TASARIM KURALLARI

1. TASARIM KURALLARI Hazırlayanlar : Emel SARGUT, Pınar KIRKEL, Elif AKYOL, Ayşenur KONUR,Nurdan ÖZEN Ders : BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi Ders Sorumlusu: Yrd. Doç. Dr. Hakan TÜZÜN 2009-2010 Öğretim Yılı Bahar DönemiHacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü06532 Beytepe-ANKARA

2. GİRİŞ • Tasarım, genellikle görsel sanatlar, mühendislik, mimari, ve diğer yaratıcı işler çerçevesinde ele alınır. • Tasarlamak,yeni bir obje (makine, bina, ürün vs) için bir plan yaratma ve geliştirme sürecine işaret eder. • Tasarı,ise hem son plan veya taslak (bir çizim, modelleme vs) ; ya da bir plan veya taslağın sonucu (üretilen bir obje) için kullanılır. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

3. GİRİŞ • Görsel sanatlar içinde en bilinenlerinden grafik tasarım olmak üzere, mimari, mühendislik, endüstriyel tasarım ve moda tasarımını örnek gösterebiliriz. • Ya kurala göre dizayn ya da dizayna göre kural seçmelisiniz. • Her nesnenin kendine has tasarımı vardır. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

4. GİRİŞ • Tasarımda belirli standart kurallar vardır ve bu kurallar belirli noktalarda oluşturulur: • Ergonomi • Psikoloji • Bilişsel algı • Sosyallik • Ekonomiklik Bunlar tasarımın temel alanlarıdır. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

5. GİRİŞ • Tasarım kurallarının temelini teoriler oluşturur. Tasarımcılar teoriler üzerinde pratik yaparak ürünlerini ortaya koymuş olur. • Bir kuralın kural olması için temel alanlar birbiriyle ilişki içinde kurulur. • Yeni kuralların oluşmasında literatürdeki diğer kurallar ışık olmalıdır. • Mükemmel bir kural, teoriyi ardına, insanı ön plana almalıdır. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

6. Principles To Support Usability(Kullanılabilirliği Destekleyen İlkeler) • Tasarım kuralları, bir ürünün kullanışlılığını desteklemek için, etkileşimli bir sistem tasarımının genel esaslardır. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

7. Principles To Support Usability(Kullanılabilirliği Destekleyen İlkeler) • Esaslar üç ana kategoriye ayrılmıştır: • Öğrenilebilirlik: Kullanıcılar ile ürün arasında yüksek performans elde etmede, özellikle yeni kullanıcıların sistem ile etkileşiminde önemlidir. • Esneklik: Bilgi değiştikçe, sistemin de kullanıcılara yönelik değişmesidir. • Sağlamlık:Kullanıcıların ihtiyaç ve istekleri arttıkça buna göre sistemde sağlanacak destek te arttırılmalıdır. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

8. Tasarımın Şartları • Tasarımda bulunması gereken en genel şartlar şunlardır: • Hukuk güvenliği: Yapılacak yeni tasarılar için literatür incelenmelidir. • Algılanabilirlik: Bir adım anlaşılmazsa diğer adıma geçilemez. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

9. Tasarımın Şartları • Alışkanlıklar: Tasarım sistemleri insanın psikolojik algısına uyum sağlamalıdır. • Genellenebilirlik: Sistemde bir parça aynı zamanda bir bütünün parçasıdır. • Tutarlılık: Bir tasarı, içinde küçük tasarı parçacıklarıyla uyumludur. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

10. ÖĞRENİLEBİLİRLİK • Öğrencilerin interaktif sistemi kullanmalarını ve maksimum düzeyde bir performans almalarını sağlayan sistemin özelliğidir. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

11. Öğrenilebilirliği Etkileyen Esaslar • Tahmin edebilirlik • Sentezlenebilirlik • Aşinalık • Genellenebilirlik • Tutarlılık BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

12. Öğrenilebilirliği Etkileyen Esaslar Tahmin edilebilirlik • Kullanıcının etkileşim geçmişi onun gelecekte vereceği etkileşim kararlarını etkiler. • Tahmin edilebilirlik kullanıcı merkezli bir yapıya sahiptir. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

13. Öğrenilebilirliği Etkileyen Esaslar Sentezlenebilirlik • Kullanıcının daha önce gerçekleştirdiği işlemlerin mevcut durumunu etkilediğini anlayabilme yeteneğidir. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

14. Öğrenilebilirliği Etkileyen Esaslar Aşinalık • Yeni bir kullanıcı için, etkileşimli bir sistemdeki aşinalık kullanıcıda var olan önceki bilgiler ile etkili bir etkileşim için gerekli bilgi arasındaki ilişkinin ölçülmesidir. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

15. Öğrenilebilirliği Etkileyen Esaslar Genellenebilirlik: • Kullanıcının özel bir etkileşim bilgisini benzer durum ya da durumlar için kullanabilmesi durumudur. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

16. Öğrenilebilirliği Etkileyen Esaslar Tutarlılık: • Benzer durumlarda ortaya çıkan davranışların arasında benzerlik ve uyumun olmasıdır. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

17. ESNEKLİK (Flexibility) • Kullanıcı ve sistemin bilgiyi alış-veriş edebilecekleri yolların çokluğudur. • Yani; değişik yetenek ve tercihlere izin vermelidir. • Kullanım metodu tercihleri içermeli • Kullanıcının hızı, hassaslığı ve davranış biçimine uyarlanabilmeli. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

18. Title BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

19. ESNEKLİK (Flexibility) • Diyalog İnisiyatifi (Dialog initiative) : Kullanıcı ile sistem arasındaki ilk diyalog başlarken, hangisinin diyalogda inisiyatif sahibi olduğudur. • System pre-empty : Diyalogun sistem tarafından başlatılmasıdır. Kullanıcının sisteme ulaşması için talepte bulunması gerekir. • User pre-empty : Kullanıcının sistemle serbest etkileşimde bulunmasıdır. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

20. ESNEKLİK (Flexibility) • Multi-treading :Sistemin, • kullanıcının aynı anda, • birden fazla görevle • etkileşimde bulunmasını sağlayabilme yeteneğidir. • Görev Geçişkenliği(task migrataility) : Sistem ve kullanıcı arasındaki görev kontrolünün birbirlerine devredebilmesidir. Güvenliğin kritik olduğu durumlarda kontrolün devredilebilmesi etkili olabilir. Örneğin ; acil durumlarda otomatik pilotun devreye girmesi. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

21. ESNEKLİK (Flexibility) • YerineGeçebilirlik(substitutivity) : Birbirine eşit olan giriş ve çıkış değerlerinin, birbirlerinin yerine geçebilmesidir. Örneğin; başlangıç ve bitiş noktası verilen bir çizginin program tarafından çizilebilmesidir. • Representation multiplicity : Bir durumun açıklaması için esnekliğin sağlanması. Örneğin, inch kavramı yerine cm kullanmak gibi. • Equal opportunity BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

22. SAĞLAMLIK • Sağlamlık, hedeflerin başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesinde ve değerlendirilmesinde kullanıcıya sağlanan destektir. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

23. Sağlamlığı Etkileyen Esaslar • Sağlamlığı dört ana başlık altında inceleyebiliriz. • 1. Gözlenebilirlik (Observability) • 2. Düzeltilebilirlik (Recoverability) • 3. Görev Uyumu (Task Conformance) • 4. Yanıt Verme (Responsiveness) BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

24. Sağlamlığı Etkileyen Esaslar • 1.Gözlenebilirlik (Observability): Kullanıcıya sistemin iç durumunu değerlendirme izninin verilmesi durumudur. Bunlar; • Browsability: Sistemin geçerli iç durumunun ara yüzün sınırlılığı ile araştırılma imkanının sağlanmasıdır.Bilgisayarım simgesi üzerinde sağ tıklayıp sistem bilgilerine ulaşılabilir. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

25. Sağlamlığı Etkileyen Esaslar BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

26. Sağlamlığı Etkileyen Esaslar Static/Dynamic Defaults:Kullanıcının hata yapmasını önlemeye yöneliktir (bir nevi hata önleme mekanizması). BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

27. Sağlamlığı Etkileyen Esaslar Reachability: Düzeltilebilirlik erişilebilirlikle ilgilidir. Kullanıcıya mevcut durumundan hedeflediği bir duruma geçebilmesine imkan tanınmasıdır. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

28. Sağlamlığı Etkileyen Esaslar Persistence: İletişimin etkisinin devamlılığı ve kullanıcının bu etkiyi kullanabilmesidir. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

29. SAĞLAMLIK • Operation Visibility: Kullanıcının bir sonraki işlemde nasıl bir performans gösterebileceğidir. • 2.Düzeltilebilirlik (Recoverability): Bir hatanın farkına varıldığında kullanıcıya bunu düzeltebilme imkanının sağlanmasıdır.Forward and backward olmak üzere iki çeşit hata vardır. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

30. Sağlamlığı Etkileyen Esaslar Backward hatalar;bir hata gerçekleştiği zaman o hata düzeltilip işleme devam edilebilir.Örneğin ; bir dosya yanlışlıkla silindiği zaman geri dönüşüm kutusundan o dosyayı tekrar çağırabilmesi. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

31. Sağlamlığı Etkileyen Esaslar Forward hatalar: Geri dönüşümü olmayan hatalardır. Bu hataları düzeltmenin tek yolu işlemi baştan gerçeklerştirmektir. Örneğin, kartlardan bir ev yapıyorsunuz. 7. katta hapşurdunuz. Böyle bir durumda işe en baştan başlamak gerekir. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

32. Sağlamlığı Etkileyen Esaslar Forward-Backward: Metin editörlerinde bir hata durumunda işlemi geri adımlamak için undo komutunu tetikleyen buton kullanabilir. Adımlama ileriye doğru da olabilir. 3. Görev Uyumu (Task Conformance): Sistem hizmetlerinin kullanıcının işlemlerinin tümünü destekleme derecesidir. Görevlerin tamamlanabilmesi için sistem ara yüzlerinin anlaşılır olması gerekir. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

33. Sağlamlığı Etkileyen Esaslar 4. Yanıt Verme (Responsiveness): Kullanıcı ile sistem arasındaki iletişimin (communication) oranıdır. - Cevap verme zamanı: Sistemin kullanıcıya durum değişikliğini bildirene kadar geçen zamandır. - İstikrar: Aynı / Benzer durumlardaki değişmezliğin sürdürülmesidir. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

34. STANDARTLAR • Smith yazılım ve donanım özelliklerini • Temel Teori (Underlying Theory) • Değişim (Change) olmak üzere iki sınıfa ayırmıştır. • ISO 9241 – Görsel Terminallerin Ofis Kullanımlarındaki Ergonomik Gereksinimleri (Ergonomic Requirements for Office Work with Visual Display Terminals) (VDT) • ISO 14915 – Tasarım aşamasında BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

35. STANDARTLAR • Temel Teori (Underlying Theory) • Donanım için kullanılan standartlar ergonomi/insan faktörü ve psikolojiye dayanmaktadır. İyi bilinir ve kolay uyarlanabilirler. • Yazılım standartları ise psikolojiye ve bilişsel bilime dayanır. Daha az bilinir ve yazılıma uygulaması güçtür. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

36. STANDARTLAR BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

37. STANDARTLAR • Değişim (Change) • Donanım değişikliği yazılıma göre daha pahalı ve zordur. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

38. STANDARTLAR • ISO 9241 - Görsel Terminallerin Ofis Kullanımlarındaki Ergonomik Gereksinimleri (Ergonomic Requirements for Office Work with Visual Display Terminals) (VDT) • 17 maddesi bulunmaktadır. Bunların • 3 tanesi ISO 9241 tanımıyla, • 7 tanesi donanımsal özelliklerle, • 7 tanesi yazılımsal özelliklerle ilgilidir. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

39. STANDARTLAR • ISO 9241 – Donanımsal özellikler • ISO 9241- 4 Klavye Düzeni(Keyboard Layout) • ISO 9241- 5 Çalışma Yeri Düzeni/Ergonomisi (Workstation Layout) • ISO 9241- 6 Çevresel Gereksinimler (Environment) • ISO 9241- 7 Ekran Yansımaları(Display with Reflections) • ISO 9241- 8 Ekran Renkleri(Display Colors) • ISO 9241- 9 Klavye Harici Girdi Araçları (Non-keyboard Input Devices) • ISO 9241-10 Genel İletişim İlkeleri (General Dialog Principles) BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

40. STANDARTLAR • ISO 9241 – Yazılımsal özellikler • ISO 9241-11 Kullanışlılık, kullanıcının rahat, doğru ve hızlı olarak hedeflerini başarmalarıdır. • Doğru – Etkililik (Effectiness) • Hızlı – Yeterlilik (Efficiency) • Rahat – Memnuniyet (Satisfaction) • ISO 9241-12 Tanıtım Bilgileri (Presentation of İnformation), • ISO 9241-13 Kullanım Kılavuzu (User Guidance), • ISO 9241-14 Menü İletileri (Menu Dialogs), • ISO 9241 -15 (Command dialogs) • ISO 9241-16 Doğrudan Manipülasyon İletileti (Direct manipulation dialogs), 1999 • ISO 9241-17 Form Doldurma İletileri (Form – filling dialogs), 1998 BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

41. YÖNERGELER • Etkileşimli sistemler için tasarım kurallarının başında fikir verme ve daha genel esaslar (yönergeler) gelmektedir. • Yönergeler, tasarıma başlamadan önce tasarımcıya fikir verme amaçlıdırlar. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

42. YÖNERGELER • Yönergeler tasarım aşamasına başlarken amacınıza göre, dikkat edilecek noktalar ve izlenecek yolları temel olarak belirler. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

43. YÖNERGELER • Örneğin Avrupa Birliği pazarında satılacak bir ürünün eğer Avrupa Birliği Direktiflerinden birinin veya birkaçının kapsamına giriyorsa CE Markasını taşıması yasal bir zorunluluktur. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

44. YÖNERGELER • Ürünün, insan sağlığı, can ve mal güvenliği, hayvan ve bitki yaşam ve sağlığı, çevre ve tüketicinin korunması açısından asgari güvenlik koşullarına sahip olduğunu gösteren bir işarettir. • Bu koşullar göz önüne alınarak ürünler tasarlanır. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

45. TASARIM İLKELERİ • Shneiderman’ın 8 Altın Kuralı • Norman’ın 7 İlkesi • Nielsen’ın 10 İlkesi BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

46. Shneiderman’ın 8 Altın Kuralı 1. Tutarlılık için çabalamak 2. Kullanıcılara kısayol kullanma imkanı verme 3. Bilgilendirici geri dönütler sunmak 4. Görevin tamamlandığını belirten diyaloglar tasarlama 5. Hataları önleme ve basit hataların kolay çözümü 6. Hareketlerin kolayca geri alınmasına izin vermek 7. İç kontrolün desteklenmesi 8. Kullanıcıyı geçici bellek yüklemesini azaltma BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

47. Norman’ın 7 İlkesi Kafanızdaki ve çevrenizdeki bilgileri birlikte kullanmak Görevlerdeki yapıyı basitleştirme Nesneleri görünür yapma Haritalamaları doğru yapma Hem doğal hem yapay sınırlamaların gücünden yaralanma Hata için tasarım Ara yüzde küçük farklılıklar olabilir ama kritik kontrol öğeleri herkesin alışageldiği şekilde olmalıdır BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

48. HCI Patterns(insan bilgisayar etkileşimi modelleri) • İyi bir tasarım için,geçmişte başarılılığı kanıtlanmış örneklerden yararlanılmalıdır yani bir sistem ya da paradigmayı başarılı yapan bilgiyi tekrar kullanmaktır. • Detaylar atlanmamalıdır. • Sürekli kendini yenileyen bir sistem oluşturulmalıdır. • Mimarideki kalıplar yol gösterici olarak kullanılmalıdır. • Genel problemlere herkesin aynı şekilde anlayacağı dilden çözüm sunulmalıdır (örneğin, windows hatalarında yardım). • Küçük bir arayüz sorunu aslında büyük soruna da pay oluşturur. Ayrıntılara dikkat edilmelidir. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

49. TASARIM VE TASARIM DİLİ İÇİN ANAHTARLAR • İnsan psikolojisi üzerinde pratik yapılmış olunmalıdır. • Kullanıcılar sistemde o sistem ile ilgili ihtiyaçlarını karşılayabilecek şekilde gezinebilmelidir. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi

50. Tasarım ve Tasarım Dili için Anahtarlar • Tasarımda genel bilgiler değişmez. Sosyal kullanım ve organizasyon değişebilir. Bilgi ortama göre kullanılmalıdır. BTÖ 416 İnsan Bilgisayar Etkileşimi