Klasyczna teoria wartości (KTW) – charakterystyka ogólna

1. Klasyczna teoria wartości (KTW) – charakterystyka ogólna • Dwa kierunki (etapy) rozwoju KTW 1.Praca jako tzw. miernik wartości :William Petty (prekursor ekonomii klasycznej/EC), Adam Smith) 2. Praca jako tzw. czynnik wartościotwórczy (David Ricardo, Karl Marx) • Rola kapitału i ziemi w (2)

2. Tło społeczno-filozoficzne i ekonomiczne koncepcji ekonomicznych A. Smitha • Tło filozoficzno—metodologiczne • Filozofia hedonizmu/utylitaryzmu ( J. Bentham) i indywidualizmu (F. Hutcheson, D. Hume)) • Filozofia moralna (potrzeba równowagi między egoizmem a egalitaryzmem; wpływ zwyczajów i edukacji na „instykt” posiadania i bogactwa, potępienie niewolnictwa) • Oświeceniowa idea porządku naturalnego (J.J.Rousseau, encyklopedyści francuscy, fizjokraci) – naturalne dążenie systemu ekonomicznego do równowagi, wzrostu i dobrobytu; potrzeba ograniczania – ale nie eliminacji – państwa za „sceny” społeczno-ekonomicznej, krytyka merkantylizmu – istoty gospodarowania i bogactwa oraz roli państwa)

3. Tło społeczno-filozoficzne i ekonomiczne koncepcji ekonomicznych A. Smitha c.d. • Tło ekonomiczne • „Manufakturowe stadium” – gospodarki kapitalistycznej i początki rewolucji przemysłowej (rola pracy – jako czynnika produkcji – w tworzeniu bogactwa i dobrobytu) • Pozycja Anglii na mapie gospodarczej ówczesnego świata (Smith jako „ojciec” liberalizmu gospodarczego) • Wysoka produktywność angielskiej gospodarki jako podstawa przewagi w handlu zagranicznym (różnice w kosztach absolutnych jako podstawa przewagi konkurencyjnej)

4. Adam Smith (wybrane fakty z biografii) • 1723-1790, Szkot, ur. W Kircaldy, zm. w Glasgow • Studia: Glasgow University: etyka, prawo naturalne, filozofia moralna, „ekonomia”; główny mentor F. Hutcheson, później także D. Hume • 0d 1751: profesor logiki i filozofii moralnej w Glasgow • Aktywność społeczna: m.in. współzałożyciel Glasgow Literaly Society (z D. Hume’m), Political Economy Club • 1764-1767, na zaproszenie ministra ds. kolonii, Charlesa Townsenda, tutor jego przyrodniego syna, Duke of Backleugh, w jego podróży po Europie (głównie Paryż, Tuluza, Genewa) • 1764-1776: praca nad The Wealth of Nations (The Inguiry into the Nature and Origins of the Wealth of Nations) • 1778- 1790: Commissioners of Customs in Scotland (mianowany przez Lorda Northa, premiera Szkocji

5. Teoria wartości A. Smitha (1723-1790) • Podstawowe dzieła A. Smitha • Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów ( Inquiry into the Nature and Origins of the Wealth of Nations); w skrócie - Bogactwo narodów - – 1776 • Teoria uczuć moralnych (Theory of Moral Sentiments) – 1759 • Przedmiot badań ekonomii jako nauki wg Smitha: istota i czynniki pomnażania bogactwa społecznego (ekonomicznego, materialnego)

6. Teoria wartości A. Smitha - c.d. • Dwie części składowe TW Smitha • Praca jako źródło bogactwa i miernik wartości • Teoria ceny naturalnej (wymiennej)- teoria wyjaśniająca jak w gospodarce kształtują się ceny dóbr • Punkt wyjścia TW Smitha: krytyka merkantylizmu

7. Teoria wartości A. Smitha - c.d. Praca jako źródło bogactwa i miernik wartości • Roczna praca każdego narodu jest funduszem, który zaopatruje go we wszystkie rzeczy konieczne i przydatne w życiu, które ten naród rocznie konsumuje, bądź za ten produkt nabywa od innych narodów • Praca produkcyjna i nieprodukcyjna jako źródło bogactwa • Historyczne uzasadnienie dla smithowskiego ujmowania pracy produkcyjnej i bogactwa • Praca produkcyjna w ujęciu K. Marxa

8. Teoria wartości A. Smitha - c.d. • Bogactwo indywidualne a bogactwo (dobrobyt) społeczne • „Mechanizm” wzrostu bogactwa • Dążenie do maksymalizacji indywidualnego bogactwa (homo oeconomicus) • Wymiana rynkowa dóbr • Podział pracy (większy rynek, większy podział pracy) • Wzrost wydajności pracy

9. Teoria wartości A. Smitha - c.d. • Bogactwo indywidualne a bogactwo (dobrobyt) społeczne – c.d. 2. Warunki konieczne dla istnienia pozytywnego związku między bogactwem indywidualnym i społecznym • Pojęcie selfishness a homo oeconomicus (selfishness jako kategoria rzeczywista a nie heurystyczna, choć częściowo uwarunkowana społecznie) • Empatia, prawo moralne, prawo stanowione i konkurencja jako warunki wzrostu bogactwa społecznego

10. TW A. Smitha - teoria ceny naturalnej • Wartość jako kategoria krótko- i długookresowa • Krótki okres – czynniki decydujące popyt i podaż • Teoria ceny naturalnej – dotyczy długiego okresu • Dwa okresy (modele) w analizie ceny naturalnej; • „społeczeństwo wczesne” (prymitywne) bezpośredni wytwórca posiada wszystkie czynniki produkcji • „społeczeństwo rozwinięte” (kapitalistyczne) czynniki produkcji wyodrębniają się pod względem tak technicznym, jak i własnościowym

11. TW A. Smitha - teoria ceny naturalnej • Kształtowanie się CN w „społeczeństwie wczesnym” (przedkapitalistycznym) • Model jednoczynnikowy (praca) • Ilości pracy niezbędne do zdobycia w wymianie dóbr decydują o ich relacjach wymiennych, z uwzględnieniem różnic w: • Uciążliwości pracy • Zręczności, kwalifikacji

12. TW A. Smitha - teoria ceny naturalnej • Kształtowanie się CN w gospodarce rozwiniętej • Istnienie kapitału (rezultat oszczędności) powoduje, że w wymianie gotowych towarów cena musi o zysk przewyższać poziom wystarczający na opłacenie zużycia materiałów i pracy • Zysk to wynagrodzenie rezydualne (od własności) • Podobne skutki powoduje istnienie prywatnej własności ziemi (zasobów naturalnych) – renta gruntowa, inne renty naturalne

13. TW A. Smitha - teoria ceny naturalnej • Cena naturalna w gospodarce rozwiniętej składa się z oraz rozkłada na: • Sumę płac (utrzymania) robotników (produkcyjnych) • Sumę zysków (od całego wyłożonego) kapitału • Sumę rent właścicieli ziemi (zasobów naturalnych) • Również w gospodarce rozwiniętej cena naturalna zależy od ilości pracy • Cena naturalna nie zawiera bezpośrednio zużycia kapitału • W miarę rozwoju gospodarczego rosnąca część CN przypada na place/zyski, malejąca na renty

14. TW A. Smitha - teoria ceny naturalnej • Cena naturalna a rynkowa (pokrywanie się cen rynkowych z rzeczywistą wartością dóbr) • Naturalne stopy płac, zysków i rent • Opłacanie czynników produkcji wg stóp naturalnych  ceny rynkowe zrównują się z naturalnymi, wymiana jest ekwiwalentna • Ekwiwalentna wymiana  sprawiedliwy podział • Wolność handlu i produkcji jako warunek dla realizacji (3)  (krytyka merkantylizmu, monopoli, państwa)

15. Teoria wartości Ricardo (1772-1823); • D. Ricardo obok A. Smitha to najwybitniejszy przedstawiciel EC • Najważniejsze dzieło: Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania (1817) • Sposób rozumienia ekonomii jako nauki: ekonomia zajmuje się głownie problemami podziału produktu i bogactwa społecznego • Najważniejsza część teorii ekonomii: teoria podziału funkcjonalnego • Teoria podziału to łącznik między teorią wartości (i wymiany) a teorią wzrostu (rozwoju) gospodarczego • Liberalizm i ahistoryzm Ricardo

16. Teoria wartości D. Ricardo • Teoria wartości Ricardo jako krytyka teorii Smitha • Praca to nie tylko miernik wartości ale również jedyny czynnik wartościotwórczy • Dwa elementy składowe TW Ricardo • Istota i źródła wartości (krytyka Smitha) • Wartość a tzw. cena produkcji dobra

17. Teoria wartości D. Ricardo • Istota i źródła wartości Wartość dobra, czyli ilość każdego innego dobra na jakie je wymieniamy, zależy od względnej ilości pracy niezbędnej do jego wytworzenia, nie zaś od większego czy mniejszego wynagrodzenia za pracę i inne czynniki produkcji • Zgodnie z powyższą definicją: o wartości dobra decyduje praca uprzedmiotowiona w nim wartość powstaje w sferze produkcji, a nie wymiany (Smith)

18. Teoria wartości D. Ricardo • Wartość wymienna (WW) a wartość użytkowa (WU) • WW jako wstępny warunek posiadania WU • Rzadkość występowania i ilość pracy niezbędnej do zdobycia dóbr jako czynniki tworzące użyteczność • Paradoks wody i diamentu

19. Teoria wartości D. Ricardo • Praca jako miernik wartości (Smith a Ricardo) • Teza Smitha o pracy jako absolutnym mierniku wartości (psychologiczna implicite interpretacja pracy przez Smitha) • Krytyka Ricardo: praca jako kategoria towarowa • Zmienność wartości pracy w krótkim i długim okresie • krótki: popyt i podaż • Zmiany w cenach dóbr i usług nabywanych z płac

20. Teoria wartości D. Ricardo • Zróżnicowanie wartości pracy a wartości wymienne • Podobnie jak Smith: dostrzega wpływ (a) intensywności i (b) kwalifikacji na wartości wymienne • Różnica w stosunku do Smitha: zmiany w (a) i (b) nie wpływają bezpośrednio na wartości wymienne (dopiero po zmianie tzw. naturalnych skal wartości)

21. Teoria wartości D. Ricardo • Wartość a praca żywa i uprzedmiotowiona • Wniosek z teorii Smitha: wartość wymienną dóbr określa tylko praca żywa • Ricardo: wartość (co do wielkości) jest określona również czasem pracy niezbędnym do zdobycia kapitału (fizycznego) • O wartości dobra decyduje praca bieżąco wydatkowana, jak również zawarta w materiałach i maszynach potrzebnych do jego wytworzenia, czyli tzw. praca uprzedmiotowiona ( praca żywa przeszłych okresów)

22. Teoria wartości D. Ricardo • Wartość a praca żywa i uprzedmiotowiona c.d. • Ahistoryczne ujmowanie kapitału i kapitalizmu przez Ricardo) • Praca (żywa) i kapitał (praca uprzedmiotowiona) a tworzenie wartości • Bezpośrednio tworzy wartość tylko praca żywa • Kapitał (fizyczny) to jedynie warunek powstawania wartości dóbr, jego wartość jest jedynie przenoszona na wartość nowo tworzonych dóbr.

23. Teoria wartości D. Ricardo • Skład kapitału • Kapitał stały (trwały) i obrotowy (Marx – zmienny) • Skład kapitału to relacja: kapitał stały (c)/kapitał zmienny (v) • Zmiany c/v wpływają na zmiany względnych cen towarów • Związek między składem kapitału a wartością/ceną dobra to podstawowy problem badany przez Ricardo w teorii tzw. ceny produkcji

24. Teoria wartości D. Ricardo Teoria ceny produkcji • W gospodarce wolnokonkurencyjnej występuje tendencja do wyrównywania sięstópzysku • Efektem są międzygałęziowe przepływy kapitału i kształtowanie się tzw. przeciętnej stopy zysku • Wartości dóbr przekształcają się w tzw. ceny produkcji • Cena produkcji oznacza, że ceny rynkowe są proporcjonalne do kosztów produkcji nie zaś do nakładów pracy • Sprzeczność z teorią wartości opartą na pracy

25. Teoria wartości D. Ricardo Teoria ceny produkcji – c.d. 6. Twierdzenie Ricardo: w gospodarce wolnokonkurencyjnej występuje tendencja do zrównywania się wartości dóbr (w) z ich cenami produkcji (cp) 7. Pytanie: czy tendencja ta jest realna/prawdopodobna? wi = ci + vi + mi cp,i = ci + vi p’(ci + vi) = (1+ p’)( ci + vi) w = cp,ip’i = p’ ci’ vi,mi, p’, p’i-nakład kapitału stałego, nakład kapitału zmiennego, wartość dodatkowa, przeciętna stopa zysku w gospodarce, stopa zyskuw gałęzi w gałęzi i Pytanie pochodne: czy gałęziowe stopy zysku mogą się wyrównywać

26. Teoria wartości D. RicardoTeoria ceny produkcji 8. Aby stopy zysku wyrównały się między gałęziami (p’i = p’) musi dojść do zrównania się • Stóp wartości dodatkowej mi/vi • Organicznych składów kapitału ci/vi • Szybkości krążenia kapitału ni 9. Ponieważ jest to bardzo mało prawdopodobne, mówić można o wewnętrznej sprzeczności w TWP: sprzeczność między TWP jako teorią objaśniającą istotę i genezę wartości i TWP jako opisującą proces kształtowania się cen.