วัณโรค (Tuberculosis/ TB)

วัณโรค (Tuberculosis/ TB) ระบาดวิทยา • มีการระบาดทั่วโลก animal production • public health • ปี 1916 ใน USA รายงานว่า 0.53% ของโคที่มีการตรวจเนื้อ พบวิการของวัณโรค ซึ่งต้องสั่งทำลายซาก ในขณะที่ปี 1991 พบว่า 0.0005%เท่านั้นที่ถูกสั่งทำลายซาก ความสำเร็จในการควบคุมโรคเนื่องจากนโยบาย test and slaughter • ประเทศไทยมีรายงานการตรวจโรค (skin test) ในโคนม 35281 ตัวพบโรค 251 ตัว คิดเป็น 0.71% (BTP project, 2545) โรควัณโรค

พบการระบาดของโรคในคนและ สัตว์เศรษฐกิจนอกจากนี้อาจพบในสัตว์อื่น เช่น กวาง อูฐ และสัตว์ประเภทกีบคู่อื่นๆ, สัตว์ประเภทฟันแทะ, ช้าง, ยีราฟ, สัตว์ป่าโดยเฉพาะสัตว์ประเภทเดียวกับแมว จัดเป็น reservoir host ที่สำคัญของเชื้อวัณโรคในโค เนื่องจากมีการนำน้ำนมดิบของโคมาใช้เลี้ยงแมวกันมาก (ในประเทศกำลังพัฒนา) และแมวมีนิสัยชอบจับสัตว์อื่นกินเป็นอาหารด้วย โรควัณโรค

สาเหตุ-เกิดจากเชื้อแบคทีเรียชื่อMycobacterium spp. ชนิดที่สำคัญในปศุสัตว์คือ สุกร, โคM. bovis สุกร, ไก่ M. avium คน ***M. tuberculosis M. bovis • Mycobacterium = slow growing bacteria, acid-fast bacilli • เชื้อทนต่อความร้อน, ความแห้งแล้ง และ disinfectant โรควัณโรค

การติดต่อ • การติดต่อเกิดจาก • 1.การหายใจ การติดโรคผันแปรมาก • 2. การกิน*ส่วนมากสัตว์ติดโดยวิธีนี้ • สัตว์มักติดจาก • Contaminated pasture อาหาร และน้ำดื่ม • นมจากแม่สัตว์ที่มีเชื้อ • การใช้อุปกรณ์เครื่องมือเพื่อการสุขาภิบาลสัตว์ เช่น ปรอทวัดไข้* กรง หน้ากาก เป็นต้น โรควัณโรค

การติดต่อ โดยเฉพาะการอยู่กันอย่างหนาแน่นเกินไป, poor ventilation เป็นปัจจัยเสี่ยงที่สำคัญที่ทำให้มีการระบาดของโรคได้ดียิ่งขึ้น โรควัณโรค

คน ติด M. bovis จากสัตว์โดย การดื่มนมหรือผลิตภัณฑ์จากนมโคที่ไม่ผ่านขบวนการฆ่าเชื้อ เช่น pasteurization หรือ sterilization(แต่คนป่วยเป็นวัณโรคจากเชื้อ M. tuberculosis มากกว่า M.bovis) สุกรติดเชื้อจากการกินอาหารที่มีการปนเปื้อนของเชื้อ M. tuberculosis จากผู้เลี้ยงที่ป่วย และมีความไวที่สุด ต่อการติด M.bovis (มากกว่าโค) No pasturization โรควัณโรค

อาการและวิการ อาการของโรคผันแปรมากขึ้นกับชนิดของเชื้อและวิธีการที่ได้รับเชื้อ และระยะเวลาที่เกิดโรค โดยปกติโคจะไวต่อการติดเชื้อ M. bovisซึ่งจะทำให้เกิดการติดเชื้อทั้งในระบบหายใจและระบบทางเดินอาหารและต่อมน้ำเหลืองในบริเวณใกล้เคียง โดยจะพบลักษณะฝีเป็นหนองข้นคล้ายเนยและมีการสะสมของแคลเซี่ยมร่วมด้วย โรควัณโรค

อาการและวิการ (ต่อ) โดยทั่วไป สัตว์จะแสดงอาการผอมลงเรื่อย ขนหยาบ ผลผลิตลดลง ท้องเสีย (ถ้ามีการติดเชื้อในทางเดินอาหาร) ในโค ส่วนใหญ่จะพบวิการดังกล่าวที่ต่อมน้ำเหลืองบริเวณปอดมากกว่าที่เนื้อปอด และพบที่ต่อมน้ำเหลืองในช่องท้อง โรควัณโรค

ความอ้วนหรือผอมของสัตว์ป่วยขึ้นกับว่าสภาพการเลี้ยงดูให้อาหารดีหรือไม่ และสัตว์ป่วยนั้นอยู่ในระยะไหน ซึ่งระยะท้ายๆ สัตว์จะผอมลง อาการท้องเสียจะพบได้หากมีรอยโรคที่ลำไส้ ซึ่งต้องมีการวินิจฉัยแยกจากโรคท้องร่วงเรื้อรัง (Para TB)

วิการ เกิดการอักเสบเป็นฝีขนาดใหญ่ที่ต่อมน้ำเหลืองที่ขั้วปอด โรควัณโรค

วิการ เป็นฝีในเนื้อปอด นอกจากนี้ยังอาจพบฝีที่ต่อมน้ำเหลืองอื่นๆ ในร่างกาย เส้นน้ำเหลือง รวมทั้งไขกระดูกด้วย โรควัณโรค

การวินิจฉัยโรค 1. โดย screening test ในคน ภาพถ่าย x-ray ปอด,ย้อมดู acid fast bacilli ในเสมหะ ในสัตว์ (esp โคนม) intradermal tuberculin test โดยเฉพาะเมื่อนำสัตว์ใหม่มาเข้าฝูงและทำติดต่อกันทุกปี อย่างน้อย 3 ปี • ส่วนใหญ่แล้วสัตว์จะไม่ค่อยมีอาการให้สังเกตเห็นได้ชัดและมักพบโรคจากการทำ TB test หรือโดยบังเอิญการผ่าซาก โรควัณโรค

การฉีด Tuberculin antigen 0.1 cc. เข้าที่โคนหาง ในชั้นผิวหนัง ซึ่งวิธีนี้เรียกว่า Single Intradermal test แล้ววัดความบวมของผิวหนังหลังฉีด 72 ชั่วโมง ด้วย Caliper ถ้าบวมมากกว่า 5 mm. และสัมผัสพบว่า ร้อน (แดง) แข็งเป็นไต แสดงว่าสัตว์เป็นโรคและมักมีไข้ต่ำๆ ร่วมด้วย สัตว์ที่พบปฏิกริยาต่อ TB test จรั้งแรก ต้องทำการตรวจยืนยันผลซ้ำ โรควัณโรค

Stormont test การฉีด TB antigen ซ้ำที่แผงคอ เพื่อเป็นการยืนยันผล skin test ครั้งแรก 60 วัน โรควัณโรค

การรักษา • ไม่รักษาสัตว์ที่เป็นโรคนี้ในสัตว์ เนื่องจาก เชื้อชนิดนี้มีกลไกการเกิดโรคที่ทำลายด้วยยาปฏิชีวนะทั่วไปไม่ได้ (intracellular characteristic) ยาที่ใช้ได้ผลจึงมีราคาแพงและจะต้องใช้เวลารักษานานมาก รักษาไปก็ไม่คุ้ม โรควัณโรค

การควบคุมและป้องกันโรคการควบคุมและป้องกันโรค • 1.ป้องกันการแพร่ของเชื้อออกสู่ภายนอก • - เลี้ยงโคในบริเวณที่จำกัด มีรั้ว • - Pasteurize น้ำนมที่บริโภค • 2. ตรวจสัตว์ก่อนซื้อเข้ามาในฝูงและกำจัดสัตว์เป็นโรคออกจากฝูง สัตว์ที่ตายต้องทำลายด้วยการเผาเท่านั้น Pasteurized โรควัณโรค

วัณโรค (Tuberculosis/ TB)