z tym, co istnieje). • Fałsz jako opozycja prawdy logicznej i kłamstwo (świadome wprowadzanie w błąd) jako kategoria etyczna. • Nośnik prawdziwości (zdanie, sąd, myśl, przekonanie, stwierdzenie). • Pojęcie prawdy (co znaczy słowo prawda?) a kryterium prawdy (jak rozpoznać sądy prawdziwe?).

3. Platon • Platon (Sofista 263 b) „prawdziwe [zdanie] mówi o tobie coś tak, jak jest [...] fałszywe mówi coś innego, niż jest”. Była to odpowiedź na pogląd sofistów: „Co się każdemuwydaje, to też i jest” (Teajtet 168b).

4. Arystoteles • (Met. IV, 1011b): „Twierdzić o Bycie, że nie istnieje, albo o Nie-Bycie, że istnieje, jest fałszem; natomiast twierdzić, że Byt istnieje, a Nie-Byt nie istnieje, jest prawdą”. • Inaczej „prawdą jest powiedzieć, że jest to, co jest, a że nie ma tego, czego nie ma”. • „Kto myśli o rozdzielonym, że jest rozdzielone, a o połączonym, że jest połączone, mówi prawdę”. • „To nie dlatego jesteś biały, iż myślimy w sposób prawdziwy, że ty jesteś biały, lecz ponieważ jesteś biały my, stwierdzając to, mówimy prawdę” (Met. IX, 1051b).

5. Arystoteles przeciw sofistom • „Kto bowiem twierdzi, że wszystko jest prawdziwe, to również i twierdzenie przeciwne swojemu twierdzeniu czyni prawdziwym, tak że jego własne twierdzenie nie jest prawdziwe (…) a kto znów twierdzi, że wszystko jest fałszywe, stwierdza również fałszywość tego, co sam mówi” (Met. IV, 1012b).

6. Nowożytność • Tomasz z Akwinu (Kwestie dyskutowane o prawdzie 1998, 17): „Veritas estadaequatio rei et intellectus” (prawda jest zgodnością rzeczy i myśli). • Kartezjusz: „Słowo prawda, we właściwym znaczeniu oznacza zgodność myśli z jej przedmiotem” (List do Mersenne’a, cyt. za Woleński 2005, s.84) • Leibniz: „Zadowalamy się szukaniem prawdy w odpowiedniości między zdaniami w umyśle a rzeczami, o które chodzi” (Nowe rozważania, s.344). • Kant: Prawda jest „zgodnością poznania z jego przedmiotem” (Krytyka czystegorozumu t. I A 58).

7. Roman Ingarden • „sąd jest prawdziwy, jeżeli stan rzeczy wyznaczony przez jego treść zachodzi niezależnie od istnienia sądu w obrębie tej dziedziny bytu, w której dany sąd go umieszcza” (O różnych rozumieniach prawdziwości w dziele sztuki, 396).

8. Teoria korespondencyjna • W XX wieku spopularyzowano pojęcie korespondencji jako najlepszy środek na objaśnienie pojęcia prawdy w sensie klasycznym. • Moore: „Gdy przeświadczenie jest prawdziwe, to z pewnością odpowiada ono pewnemu faktowi”. ”Proponuję, aby ową relację nazwać ‘odpowiedniością’ (correspondence)” ” (Z głównych zagadnień filozofii, 501). • Russell: „Jeśli mówię o fakcie, mam na myśli coś, co czyni zdanie orzekające prawdziwym lub fałszywym”. • Wittgenstein: „Zdanie może być prawdą lub fałszem tylko dzięki temu, że jest obrazem rzeczywistości” (Tractatus, 4.06).

9. Niekorespondencyjne interpretacje • spełnianie przez każdy ciąg przedmiotów (Tarski 1993, 250) • zachodzenie stanu rzeczy (Chisholm 1977, 88) • Davidson (1996, 116) aprobuje stanowisko Arystotelesa, ale odrzuca korespondencyjną teorię prawdy. • Woleński: jeśli korespondencja ma mieć mocną interpretację, przy której „powiązaniu słów w zdaniu ma odpowiadać jakieś szczególne sprzężenie po stronie przedmiotów” (Woleński 1993,180), to należy odróżnić klasyczną i korespondencyjna koncepcję prawdy. Jeśli jednak nadać korespondencji słabą interpretację (bez zaangażowania ontologicznego), to obie koncepcje można traktować jako identyczne, a ich nazwy jako synonimiczne.

10. Krytyka • Moore przyznał, że nie jest w stanie wyanalizować relacji korespondencji i że pojęcie prawdy, tak jak pojęcie dobra, jest pojęciem pierwotnym, nieanalizowalnym przy pomocy pojęć bardziej elementarnych. • Wittgenstein porzuca koncepcję obrazowania świata przez język i podkreśla w „O pewności” (215), że „idea ‘zgodności z rzeczywistością’ nie ma żadnego jasnego zastosowania”. • Nie znalazły też uznania Russellowskie próby przedstawienia relacji korespondencji jako strukturalnej tożsamości przekonania z faktem.

11. Krytyka2 • Uznano, że teoria korespondencyjna jest kłopotliwa ontologicznie i niewiele wyjaśniająca. Świat nie wydaje się składać z bytów podobnych do faktów, które mogłyby odpowiadać naszym zdaniom czy sądom. Trudno przypuszczać, by istniały fakty alternatywne, warunkowe czy ogólne, a przecież mamy takie zdania. • pojęcie korespondencji jako bardziej kontrowersyjne niż pojęcie prawdy. • Zdaniem Davida Lewisa korespondencyjna teoria prawdy albo redukuje się do banału, albo nie jest teorią prawdy, lecz teorią świata.

12. Truizm korespondencyjny • Zdanie jest prawdziwe, jeśli jest tak, jak to zdanie głosi. • KKP nie wymaga korespondencji w mocnym Wittgensteinowskim sensie i nie jest skazana na konstruowanie zdaniopodobnych faktów. Nie musi też poddawać się wymogom dojrzalej teorii naukowej. Nie jest bowiem jedną z teorii ale pojęciem pierwotnym, które wszystkie teorie milcząco zakładają.

13. Radykalny obiektywizm • Istotą KKP jest mocny obiektywizm czyli pogląd, że coś istnieje w sposób niezależny od naszych procesów poznawczych, to coś jest dziedziną, do której przynajmniej pośrednio odnoszą się ludzkie przekonania i prawdziwość tych przekonań o określonej treści zależy od tego, co w taki obiektywny sposób istnieje.

14. Realizm aletyczny • „to, co czyni stwierdzenie prawdziwym jest obiektywne względem tego stwierdzenia, a mianowicie fakt, którego to stwierdzenie dotyczy. Prawdziwość stwierdzenia zależy raczej od tego, jak jest w ‘świecie’ ‘poza’ tym stwierdzeniem, niż od cech tego stwierdzenia” (Alston2001,41).

15. Słabości KKP • niejasność pojęcia korespondencji (identyczność - nośnik prawdziwości nie jest podobny do faktów, izomorfia i homomorfia odnoszą się do abstrakcyjnych struktur, a poza nimi są tylko metaforą), • niejasność pojęcia faktu (świat nie jest podzielony na fakty sam z siebie ale w wyniku poznawczej działalności człowieka, który konstruuje zdaniopodobne fakty, problem faktów ogólnych, negatywnych czy przeszłych, • brak kryterium prawdy (jak poznać rzeczywistość, z którą mamy porównywać sądy w celu ustalenia ich prawdziwości – żeby tego dokonać, trzeba już prawdę znać; Brentano i zarzut błędnego koła), • uwikłanie w realizm metafizyczny, epistemologiczny, • brak związków z praktyką poznawczą, niepoznawalność prawdy, • problem prawdziwości zdań egzystencjalnych przeczących Kwadratowe koło nie istnieje, Nie ma jednorożców, zdań o przedmiotach fikcyjnych Atena była córką Zeusa i twierdzeń matematyki.