XƏSTƏLİYİN YAYILMA AREALI

5. XƏSTƏLİYİN • YAYILMA AREALI

7. 7.2 Çuğundurun bakteriya mənşəli xəstəlikləri • Çuğundur köklərinin xərçəngi və ya çinədanlığı –Agrobacterium tumefaciens (E.F.Sm. et Town.) Təsnifatda yeri: Qrammənfi aerob çuğuqlar qrupu, Rhizobiaceae fəsiləsi, Agrobacterium cinsi Müasiradı: Rhizobiumradiobacter Biolojiqrupu: Hemibiotrof

8. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Törədiciiləşəkərçuğundurusirayətlənir. Xəstəlikzamanıkökümeyvəninsəthindəşişəmələgəlir. Beləşişlərböyükölçülüolabilir, həttaşişinölçüləriyumrununölçülərindənirigörünür. Ədəbiyyatməlumatlarınagörə 1979-cuildəKrasnodardiyarındaanaclıqçuğundurunbəzikökü-meyvələrindəkökümeyvəninkütləsi 240 qrolduğuhaldaxərçəngşişləri 220 qramtəşkiledirdi. Adətənşişlərkökboğazızonasında, kökmeyvəninaşağıhissələrindəəmələgəlir. Şişləracacıqdəyirmiformalı, hamarvəyaziyilcikli, kələ-kötürsəhtli, yaxşıinkişafetmişqabıqtoxumalıdır. Onlartünd-bozvəyaqonurtəhərrənglidir. Şiştoxumasındankəsiketdikdəağrənglidir. Şişlərhiperplaziyanəticəsindəbaşverir. Yənibuproseszamanıbakteriyanıntəsirialtındahüceyrələrgüclüsurətdəçoxalır. İnkişafedənşişlərdəbakteriyademəkolarki, qeydəalınmır. Beləki, buxəstəlikzamanıbakteriyalarıntəsirialtındalizisbaşverir. Lakinhüceyrələrinçoxalmasıvəşişhüceyrələrininölçülərininyüksəlməsixəstəliktörədiciitəndənsonradadavamedir.

10. Yayılması. Xəstəlikdünyanınşəkərçuğundurubecərilənbütünölkələrində, ocümlədənMDBməkanındaqeydəalınmışdır. Lakinxərçəngşişlikökümeyvələrməhsultoplanışıdövrütək-təknümunələrdərastgəlinir. Ekologiyası. Çubuqşəkillihüceyrələrdir, ölçüləri 0,6-1,0 x 1,5-3,0 mkm, sporəmələgətirmirlər. Qrammənfidir, qamçılarınhesabınahərəkətlidir. Xəstəliktörədicinininkişafıüçünoptimaltemperatur 25-280C-dir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Yüksəkzərərləxarakterizəedilmir. Kö-kümeyvələrdəxərçəngtiplişişlərənadirhallardarastgəlindiyindəniqtisadiəhəmiyyətkəsbetmir. Mübarizətədbirləri. Sahədəaqrotexnikitədbirlərkompleksinədönmədənəməledilməlidir.

11. 7.3 Çuğundurun virus mənşəli xəstəlikləri Sarılıq - Beta virus 4 (Roland et Guanyer) Smith. Bəzi çuğundur becərilən rayonlarda ən zərərli xəstəliklərdəndir. Müxtəlif ədəbiyyat mənbələrindən alınan məlumatlara görə sarılıq xəstəliyinin təsirindən kökümeyvələrin itkisi 50-65%, toxum məhsulu 40% və daha artıq ola bilir. Patogen obliqat parazit olmaqla çuğundur bitkisinin yalnız canlı hüceyrə şirəsi hesabına qidalanır. Xəstəliyin yüksək zərəri də bununla izah olunur. Virionlar sapaoxşar olub, şirədə inaktivasiya temperaturu 50-550C-dir. Birinci il becərilən bitkiləri və toxumları yoluxur. Xəstəliyin əlamətləri nisbətən yaşlı yarpaqlarda müşahidə edilir. Yarpaqlar saralır, təpə hissədən başlayaraq aşağıya doğru yönəlir. Belə orqanlar cırtdanlaşır, onların damarları büzüşür. Sarılıq virusunun daşıyıcıları müxtəlif növ mənənələridir. İnfeksiya mənbəyi əsasən alaq otlarıdır: sirkən, zincirotu və s.

17. 7.4 Kələm bitkisinin göbələk mənşəli (yalançı unlu şeh, qara ayaq, kila, fomoz, alternarioz • və s.) xəstəlikləri • Kələmin qara ayağı – Olpidium brassicae (Woronin) • P.A.Daug., Pythium debarianum R.Hesse, • Rhizoctonia solani I.G.Kuehn. Təsnifatda yeri: Fungi və ya Mycota aləmi, Chytridiomycota şöbəsi, Chytridiomycetes sinfi, Chytridioales sırası, Olpidia fəsiləsi Olpidium cinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

18. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Olpidiumgöbələyininvegetativbədəni- amebioddir. O, qidalandığıbitkininhüceyrələ-rindəzərifrəngsizörtüklüzoosporangiyəçevrilir. Zoosporangilərşarşəkilli, 12-120 mkmdiametrlidir. Bitkinintoxumasında 1-dən 12-yəqədərzoosporangiyerləşəbilir. Yazdazoosporlaraerotropikkanalcıqvasitəsiləqidalandığıbitkininsəthinəçıxır. Zoosporlarşarşəkillidir, 3 mkmdiametrliolmaqlabirqamçılıdır. Qamçınıçəkərəkzoosporörtükləbağlanırvəözmöhtəviyyatınıbirnüvəliprotoplazmatopasıformasındabitkininepidermalhüceyrəsinəaxıdır. Beləlikləbitkiəlrinyenidənyolux-masıbaşverir. Buqeyri-cinsiçoxalmatsiklibirneçəgünçəkir. Cinsiçoxalmazamanımüxtəlifzoosporangilərdənçıxanzoosporlarcüt-cütmayalanır, ikiqamçılıziqotaəmələgətirir, istirahətdövrün-dənsonrahəminziqotasahibbitkininhüceyrəsininsəthinəbərkiyir, örtükləbağlanırvəsistayaçevrilir. KələmvəbaşqaBrassicaceaefəsiləsibitkilərindənəlavəxiyar, yulaf, pomidor, tütünvəbaşqabitkinövləriniyoluxur.

20. XƏSTƏLİYİN • YAYILMA AREALI

23. Kələminperonosporozuvəyayalançıunluşehi –PeronosporabrassicaeGaum. Təsnifatdayeri: Chromistaaləmi, Oomycotaşöbəsi, Oomycetessinfi, Peronosporalessırası, Peronosporaceaefəsiləsi, Peronosporacinsi Biolojiqrupu: Biotrof

24. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəlikbitkilərininkişafınınbütündövrlərindəmeydanaçıxır, lakinxüsusiləşitillərvətoxumluqlardahagüclüyoluxurlar. Ləpələrdəvəşitilinyarpaqlarındaboztəhərağörtükzühuredir. Buörtükyarpağınalttərəfindəayrı-ayrıvəyabirləşənləkələrdənibarətolmaqlakonidispormərhələsindənibarətdir. Yarpaqlarınüstsəthindəsolğun-sarısəpələnmişləkələrmüşahidəedilir. Xəstəyarpaqlarsaralırvəgüclüyoluxmazamanıölüşgəyir. Toxumluqsahələrdəbitkininyarpaq, gövdə, çiçəkayaqcığıvəpaxlalarısirayətlənir, onlarınsəthindəağunluörtükəmələgəlir, örtükaltındaolantoxumabasılırvətündləşir. Yoluxmuşpaxlalardatoxumlarcılızdır, yüngülçəkilidir. Bitkinintoxumasınınhüceyrəaralarındayerləşəngöbələkkonidispormərhələsiəmələgətirirvəonlarsəthəağızcıqlaçıxırlar. Konididaşıyanlar 1-2-dir, ölçüləri 250-450 x 6-9 mkmolmaqladixotamikbudaqlanandır. Konidilərbirhüceyrəli, elliptik, 12-18 x11-23 mkmölçülü, nazik, rəngsizörtüklüdür. Çoxzamanbitkinintoxumalarında 25-30 mkmdiametrlişarabənzəroosporlarəmələgəlir.

30. Kələminfomozuvəyaquruçürüməsi – Phoma lingam (Tode) Desm. Təsnifatdayeri: FungivəyaMycotaaləmi, Anamorficfungişöbəsi, Coelomycetessinfi, Sphaeropsidalessırası, Dematiaceaefəsiləsi, Phomacinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

31. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Fomozşitilləri, yaşlıbitkilərivəkələmintoxumluqlarınıyoluxur. Şitillərinləpələrində (filqəyarpaqlar) solğun, göbələyinqarapiknidlərindənibarətdağınıqləkələrmeydanaçıxır. Gövdəninaşağıhissəsininqabığışəffaflaşır, bozrəngalır. Qurumuşboztoxumadazamankeçdikcəxəstəlik törədicininpiknidləriyaxşıgörünənqaranöqtəşəklindəəmələgəlir. Gövdəquruyur, çürüyürvəbitkiməhvolur. Xəstəşitilitarlayaköçürdükdəxəstəliyininkişafıdavamedir. Beləbitkilərböyümədənqalır, görkəminəgörəonlarxlorotikdirlər, aşağıyarpaqlarqırmızı-bənövşəyivəyagöytəhərrəngalır. Yaşlıbitkilərinyoluxmasızamanıxəstəlikgövdəninkökboğazıhissəsindəmeydanaçıxır, əsasvəyanköklərdəboztəhər, yüngülcəbasıqləkələrmövcuddur. Müəyyənzamankəsiyindələkələrtündləşir, onlarınsəthindəçoxsaylıkiçikqara, qabarıqgöbələkpiknidlərizühuredir. Gövdəninvəköklərinsirayətlənmiştoxumalarıtədricəndağılır, nəticədəçürüməəmələgəlir.