PAGKA-BATAN-ON (Bayong-bayong ug Dalagita) (ADOLESCENCE)

1. PAGKA-BATAN-ON (Bayong-bayong ug Dalagita) (ADOLESCENCE) 13 – 18 anyos Ang kalamboan sa bata nag-agad kung unsa ang gibuhat ngadto kaniya. Dinhi, ang kalamboan nag-agad na kung unsa ang ilang mahimo.. Mao kini ang yugto nga dili na sila bata, apan dili pa usab hamtong.

2. Kahigwaos sa Huna-huna ug Pagbati (Psychosocial crisis ) • PAG-ILA SA KAUGALINGON VS. KALIBOG UNSA ANG PAPEL SA KATILINGBAN (EGO-IDENTITY VS ROLE-CONFUSION) • Ang Pag-ila sa Kaugalingon nagpasabot nga nakahibalo sila Kinsa sila ug unsaon nila pagpahaum sa katilingban.

3. Nagkinahanglan kini nga ilang ipatuhop ang ilang nakat-onan mahitungod kanila ug sa kinabuhi ug maoy umolon ang makahuloganon nilang pagka-tawo diha sa katilingban.

4. Tahas sa Paglambo(Developmental Task) • Kinahanglan nga niining yugtoa, ang mga batan-on molambo na sa ilang kaugalingong pagka-tawo. • Kung molampos sila niini, mahimo sila nga matinud-anon sa ilang pagka-tawo. • Kung mapakyas, malibog sila unsa ang ilang mahimo ug mahuyang ang pag-ila sa kaugalingon. • Panahon sa pagka-batan-on, ilang gi-diskobre ang ilang kaugalingon ug nagpalambo sa kaugalingong pagka-tawo.

5. Kadtong nakadawat sa husto nga pagdasig, pinaagi sa pagpa-diskobre kinsa sila, makabaton sa lig-on nga pagka-tawo ug mobati nga makahimo ug makadala sila sa ilang kaugalingon. • Kadtong nagpadayon nga dili segurado sa ilang mga pagtoo ug pangandoy magpabilin nga kulang sa pagsalig ug adunay kalibog sa kaugalingon ug sa ilang kaugmaon.

6. Kung wala ang pag-diskobre sa kaugalingon, atong makita ang mga kalibog sa mga batan-on kung “kinsa sila” ug “unsa ang ilang mabuhat”. • Mao kini ang giingon ni Erikson nga mag-antos sila sa kahigwaos sa ilang kaugalingong pagka-tawo. Gani, ang kasagaran nilang pangutana mao: “Kinsa ako?”

7. Importante nga mga Relasyon (Significant relations) • Barkada, Ka-edad, Mga Idolo (peer groups, role models ) • Adunay pipila ka mga butang nga makatabang sa paglambo sa mga batan-on: Una, kinahanglan nga aduna kita’y kultura sa mga hamtong nga angayan sa pagtahud sa mga batan-on, kanang maayong panig-ingnan ug abli ang linya sa komunikasyon.

8. Mga Maayong Kalidad (Psychosocial virtues) • Maunongon, matinud-anon, kasaligan, andam sa pagtahan (fidelity, loyalty ) • Kung malampuson ang paglatas niining maong yugto, makahupot sila sa maayong kalidad sa Pagka-Maunongon. • Ang pagka-maunongon mao ang abilidad sapagpuyo sa katilingbantaliwala sa mga kahuyangang ug kakulang niini. Nagpasabot kini nga nakit-an nila ang ilang lugar ug ang ilang mabuhat diha sa katilingban.

9. Mga Kalig-on (Strengths) • Pagka-maunongon ug Pagka-matinud-anon -sa mga Higala ug mga Kawsa (Fidelity & devotion - to friends & causes) • Gusto nga Mahuptan: Ideolohiya. Ang mga batan-on gusto nga ibaylo ang ilang kasinatian alang sa “gihandom nga maanindot nga kahimtang” . Ang “gihandom nga maanindot” lahi ra sa “kahimtang karon” kay walay samok.

10. Estilo sa Panghuna-huna ug Pakig-relasyon (Psychosocial modalities) • Makig-uban sa Kaugalingon, Pagpa-ambit sa Kaugalingon • Importante nga Tahas: Makahimo og Pilosopiya sa Kinabuhi. Ang mga batan-on maghandom sa mga “maayo ug maanindot.” Ang problema lang kay kulang sila sa kasinatian.

11. Dili Maayong Pagtubo(Maladaptations & malignancies) • Sobra’ng Paglaban/Pag-unong o Dili na Mamati sa Uban (fanaticism – repudiation) • Nasobrahan ang ilang “pag-ila sa kaugalingon,” diin wala na’y lain pa’ng ilang nakit-an nga ilang papel sa katilingban. Gitawag kini ni Erikson nga “panatisismo.” Ang usa ka panatiko nagtoo nga ang iyang pamaagi mao ra ang bugtong paagi. Nasayud na kita nga ang mga batan-on naghandom sa “maanindot nga kahimtang” ug ang ilang pagtan-aw sa mga butang “itom-ug-puti.” Ilang ipalapnag ang ilang pagtoo ug estilo sa kinabuhi sa walay pagtagad sa katungod sa uban nga mosupak niini.

12. Sobrahan sa Positibo (Maladaptation) • Ang Kinaiya nga Mahuptan: Todo-todo. Masobrahan ang pagsunod, kulto, o sa laing bahin masobrahan pod ang pagbiya. (Extremely rigid, unbinding set of ideal - cults, or merely totally dropping out.) • Dili Maayong Paglambo (Maldevelopment): Paglimod (Repudiation) – pinaagi sa dili pagtagad sa kalamboan o pag-rebelde. (by indifference or defiance).

13. Sobrahan sa Negatibo (Malignancy)Ang Paglimod o Pagbale-Wala(REPUDIATION) • Labaw nga lisud ang kakulang sa pag-angkon sa kaugalingon. Gitawag kini ni Erikson nga “ repudiation”. Ilang gilimod ang ilang pagka-sakop sa katilingban sa mga hamtong, ug labaw sa tanan, ilang gilimod ang ilang panginahanglan sa pag-angkon sa kaugalingon. Ang ubang mga batan-on magpagamit sa mga grupo, sama sa religious cults, armadong grupo, mga grupo nga namugna tungod sa kasilag, mga grupo nga nagpalayo sa katilingban. Usahay malambigit sila sa mga dautang binuhatan, sama sa druga, inom, bisyo, ubp. Kay mas maayo pa nga mag-”binugoy” ug “walay pulos” kaysa “walay kaugalingon.”

14. RITO SA PAGLABANG(RITES OF PASSAGE) • Dugang pa, kinahanglan unta nga adunay klaro nga mga Rito sa Paglabang, diin mailhan ang kalainan sa hamtong kaysa bata. • Sa karaang panahon, ang mga batan-ong lalaki palakton sa layong lugar aron magpuyo sa ilang kaugalingon, makadala og dinakpan nga hayop, o makakita og makadasig nga panan-awon. Moagi sila og mga pagsulay, mga seremonyas, o mga pagtulon-an. • Ang tumong nga mailhan nila ang kalainan sa huyang ug iresponsable nga kapanahonan sa pagka-bata ug ang lig-on ug responsable nga kapanahonan sa pagka-hamtong.

15. “HUNONG USA”- “Kalma lang” (PSYCHOSOCIAL MORATORIUM) • Usa sa mga sugyot ni Erikson alang sa mga batan-on mao ang “paghunong usa,” o “take a break,” “simhota ang mga rosas,” ug ila-ilaha ang inyong kaugalingon. Dili lang gyud magdali-dali sa kalampusan kay usahay dili nato hisabtan ang kahulogan sa kalampusan. • Diha sa pagpangita sa kaugalingon, daghang mga batan-on ang mobiya usa sa mga responsibilidad, ug gitawag kini ni Erikson nga “moratorium.”