Starość – zagrożenia i szanse z cyklu: Socjologia starości dr Izabela Kaźmierczak-Kałużna

1. Starość – zagrożenia i szanse z cyklu: Socjologia starości dr Izabela Kaźmierczak-Kałużna Instytut Socjologii UZ Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

2. PLAN PREZENTACJI:1. Starość jako przedmiot studiów interdyscyplinarnych2. Starość w perspektywie socjologicznej3. Kiedy nastaje starość?4. Starzenie się jako proces…5. Starość w Polsce – prognozy i trendy6. Starość a wykluczenie społeczne7. Jakość życia i aktywność seniorów w Polsce – wybrane aspekty8. Aktywność seniorów – niewykorzystany potencjał? Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

3. STAROŚĆ JAKO PRZEDMIOT STUDIÓW INTERDYSCYPLINARNYCH:- demografia (procesy starzenia się ludności poszczególnych społeczeństw i krajów i ich skutki);- psychologia (problemy zmian osobowościowych, psychicznych, charakterologicznych zachodzących w jednostce w procesie starzenia się);- geriatria (zmiany psychosomatyczne zachodzące w organizmie, sprawność psychofizyczna człowieka starzejącego się);- ekonomia (wyposażenie gospodarstw domowych osób starszych, poziom zaspokojenia potrzeb materialnych, sytuacja na rynku pracy);- polityka społeczna (zagadnienia potrzeb ludzi starszych, rodzajów zabezpieczeń społecznych, modele polityki społecznej wobec starości i osób starszych, kwestie progu wieku emerytalnego);- pedagogika (człowiek stary a procesy uczenia się – andragogika) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

4. STAROŚĆ W PERSPEKTYWIE SOCJOLOGICZNEJPopulacja ludzi starszych jest w socjologii traktowana jako:– pokolenie (podobne doświadczenia życiowe, podobne potrzeby społeczne, podobny stosunek do rzeczywistości i wartości społecznych);– kategoria społeczna (kryteria wyróżniania – wiek, źródło utrzymania);– specyficzna grupa społeczno-zawodowa (bierni zawodowo – obok rencistów, uczniów itp.) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

5. STAROŚĆ W PERSPEKTYWIE SOCJOLOGICZNEJLudzie starzy jako zbiorowość heterogenicznaLudzie starzy są zbiorowością nie tylko coraz liczniejszą, ale i bardzo zróżnicowaną – przede wszystkim ze względu na wiek (inny sposób życia, inne problemy ma się w wieku lat 60, inne przy przekroczeniu 80 czy 90 lat) — i co za tym idzie, stan zdrowia, poziom i formy aktywności, stopień samodzielności i integracji ze społeczeństwem. Zróżnicowana jest także ich sytuacja społeczna, ekonomiczna, rodzinna (za: Tarkowska 2005). Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

6. STAROŚĆ W PERSPEKTYWIE SOCJOLOGICZNEJ- cechy charakterystyczne osób starszych- miejsce człowieka starego w społeczeństwie i rodzinie- sytuacja osób starszych na rynku pracy- potrzeby (społeczne) osób starszych- role społeczne pełnione przez osoby starsze (proces wycofywania się z ról społecznych)- wykluczenie społeczne osób starszych - problem udziału osób starszych w procesach transmisji kulturowej i socjalizacji młodego pokolenia- społeczne konsekwencje starzenia się społeczeństw Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

7. STAROŚĆ W PERSPEKTYWIE SOCJOLOGICZNEJCzłowiek stary - jako wycofujący się z pełnionych dotąd ról społecznych, z podejmowanych dotąd aktywności i pełnionych funkcji, ale i kompensujący utracone role i przyjmujący nowe.Człowiek stary – jako jednostka wpisywana w role kulturowo i obyczajowo wyznaczane przez społeczeństwo (role narzucane przez rodzinę, krąg przyjacielski, sąsiedzki itp.).Starość – jako problem społeczny (kwestia dyskusyjna). Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

8. KIEDY NASTAJE STAROŚĆ?Starość jako naturalny etap życia następujący po młodości i dojrzałości, wyznaczany w oparciu o liczne kryteria:- kryterium demograficzne (kryterium wieku – umownie 60-65 lat)WHO wyróżnia cztery etapy starzenia się: * 45-59 lat – starzenie się (tzw. wiek przedstarczy) * 60-74 lat – wiek starszy (wczesna starość) * 75-89 lat – wiek stary (dojrzała starość) * 90 lat i więcej – wiek bardzo stary (długowieczność) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

9. KIEDY NASTAJE STAROŚĆ?- kryterium biologiczne (menopauza- ok. 45-55 roku życia i andropauza – ok. 50 roku życia)- kryterium „psychiczne” (subiektywne odczucia „nie ważne ile mam lat – ważne na ile się czuję”) - kryterium społeczne (charakter, zakres i jakość pełnionych ról społecznych)- kryterium ekonomiczno-prawne (przejście na emeryturę, korzystanie z wynikających z tego uprawnień) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

10. STARZENIE SIĘ JAKO PROCES…- konsekwentnego wycofywania się z dotychczasowych form aktywności (definiowany jako proces naturalny, nieuchronny i zarazem nieprzesądzający o niesatysfakcjonującej starości)- podtrzymywanej zróżnicowanej aktywności w wielu sferach życia (aktywność jako warunek udanej starości)- kontynuacji życia (naturalna faza życia, mająca swoje ograniczenia, wady, ale i zalety) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

11. STAROŚĆ W POLSCE – PROGNOZY I TRENDYWg prognozy demograficznej dla Polski na lata 2008-2035 – liczba ludności zmniejszy się z 38 107 tys. do 35 993 tys. przy jednoczesnym gwałtownym wzroście liczby osób pow. 65 lat – z 5 137 tys. do 8 358 tys. – czyli z 13,9% do 23,2%.Wzrośnie również znacząco średni wiek Polaka (z ok. 37 lat do 45 lat w 2030 r.) (GUS 2009). Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

12. STAROŚĆ W POLSCE – PROGNOZY I TRENDYW krajach UE w 2001 roku ludność w wieku 60 lat i więcej stanowiła około 20% - począwszy od 15,1% w „najmłodszej” pod tym względem Irlandii, po 23,1% w „najstarszej” Grecji.W takich krajach, jak Francja, Austria, Wielka Brytania i Finlandia ludzi starych było wówczas prawie 20%. W Polsce w 2001 r. ludność w tej kategorii wieku stanowiła prawie 17% całej populacji.Dla porównania w 1960 r. w Polsce, wskaźnik ten wynosił zaledwie 9,7%. Szacuje się, że w 2050 r. udział osób w wieku 60 lat i więcej wyniesie 35,8% ogółu ludności Polski (Tarkowska 2005). Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

13. STAROŚĆ W POLSCE – PROGNOZY I TRENDY Wśród przyczyn starzenia się społeczeństwa polskiego wymienia się:- wydłużanie się przeciętnego trwania życia – w 2010 r.: 73,3 lat – mężczyźni i 80,6 lat – kobiety, w 2030 r. – według prognozy GUS: 77,6 lat – mężczyźni i 83,3 lat kobiety), - wzrastający średni wiek urodzenia pierwszego dziecka – w 2000 r. było to 23,7 lat, obecnie – ok. 27 lat (mediana wieku – wyższa)(GUS 2012), - spadek liczby zawieranych małżeństw, a także wzrost liczby rozwodów, wzrost liczby związków nieformalnych, które – jak pokazują badania socjologiczne – sprzyjają odkładaniu decyzji o prokreacji, Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

14. STAROŚĆ W POLSCE – PROGNOZY I TRENDY Wśród przyczyn starzenia się społeczeństwa polskiego wymienia się:- niski wskaźnik dzietności w Polsce – obecnie ok. 1,3, według prognozy GUS – wskaźnik ten będzie oscylował wokół 1,2 – co nie zapewnia prostej zastępowalności pokoleń i świadczy o głębokiej depresji demograficznej (optymalna dzietność to wskaźnik rzędu 2,10-2,15).[Liderem w świecie jest pod tym względem Niger – ok. 7,0, poza tym dominują ubogie państwa afrykańskie – Uganda, Somalia, Burkina Faso, Etiopia, Zambia – ok. 5-6.Z krajów europejskich na czele są: Francja – ok. 2,1, Irlandia – ok. 2,0, Wielka Brytania, Holandia, Luksemburg, Finlandia, Dania – ok. 1,9-1,7]. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

15. STAROŚĆ W POLSCE – PROGNOZY I TRENDY 1. Starzenie się społeczeństwa polskiego (s)powoduje konieczność zmian w funkcjonowaniu państwa, jego instytucji, także rodzin .2. Starość i zwiększająca się populacja osób starszych stanie się (już jest?) najpoważniejszym wyzwaniem dla polityki społecznej.3. Wobec zmniejszającej się roli rodziny jako podstawowej instytucji świadczącej wsparcie i usługi opiekuńcze wzrastająca liczba seniorów wymaga zwrócenia uwagi na problem dostępności i skuteczności istniejących programów i narzędzi służących włączaniu osób starszych w życie zawodowe i publiczne (w celu przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu seniorów). Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

16. STAROŚĆ W POLSCE – PROGNOZY I TRENDY 4. Ważną kwestią jest również rozwój instytucji i placówek, zapewniających długoterminową opiekę i wielopłaszczyznowe wsparcie takim osobom (domy pomocy społecznej, domy dziennego pobytu, domy czy kluby seniora, hospicja, szpitalne oddziały geriatryczne itp.). 5. Konieczność rozbudowy tego typu infrastruktury i zarazem rozwój dobrze przygotowanej kadry działającej w obszarze szeroko rozumianej opieki senioralnej w tego typu placówkach wydają się niezbędne wobec obserwowanych tendencji demograficznych. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

17. STAROŚĆ A WYKLUCZENIE SPOŁECZNEJ. Czapiński (Czapiński, Panek 2011) charakteryzuje 4 główne wymiary wykluczenia społecznego (wymiary te mają charakter komplementarny):1) fizyczne – korelowane z wiekiem (+50 lat), samotnością, niepełnosprawnością2) strukturalne – korelowane z zamieszkiwaniem na wsi oraz z niskim poziomem wykształcenia3) normatywne – korelowane z konfliktami z prawem, przestępczością i uzależnieniami (alkohol, narkotyki)4) materialne – korelowane z bezrobociem i ubóstwem Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

18. STAROŚĆ A WYKLUCZENIE SPOŁECZNEW opinii J. Czapińskiego podstawowa kwestia to zagrożenia związane z demografią – starzenie się społeczeństwa i wzrost udziału w populacji osób niepełnosprawnych biologicznie. J. Czapiński postuluje, aby programy integracyjne ukierunkować przede wszystkim na wykluczenie fizyczne (proponowane działania: polityka prorodzinna, sprzyjająca dzietności i solidarności międzypokoleniowej oraz skuteczniejsza rehabilitacja i aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych i osób w wieku 50 i więcej lat) (Czapiński, Panek 2011) – uprawianie polityki wobec starości i wobec ludzi starszych (por. Błędowski 2012). Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

19. STAROŚĆ A WYKLUCZENIE SPOŁECZNE Starzenie się populacji jako jeden z głównych problemów regionu (Strategia polityki społecznej województwa… 2014). W dokumentach strategicznych szczebla regionalnego (ale nie tylko) wątek ten analizowany jest m.in. w kontekście wykluczenia społecznego. W Strategii zwraca się uwagę na: - systematyczny wzrost ludności w wieku poprodukcyjnym;- wzrost zapotrzebowania na usługi opiekuńcze dla osób starszych i samotnych;- niewielką aktywność społeczną i środowiskową pokolenia seniorów. Jednym z głównych celów Strategii jest Doskonalenie systemu wsparcia społecznego (a w jego ramach Wspieranie samorządów lokalnych w zapewnianiu usług środowiskowych oraz instytucjonalnych – systemowe rozwiązania skierowane m.in. wobec osób starszych). Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

20. JAKOŚĆ ŻYCIA I AKTYWNOŚĆ SENIORÓW W POLSCE – WYBRANE ASPEKTYPrzynależność do organizacji (np. pozarządowych, religijnych, politycznych, zawodowych itp.) (w %): Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

21. JAKOŚĆ ŻYCIA I AKTYWNOŚĆ SENIORÓW W POLSCE – WYBRANE ASPEKTYPrzynależność do organizacji- poziom przynależności seniorów do różnego typu organizacji odpowiada poziomowi dla całego społeczeństwa- zdecydowanie najczęściej seniorzy partycypują (blisko ¼ ogółu badanych – czyli znacznie częściej niż w pozostałych grupach wiekowych) w organizacjach o charakterze religijnym (GUS 2011). Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

22. JAKOŚĆ ŻYCIA I AKTYWNOŚĆ SENIORÓW W POLSCE – WYBRANE ASPEKTYUbóstwo osób starszychPolska bieda jest związana zdecydowanie bardziej z młodym, a nie starym wiekiem, jest przede wszystkim biedą dzieci, młodzieży, rodzin wielodzietnych, rodzin żyjących na wsi. Z raportów Banku Światowego wynika, że w Polsce ryzyko ubóstwa zmniejsza się wraz z wiekiem (przy czym jednocześnie odnotowuje się symptomy wzrostu ubóstwa wśród osób w podeszłym wieku – wynika to ze specyficznych potrzeb ludzi starych, np. zwiększone wydatki związane z zakupem leków).Polska starość jest bardziej dokuczliwa dla kobiet. Feminizacja starości to jednocześnie takie problemy, jak: samotność, wdowieństwo i zagrożenie ubóstwem, m.in. ze względu na niższe świadczenia emerytalne (za: Tarkowska 2005). Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

23. JAKOŚĆ ŻYCIA I AKTYWNOŚĆ SENIORÓW W POLSCE – WYBRANE ASPEKTYUbóstwo osób starszychW badaniu GUS (2011) wyróżniono 3 rodzaje ubóstwa – ubóstwo warunków życia, ubóstwo braku równowagi budżetowej, ubóstwo dochodowe.Ubóstwo warunków życia – dotyka tych gospodarstw domowych, w których zaobserwowano przynajmniej 10 z 30 wziętych pod uwagę przejawów złych warunków życia (jakość mieszkania, poziom wyposażenia w dobra trwałego użytku, deprywacja różnego typu potrzeb konsumpcyjnych – materialnych i niematerialnych). Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

24. JAKOŚĆ ŻYCIA I AKTYWNOŚĆ SENIORÓW W POLSCE – WYBRANE ASPEKTYUbóstwo braku równowagi budżetowej – dotyka tych gospodarstw domowych, w których zaobserwowano przynajmniej 4 z 7 wziętych pod uwagę przejawów „nieradzenia sobie z budżetem” (subiektywne opinie dotyczące statusu materialnego i obiektywne dane wskazujące na trudności budżetowe – np. zaległości w opłatach).Ubóstwo dochodowe – za ubogie uznano osoby żyjące w gospodarstwach domowych, w których miesięczny dochód był niższy od kwoty przyjętej za próg ubóstwa (zastosowano miary relatywne – 60% mediany dochodu ekwiwalentnego). Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

25. JAKOŚĆ ŻYCIA I AKTYWNOŚĆ SENIORÓW W POLSCE – WYBRANE ASPEKTYUbóstwo osób starszychUbóstwem dochodowym – zagrożonych jest ok. 11,8% seniorów, ubóstwem warunków życia – 14,4% , natomiast ubóstwem wynikającym z trudności w równoważeniu domowego budżetu – 12,8%.W przypadku ubóstwa dochodowego i braku równowagi budżetowej – odsetek osób starszych był niższy aniżeli średnia dla ogółu populacji, nieznacznie powyżej średniej kształtował się odsetek seniorów zagrożonych ubóstwem warunków życia. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

26. JAKOŚĆ ŻYCIA I AKTYWNOŚĆ SENIORÓW W POLSCE – WYBRANE ASPEKTY Ubóstwo osób starszych Według przyjętych w badaniu kryteriów łącznie 27% seniorów dotkniętych było przynajmniej jednym typem ubóstwa.Ok. 3% - doświadczało jednocześnie wszystkich trzech form (w populacji ogółem odsetek ten wynosił 4,5%) Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

27. JAKOŚĆ ŻYCIA I AKTYWNOŚĆ SENIORÓW W POLSCE – WYBRANE ASPEKTYCzas wolny osób starszych Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

28. JAKOŚĆ ŻYCIA I AKTYWNOŚĆ SENIORÓW W POLSCE – WYBRANE ASPEKTYCzas wolny osób starszych Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

29. JAKOŚĆ ŻYCIA I AKTYWNOŚĆ SENIORÓW W POLSCE – WYBRANE ASPEKTYCzas wolny osób starszych- badania wskazują, że ponad 90% osób w wieku 65 lat ogląda codziennie telewizję (36,3 % – ponad 4 godziny dziennie, w całej populacji odsetek ten wynosił ok. 24%);- 20% badanych seniorów w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie wyjechało na co najmniej 5 dni w celach turystycznych (w całej populacji odsetek ten wyniósł 40%) – głównie na wycieczki krajowe (39% z tej populacji, do rodziny lub znajomych – 38,4% lub na działkę – 22,8%);- 86% seniorów nigdy nie korzystało z komputera (2/3 spośród osób korzystających z komputera korzystało również z Internetu). Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

30. JAKOŚĆ ŻYCIA I AKTYWNOŚĆ SENIORÓW W POLSCE – WYBRANE ASPEKTYZadowolenie z życia Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

31. AKTYWNOŚĆ SENIORÓW – NIEWYKORZYSTANY POTENCJAŁ? Aktywność (w rozumieniu działalność społeczna, praca zawodowa itp.) – jako sposób na zachowanie dobrej kondycji zdrowotnej osób starszych, przeciwdziałanie samotności oraz sposób na (ponowne) społeczne włączenie, pozyskanie nowych ról społecznych, zbudowanie swojej tożsamości i pozycji społecznej (za: Schimanek). Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

32. AKTYWNOŚĆ SENIORÓW – NIEWYKORZYSTANY POTENCJAŁ? Atuty osób starszych (w kontekście podejmowania działalności społecznej): • wolny czas • kontakty społeczne (latami budowane i podtrzymywane) • doświadczenie (w tym doświadczenie zawodowe, kompetencje zawodowe), wiedza • kompetencje społeczne • ewentualne pasje • chęć bycia przydatnym Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

33. AKTYWNOŚĆ SENIORÓW – NIEWYKORZYSTANY POTENCJAŁ? Społeczny Bank Czasu – Tczew (przykład sieci wsparcia społecznego).Istotą Banków Czasu jest nieformalna sieć wymiany usług, w której walutą jest czas. Zakłada się równoważność oferowanych usług – od nauki obsługi komputera po lekcje szydełkowania – jednostką przeliczeniową jest godzina. Bank Czasu w Tczewie – powstał z inicjatywy MOPS – wspiera różne formy aktywności, inicjuje wsparcie w grupie osób dotkniętych wykluczeniem społecznym, najaktywniejszą grupą uczestników są osoby starsze, a katalog oferowanych usług zawiera ok. 70 różnorodnych form pomocy (pieczenie ciast, naprawy, pomoc w załatwianiu spraw urzędowych, gra w karty). Zalety: integracja, wsparcie społeczne, przezwyciężanie osamotnienia, budowanie zaangażowania i odpowiedzialności społecznej, współdziałanie. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

34. AKTYWNOŚĆ SENIORÓW – NIEWYKORZYSTANY POTENCJAŁ? „Latające babcie” – Łódź (twórcza realizacja pasji) Projekt działa w ramach stowarzyszenia kobiety.lodz.pl (wsparcie z programu „Seniorzy w akcji”). „Babcie” piszą bajki, wiersze dla dzieci, inscenizują i wystawiają na ich podstawie przedstawienia w szpitalach, szkołach, domach dziecka. Seniorki korzystają z konsultacji literackich, współpracują z psychologami – ich bajki mają edukacyjno-terapeutyczny charakter (uczą wrażliwości, zachowań prospołecznych, budują w dzieciach poczucie własnej wartości). Zalety: integracja (także międzypokoleniowa), realizacja pasji, wykorzystanie i nauka nowych umiejętności – aktorskich, pisarskich, organizatorskich. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

35. AKTYWNOŚĆ SENIORÓW – NIEWYKORZYSTANY POTENCJAŁ? „Seniorzy w akcji” to ogólnopolski konkurs realizowany przez Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę” ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności. Celem programu jest wykorzystanie potencjału czasu wolnego, wiedzy i życiowego doświadczenia, jakim dysponują osoby starsze. Program kierowany jest do osób 60+, które łączą rozwijanie własnych pasji i zainteresowań z działaniem na rzecz innych. Dotacje ze środków konkursu służą do realizacji inicjatyw, które angażują osoby starsze dodziałania na rzecz otoczenia, promują współpracę międzypokoleniową i wolontariat osób starszych. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

36. AKTYWNOŚĆ SENIORÓW – NIEWYKORZYSTANY POTENCJAŁ? „Wkrętariusze – pomocna złota dłoń” – Gdańsk (wolontariat seniorów ) Międzypokoleniowy zespół wolontariuszy na jednym z Gdańskich osiedli dokonuje bezpłatnych drobnych napraw hydraulicznych, elektrycznych itp. Pomysł wyszedł od Koła Emerytów, podchwycony został przez Centrum Wolontariatu w Gdańsku i wsparty przez program „Seniorzy w Akcji”. Na osiedlu działa infolinia i punkt kontaktowy, gdzie można zgłaszać usterki. Z pomocy często korzystają osiedlowi seniorzy. Zalety: integracja (także międzypokoleniowa), wykorzystanie umiejętności (w tym kompetencji zawodowych) – kontynuacja, pomoc bardziej potrzebującym. Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej

37. Literatura podstawowa:Błędowski P., Polityka wobec osób starych – cele i zasady, „Studia BAS”, nr 2, 2012, www.bas.sejm.gov.pl Czapiński J., Panek (red.), Diagnoza społeczna 2011. Warunki i jakość życia Polaków. Raport, Warszawa 2012. Kotlarska-Michalska A. , Starość w aspekcie socjologicznym, Roczniki Socjologii Rodziny, t. XII, Poznań 2000.Lisowski K., Szaban D., Kaźmierczak-Kałużna I., Kołodziej T., Trzop A., Zieliński M., Analiza stanu zasobów społecznych na terenie obszaru funkcjonalnego Miasta Zielona Góra w ramach projektu: „Rozwój obszaru funkcjonalnego miasta wojewódzkiego Zielona Góra”, Zielona Góra, styczeń 2014. Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2012 roku, notatka informacyjna, GUS, Warszawa 2013.Podstawowe informacje o sytuacji demograficznej Polski w 2011 roku, notatka informacyjna, GUS, Warszawa 2012.Prognoza ludności na lata 2008-2035, GUS, Warszawa 2009.Schimanek T., Aktywizacja społeczna osób starszych. Materiały edukacyjne dla pracowni dobra wspólnego.Sikora J. , Uniwersytet Trzeciego Wieku – przeciwdziałanie marginalizacji osób starszych [w:] Enklawy życia społecznego, red. L. Gołdyka, I. Machaj, Szczecin 2007.Strategia polityki społecznej województwa lubuskiego na lata 2014-2020, Zielona Góra 2014.Tarkowska E., Stary człowiek w Polsce, „Więź”, nr 10, 2005 Projekt systemowy pn.: „Podnoszenie kwalifikacji kadr pomocy i integracji społecznej w województwie lubuskim” realizowanyze środków Unii Europejskiej