Powoływanie rządów

1. Powoływanie rządów

2. Powoływanie rządów • W pierwszym okresie istnienia organów, które genetycznie mogą być uważane za rządy ich powoływanie następowało na zasadzie monarchicznej. • Monarcha dobierał skład rządu wedle własnego uznania, kierując się względami osobowościowymi kandydata, jego umiejętnościami, czy ogólnym podobieństwem myślowym. • Innymi słowy czynniki osobiste przy doborze członków rządu przeważały nad względami instytucjonalnymi (co najwyżej brano pod uwagę zdolność do porozumiewania się/komunikowania się z innymi osobami)

3. Powoływanie rządu • Jednak już w XVII wieku w Anglii pojawiać zaczęły się pierwsze objawy współpracy ministrów królewskich z parlamentem. • Ministrowie, chcąc zapewnić powodzenie swoich projektów (czyli formalnie projektów królewskich) w parlamencie musieli pozyskiwać wsparcie ze strony parlamentu. • Więcej, szczególnie w okresie Restauracji Stuartów (po 1660r.) zaczęły formować się w parlamencie dwa luźne organizacyjnie, bardziej funkcjonujące na podstawie związków towarzysko – środowiskowych ugrupowania rywalizujące ze sobą (wigów i torysów), których nastawienie do poszczególnych ministrów było implikowane ich przynależnością do którejś z grup.

4. Powoływanie rządu. • Na przełomie XVII w. i XVIII w. zanika tendencja do powoływania w skład gabinetu ministrów wywodzących się z różnych grup politycznych. Wilhelm III (1689 – 1702) powołuje w skład gabinetu polityków wywodzących się z dominującego w Izbie Gmin ugrupowania. • W XVIII wieku utrwala się zasada, że wynik wyborów do Izby Gmin implikuje skład rządu. W efekcie więc, rolę „akuszera” gabinetu pełnią wyborcy, których werdykt jest szanowany przez monarchę, potwierdzany wskazaniem przyszłego premiera. • Klasyk konstytucjonalizmu brytyjskiego W. Bagehot posługując się pewnym skrótem myślowym zwrócił jednak uwagę, że Izba Gmin nie rządzi, lecz „wybiera” rządzących.

5. Powoływanie rządu • Nienaruszona zasada monarchiczna przy wyborze członków rządu panowała na kontynencie europejskim dłużej, gdyż w przypadku Niemiec, Prus, Austro – Węgier, Rosji do I wojny światowej, natomiast Rumunii, Bułgarii także do II wojny światowej. Nawet okres monarchii konstytucyjnych nie dopuścił do stanowczego udziału parlamentów w procedurze wyboru rządu, choć władcy (szczególnie cesarz Austro – Węgier, później także władcy Prus i Niemiec) uwzględniali w swoich nominacjach układ sił parlamentarnych. • W mniejszej grupie państw już w XIX wieku doszło do „parlamentaryzacji” procesu formowania rządu. Przykładowo, w III Republice, Belgii, Szwecji, Danii ujawnił się wpływ parlamentu na formowanie składu rządu i jednocześnie słabnięcie pozycji prezydenta/monarchy (zasady monarchicznej) w tej procedurze.

6. Powoływanie rządu • W ten sposób ujawniły się dwie sfery oddziaływania na procedurę formowania rządu – parlamentarna oraz poddana wpływowi głowy państwa. Tam gdzie głowa państwa miała charakter monarchiczny, jej wpływ na formowanie rządu słabł, a zaznaczał się silniej jedynie w sytuacjach konfliktowych, w których konieczny był arbitraż politycznie niezaangażowanej głowy państwa (Belgia, Holandia). Tym nie mniej J. Stembrowicz przyjmuje, że w okresie po I wojnie światowej w monarchiach dobiegła końca ewolucja znaczenia głowy państwa do roli czynnika wyzbytego na ogół realnej władzy. • W niektórych przypadkach ostatecznie doszło wręcz do wyłączenia monarchicznej głowy państwa z procedury tworzenia rządu. Przykładem jest zestaw ustaw konstytucyjnych Szwecji (1969 – 1974), które pozbawiły monarchę całkowicie wpływu na tworzenie rządu. • W przykładzie szwedzkim interesujące jest także, iż zasadniczym organem uczestniczącym w tworzeniu rządu w Szwecji jest talman, czyli przewodniczący Rikstagu, który z formalnoprawnego punktu widzenia inicjuje formowanie rządu.

7. Powoływanie rządu • Ciekawe jest także, że w niektórych państwach po I wojnie światowej zrezygnowano nie tylko z udziału głowy państwa w procedurze formowania rządu (np. Austria), lecz wręcz z jej istnienia jak np. w konstytucji Łotwy z 1922r. Oznaczało to uzależnienie powołania rządu wyłącznie od woli parlamentu, co zbliżało te systemy ustrojowe do systemów rządów zgromadzenia. • Prawdopodobnie była to z jednej strony reakcją na poprzednio występujące, pełne podporządkowanie procedury formowania rządu przez głowę państwa, a z drugiej rodzaj „zachłyśnięcia się” demokratycznością powoływania rządu przez reprezentację Narodu, co przeciwstawiano powoływaniu rządu w sposób bardziej gabinetowy, przez głowę państwa. Wiązało się z tym pojmowanie parlamentaryzmu, jako formy władzy w której organy egzekutywy podporządkowane są parlamentowi lub jego ważniejszej izbie (np. w Polsce Sejm)

8. Powoływanie rządu • W okresie konstytucjonalizmu liberalnego (do 1918r.), szczególnie część parlamentarna procedur formowania rządu została poddana swobodnej grze politycznej. Gra ta wyrażała się m.in.: - w przekonaniu, że parlament jako reprezentacja narodu jest najlepszym środowiskiem dla kształtowania składu przyszłego rządu (zarówno politycznego jak i osobowego – stąd duży udział wytrawnych parlamentarzystów w składach rządów) - w powstawaniu kilku, równolegle działających ośrodków politycznych usiłujących sformować gabinet, - w braku nadmiernego przywiązania do zobowiązań podejmowanych przez osoby i ugrupowania formułujące nowy gabinet, - w zróżnicowanym podejściu do roli głowy państwa, - w stałym podejmowaniu działań zmierzających do sformowania nowego gabinetu mimo formalnego istnienia rządu.

9. Powoływanie rządu • Jednocześnie przez cały ten okres wzrastało znaczenie rządu i utrwalało się przekonanie o jego zasadniczym wpływie na bieg spraw publicznych w państwie. • Miał na to wpływ wzrost zadań państwa, w szczególności tych wymagających szybkich decyzji np. w sferze gospodarczej lub wymagających poufności, co pozostawało w sprzeczności z jawnością posiedzeń parlamentu. • Oznaczało to, że „wartość” polityczna funkcji rządowych wzrastała, wzmacniając nacisk na udział partii i poszczególnych polityków w rządach.

10. Powoływanie rządów • W okresie konstytucjonalizmu liberalnego uważano, że formowanie rządu nie stanowi przedmiotu regulacji prawnych (normatywnych). Z kolei zwyczaj konstytucyjny, wobec zbyt często zmieniającej się praktyki ustrojowej nie mógł się wykształcić. • W efekcie, traktowano ten proces jako zjawisko o charakterze politycznym, podporządkowany praktyce ustalonej przez partie polityczne. Podejście to współgrało z poglądem o co najmniej wstrzemięźliwym (o ile dopuszczalnym) regulowaniu zachowań partii politycznych w życiu państwowym,

11. Powoływanie rządów • W efekcie proces formowania rządów poddany został żywiołowi politycznemu koncentrującego się w parlamencie. • Przejawiało się m.in. w: • znaczne zróżnicowanie (zatomizowanie) większości parlamentarnej, • brak stabilności większości parlamentarnej, • brak wiodącej roli szefa rządu, a nawet niechęci do jego wzmacniania, • poufność czynionych ustaleń, • brak trwałych zasad tworzenia rządu, zmienność reguł, • brak zasad określających relacje między ugrupowaniami tworzącymi rząd (częste zjawisko tzw. „odwracania sojuszy”), • niewielkie zmiany w składzie osobowym rządów, przy dużej rotacji rządów (np. 87 rządów w III Republice Francuskiej w latach1871 – 1940, 14 rządów Republiki Weimarskiej w latach 1919 – 1933, 40 rządów Belgii w okresie 1918 - 2012).

12. Powoływanie rządu. • Wyjątkowy na tym tle jest przykład Niemiec Weimarskich (konstytucja z 1919r.), ze szczególną pozycją prezydenta. • Prezydent mianował i odwoływał kanclerza. Kanclerz i rząd powinien posiadać zaufanie parlamentu, jednak konstytucja nie wiązałapowołania kanclerza przez prezydenta z bezwzględną koniecznością uzyskania parlamentarnej inwestytury (votum zaufania). • Podobne rozwiązanie w Konstytucji Finlandii z 1919r. (nieobowiązująca). • Jest rzeczą interesującą, że po tych doświadczeniach w obu państwach doszło do „parlamentaryzacji” powoływania rządów, a przede wszystkim do znacznego osłabienia pozycji prezydenta.

13. Powoływanie rządu. • Dylematy związane z próbą przezwyciężenia dziedzictwa liberalnego konstytucjonalizmu (racjonalizacja parlamentaryzmu w sferze powoływania rządu): - czy określić reguły tworzenia rządu na płaszczyźnie prawnoustrojowej (regulacje normatywne, zwyczaj) i czy zapewni to skuteczność procedury formowania rządu? Proponowane rozwiązania: - ujęcie zasad/reguł/w postać sformalizowanych procedur formowania rządu w konstytucji, np. Niemcy, Włochy, Szwecja, Irlandia, Hiszpania, Grecja, Polska, Czechy, jednak brak sformalizowanych normatywnie reguł w Holandii, Luksemburgu czy Norwegii. • konstytucyjne próby zażegnania kryzysów związanych z formowaniem rządu, poprzez: jednoznaczne, normatywne ustalenie większości parlamentarnej niezbędnej dla sformowania rządu (np. Niemcy, Finlandia, Rumunia) lub świadome dopuszczenie do powstania rządów mniejszościowych (problem tzw. negatywnego parlamentaryzmu, głównie skandynawskiego lub portugalskiego),

14. Powoływanie rządu. • ograniczenie swobody działania uczestników formowania rządu poprzez określenie czynności podejmowanych przez poszczególnych uczestników formowania rządu (np. Niemcy, Bułgaria, Hiszpania, Grecja, Portugalia, Finlandia, Słowenia), np. konsultacje ze wskazanymi przez konstytucję podmiotami, wymóg prowadzenia rozmów (negocjacji) przez potencjalnych partnerów przyszłej koalicji rządowej, • określenie wymaganej większości przy podejmowaniu decyzji parlamentarnych związanych z tworzeniem rządu (np. Niemcy, Hiszpania, Finlandia –większość bezwzględna, Szwecja, Portugalia – większość zwykła), • rodzaj głosowania, np. jawne (np. Finlandia), imienne (np. Włochy), tajne (Słowenia), • debata parlamentarna nad powołaniem rządu (Portugalia, Hiszpania, Włochy, Grecja) pozwalająca na upublicznienie stanowisk partii politycznych lub zakaz debaty(Niemcy, Estonia), jako wyraz powstrzymywania się przed destrukcyjnym w skutkach poddawaniem pod ocenę osoby szefa rządu lub samego rządu

15. Powoływanie rządów - czy określić zakres kompetencji organów państwa zaangażowanych w formowanie rządu i ewentualny podział kompetencji między nimi (a także określenie ich ról ustrojowych)? Proponowane rozwiązanie: • zaufanie do doświadczeniu głowy państwa i przekazanie jej odpowiedzialności za trafność doboru rządu, a tym samym zminimalizowanie roli regulacji normatywnej w procesie formowania rządu (Holandia, Belgia, Dania, Norwegia), • skrępowanie swobody działania głowy państwa jako wyraz obawy przed wykorzystaniem zajmowanej pozycji dla realizacji samodzielnych celów politycznych (Hiszpania, Grecja, Finlandia, Rumunia, Słowenia) • oparcie się na czynniku parlamentarnym (parlamentarno – politycznym) jako zasadniczej determinancie składu rządu (Niemcy, Hiszpania, Finlandia, szczególnie Szwecja), • rezygnacja z udziału głowy państwa (Szwecja) • rezygnacja z bezpośredniego udziału parlamentu (Holandia, Francja), jako wyraz zaufania do wyboru dokonanego przez głowę państwa.

16. Powoływanie rządu • Zakres kompetencji głowy państwa w procedurze formowania rządu: - prowadzenie (pasywne lub aktywne) rozmów z przedstawicielami partii politycznych (Hiszpania, Grecja, Finlandia, Włochy, Niemcy), - wskazanie osoby odpowiedzialnej za tworzenie rządu (o różnym stopniu autonomii decyzyjnej) – od powołania premiera po wystąpienie z odpowiednim wnioskiem do parlamentu (formator, informator, desygnowany premier, premier) – np. Wielka Brytania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Norwegia, Dania, Włochy, Austria, Litwa (w), Finlandia (w), Czechy, Słowacja, Niemcy (w), Francja, Portugalia, Hiszpania, Portugalia, Grecja; możliwość skrępowania swobody decyzyjnej głowy państwa przez przepisy konstytucyjne (np. Grecja, Bułgaria, Czechy ), - powołanie rządu przejściowego (technicznego) na wypadek fiaska procedury formowania rządu (Bułgaria, Chorwacja), - powołanie członków rządu przez głowę państwa na wniosek szefa rządu – np. Wielka Brytania, Norwegia, Niemcy, Czechy, Słowacja, Włochy, Litwa, Austria, Finlandia, Grecja, Hiszpania.

17. Powoływanie rządu • Zakres kompetencji parlamentu: • udzielenie pełnomocnictw do formowania rządu (Estonia), • wyrażenie zgody na powołanie wskazanego przez głowę państwa kandydata na premiera (Litwa), • wskazanie kandydata na szefa rządu (Irlandia, Finlandia), • wybór szefa rządu (np. Finlandia, Szwecja (?), Hiszpania, Słowenia, Niemcy), • wybór członków rządu (Irlandia, Bułgaria), • udzielenie votum zaufania (np. Belgia, Czechy, Słowacja, Włochy, Hiszpania, Grecja, Łotwa) • wysłuchanie programu rządu (np. Luksemburg, Dania, Litwa, Austria, Portugalia, Hiszpania)

18. Powoływanie rządu • Nowa tendencja w konstytucjonalizmie, ujawniająca aktywną rolę kandydata na szefa rządu/szefa rządu w procesie formowania rządu. - model brytyjski v. model francuski (z modelu konstytucji III Republiki); - istotą pierwszego modelu jest fakt, iż premierem brytyjskim zostaje przywódca ugrupowania zwycięskiego w wyborach do Izby Gmin – prawzór brytyjski wynikający z efektu działania większościowego systemu wyborczego (jednak sytuacja nie jest już tak jednoznaczna w przypadku hungparliament(np. w wyniku ostatnich wyborów do Izby Gmin w 2010r., gdy żadne ugrupowanie nie posiada bezwzględnej większości mandatów w Izbie Gmin) lub podobnie w sytuacji braku jednoznacznego lidera partii np. w 1963r. Premier H.Macmilan ustąpił z urzędu premiera, a królowa wskazała spośród liderów partii Alec Douglas Home nie cieszącego dużym autorytetem,

19. Powoływanie rządu • - w istocie powtórzeniem rozwiązania brytyjskiego jest rozwiązanie irlandzkie, w którym formalnie DáilÉireann wybiera po krótkiej debacie kandydata na premiera o ile w wyniku wyborów dało się wyłonić ugrupowanie uzyskujące bezwzględną większość mandatów; • - sytuacja ulega skomplikowaniu gdy konieczne jest utworzenie koalicji większościowej z ugrupowań, które nie uzyskały bezwzględnej większości głosów. Członkowie rządu są wybierani przez DailEireann, ale to premier określa, kto obejmie jaką tekę, • Prawo powoływania członków rządów przez szefa rządu występuje także m.in. w Szwecji i Chorwacji

20. Powoływanie rządu. • Model francuski bazujący na rozwiązaniach z czasów III Republiki, nie traktuje osoby szefa rządu jako postaci kluczowej dla formowania rządu – współcześnie najpełniej rozwiązanie widoczne w Holandii, a także w Belgii gdzie osobą odpowiadającą za formowanie rządu z reguły nie jest szef rządu lecz informator lub formator; jego ustalenia dotyczą nie tylko składu ministrów lecz także szefa rządu. Źródłem pominięcia jest z reguły fakt, iż rząd ma charakter wielopartyjny (w przypadku Belgii także dwujęzykowy) i szef rządu jako osoba kompletująca skład gabinetu może być traktowana jako podmiot, który zagraża zdominowaniem tego procesu.

21. Powoływanie rządu • Czy odnieść się do roli czynnika politycznego (partie polityczne, zwyczaje polityczne, reguły życia politycznego) – czy może to być przedmiot regulacji? • Proponowane rozwiązanie: - regulacje bezpośrednio odwołujące się do uczestnictwa partii w procesie formowania rządów (Szwecja, Hiszpania, Portugalia, Grecja, Finlandia), - regulacje określające porządek dopuszczania partii do tworzenia rządu (Grecja, Bułgaria), - regulacje odnoszące się do procedury rozmów międzypartyjnych jako wymogu poprzedzającego wskazanie przyszłego rządu lub jego szefa (Finlandia, Hiszpania, Słowenia)

22. Powoływanie rządu • Jak zdyscyplinować uczestników powoływania rządu (organy państwa, partie polityczne) w celu skutecznego jego utworzenia? • Proponowane rozwiązania: • Konstytucyjne ustalenieterminów, w których powinny być podjęte czynności prawne w trakcie formowania rządu (np. przedstawienie wniosku o votum zaufania - Słowacja, Czechy, Włochy, Litwa, Portugalia lub uruchomienie procedury rezerwowej utworzenia rządu – Niemcy, Bułgaria, Estonia, wyboru premiera - Szwecja), • kwestia sankcji z tytułu nieskutecznego tworzenia rządu (np. przejście inicjatywy tworzenia rządu na inny podmiot – Niemcy, Estonia, Finlandia, Czechy (?); przedterminowe wybory – np. Niemcy, Estonia, Bułgarii, Hiszpania, Szwecja, Słowenia).

23. Powoływanie rządu • Wg. niemieckiego konstytucjonalisty prof. Klausa von Beyme współcześnie w formowaniu rządu w systemach parlamentarnych stosowane są następujące zasady: • a) zasada winy – zgodnie z nią, obowiązek formowania rządu spada na tę partię (partie), które przyczyniły się do upadku poprzedniego gabinetu, • b) zasada większości bezwzględnej – wskazuje na obowiązek formownia rządu przez partię, która uzyskała bezwzględną większość głosów, • c) zasada większości względnej – stosowana, gdy brak ugrupowania zdobywającego bezwzględną przewagę mandatową w parlamencie, wskazuje na obowiązek wzięcia ciężaru formowania rządu przez ugrupowanie, które uzyskało najwięcej mandatów w wyborach, • d) zasada plebiscytarna – wskazuje na ugrupowanie, które uzyskało największy przyrost głosów w ostatnich wyborach jako wskazane przez wyborców do misji sformowania rządu po wyborach, • e) zasada grawitacji – wskazuje na to ugrupowanie, które ma największą zdolność przyciągania do współpracy innych ugrupowań (tzw. zdolność koalicyjna)

24. Powoływanie rządu • Przykłady regulacji konstytucyjnych dookreślonych zwyczajem konstytucyjnym: Art. 43 Konstytucji Holandii Premiera i pozostałych ministrów powołuje się i odwołuje dekretem królewskim. Zwyczaj: monarcha powołuje informatora lub formatora, który dokonuje rozpoznania nastawienia politycznego partii politycznych i informuje o tym monarchę lub przystępuje do sformowania rządu. Głównym założeniem misji informatora/formatora jest oparcie rządu na zasadzie większości parlamentarnej. Powołanie przez monarchę rządu nie wymaga następnie potwierdzenia w formie udzielenia inwestytury parlamentarnej (votum zaufania). Art. 77 Konstytucji Luksemburga Wielki Książę powołuje i odwołuje członków Rządu. Zwyczaj: jak w przypadku Holandii, jednak rząd przedstawia w expose swój program, który podlega następnie ewentualnym zmianom przez Izbę Deputowanych

25. Powoływanie rządu • Przykłady regulacji konstytucyjnych dookreślonych zwyczajem konstytucyjnym § 12 Konstytucji Norwegii z 1814r. Król osobiście wybiera Radę spośród obywateli norweskich posiadających prawa wyborcze. Rada składa się z premiera i co najmniej siedmiu członków. Zgodnie z przyjętym zwyczajem konstytucyjnym, monarcha powołuje na premiera lidera partii, która zdobyła największą liczbę mandatów w wyborach do Stortingu, a na jego wniosek pozostałych ministrów.

26. Powoływanie rządu § 14 Konstytucji Danii z 1953r. Król mianuje i odwołuje premiera i pozostałych ministrów Monarcha w oparciu o własne rozeznanie sytuacji politycznej, a niekiedy w oparciu o rekomendację ustępującego szefa rządu powierza misję sformowania rządu przedstawicielowi partii, która zdolna będzie do samodzielnego stworzenia rządu lub utworzenia rządu większościowego. Monarcha powołuje ministrów w oparciu o wniosek premiera. Program rządu jest przedstawiany w Folketingu, jednak bez odwoływania się do przegłosowania votum zaufania.

27. Powoływanie rządu • Przykłady regulacji konstytucyjnych dookreślonych zwyczajem konstytucyjnym Art. 96 Konstytucji Belgii Król powołuje i odwołuje swoich ministrów. Zwyczaj konstytucyjny: Monarcha najczęściej po wyborach powołuje informatora i formatora (w celach podobnych jak w Holandii), po czym kandydat na premiera przedstawia skład rządu i jego program w Izbie Reprezentantów celem uzyskania inwestytury parlamentarnej. Po jej uzyskaniu (votum zaufania) monarcha powołuje premiera i rząd.

28. Powoływanie rządu • Ujęcie klasyczne, przy podziale kompetencji między głowę państwa a parlament w systemie republikańskim. • Art.92 Konstytucji Włoch Prezydent Republiki mianuje Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek, ministrów. W praktyce powierzenie funkcji premiera poprzedzają liczne konsultacje z b. prezydentami Republiki, przedstawicielami parlamentu i partii politycznych. Dopiero uzyskanie pewności co do większościowego charakteru przyszłego rządu uruchamia formalne procedury tworzenia rządu. Art. 93 Konstytucji Włoch Prezes Rady Ministrów i ministrowie przed objęciem swoich funkcji składają przysięgę na ręce Prezydenta Republiki. Art. 94 Konstytucji Włoch Rząd musi posiadać zaufanie obu izb. Każda izba udziela lub odmawia zaufania w drodze głosowania imiennego nad umotywowanym wnioskiem. W ciągu dziesięciu dni od utworzenia rząd zwraca się do izb o udzielenie mu zaufania.

29. Powoływanie rządu • Ujęcie klasyczne, przy podziale kompetencji między głowę państwa a parlament w systemie republikańskim • Artykuł 70 Konstytucji Austrii z 1920/1929r. • (1) Prezydent Federalny powołuje Kanclerza Federalnego i na jego wniosek pozostałych członków Rządu Federalnego. • (3) W przypadku powołania Rządu Federalnego w czasie, gdy Rada Narodowa nie obraduje, Prezydent Federalny zwołuje w celu przedstawienia nowego Rządu Federalnego Radę Narodową na sesję nadzwyczajną (art. 28 ust. 2) w taki sposób, aby Rada Narodowa zebrała się w ciągu tygodnia.

30. Powoływanie rządu • Ujęcie klasyczne, przy podziale kompetencji między głowę państwa a parlament w systemie republikańskim • Artykuł 84 Konstytucji Litwy z 1992r. Prezydent Republiki: (…) 4)za zgodą Sejmu mianuje Prezesa Rady Ministrów, powierza mu misję sformułowania Rządu i zatwierdza jego skład; • Artykuł 67 Sejm: (…) 6)aprobuje lub odrzuca przedstawioną przez Prezydenta Republiki kandydaturę na Prezesa Rady Ministrów; 7)rozpatruje przedstawiony przez Prezesa Rady Ministrów program Rządu i postanawia o jego przyjęciu; • Artykuł 92 Konstytucji Litwy Prezesa Rady Ministrów powołuje i odwołuje Prezydent Republiki za zgodą Sejmu. Ministrów powołuje i odwołuje Prezydent Republiki na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Prezes Rady Ministrów nie później niż w ciągu 15 dni od swego powołania przedstawia Sejmowi utworzony przez siebie i zaaprobowany przez Prezydenta Republiki Rząd oraz przedstawia program Rządu.

31. Powoływanie rządu • Ujęcie klasyczne, przy podziale kompetencji między głowę państwa a parlament w systemie republikańskim • Art. 110 Konstytucji Słowacji1. Przewodniczącego rządu mianuje i odwołuje prezydent Republiki Słowackiej.2. Przewodniczącym rządu może zostać mianowany każdy obywatel Republiki Słowackiej, który może być wybrany do Rady Narodowej Republiki Słowackiej.Art. 111 Na wniosek przewodniczącego rządu prezydent Republiki Słowackiej mianuje i odwołuje innych członków rządu i powierza im kierowanie ministerstwami. Wiceprzewodniczącym rządu i ministrem może zostać mianowany obywatel, który może być wybrany na posła do Rady Narodowej Republiki Słowackiej.Art. 113Rząd jest zobowiązany w ciągu 30 dni po swoim mianowaniu wystąpić przed Radą Narodową Republiki Słowackiej, przedłożyć jej swój program i zwrócić się o wyrażenie wotum zaufania.

32. Powoływanie rządu • Ujęcie klasyczne, przy podziale kompetencji między głowę państwa a parlament w systemie republikańskim • Art. 68 Konstytucji Czech • (2) Prezydent Republiki mianuje przewodniczącego rządu, a na jego wniosek pozostałych członków rządu i powierza im kierowanie ministerstwami lub innymi urzędami. • (3) W ciągu trzydziestu dni po mianowaniu rząd występuje przed Izbą Poselską i przedstawia wniosek o wyrażenie mu zaufania. • (4) Jeśli nowo mianowany rząd nie uzyska w Izbie Poselskiej wotum zaufania, postępuje się ponownie według ust. 2 i 3. Jeśli tak mianowany rząd także nie uzyska zaufania Izby Poselskiej, Prezydent Republiki mianuje przewodniczącego rządu na wniosek przewodniczącego Izby Poselskiej.

33. Powoływanie rządu • Przykłady ujęcia powoływania rządu jako regulowanej konstytucyjnie szczegółowej procedury rozdzielającej kompetencje głowy państwa i parlamentu: • Art. 63 Ustawy Zasadniczej Niemiec z 1949r. • Kanclerza wybiera Parlament Federalny na wniosek Prezydenta Federalnego bez dyskusji. • Wybrany jest ten, kto uzyska głosy większości członków Parlamentu Federalnego. Elekta mianuje Prezydent Federalny. • Jeśli proponowany kandydat nie zostanie wybrany, to parlament Federalny może w ciągu czternastu dni od glosowania wybrać Kanclerza Federalnego więcej niż połową głosów. • Jeśli wybór ten nie nastąpi w tym terminie, to przeprowadza się niezwłocznie nowe głosowanie, w którym wybrany jest ten, kto uzyskał najwięcej głosów. Jeśli wybrany uzyskał głosy większości członków Parlamentu Federalnego, to Prezydent Federalny musi mianować go w ciągu siedmiu dni po wyborze. Jeśli wybrany nie osiągnął tej większości, to wówczas Prezydent Federalny winien w ciągu siedmiu dni mianować go lub rozwiązać Parlament Federalny.

34. Powoływanie rządu • § 89 Konstytucji Estonii • Prezydent Republiki desygnuje, w ciągu czternastu dni od złożenia dymisji przez Rząd, kandydata na Prezesa Rady Ministrów, któremu powierza utworzenie nowego rządu.     Kandydat na Prezesa Rady Ministrów w ciągu czternastu dni od otrzymania misji utworzenia rządu przedstawia Riigikogu założenia przyszłego rządu, po czym Riigikogu, bez debaty w jawnym głosowaniu, podejmuje decyzję o udzieleniu kandydatowi na stanowisko Prezesa Rady Ministrów pełnomocnictwa do utworzenia rządu.     Kandydat na Prezesa Rady Ministrów, który otrzymał od Riigikogu pełnomocnictwa do utworzenia rządu, przedstawia Prezydentowi Republiki w ciągu siedmiu dni skład rządu, a Prezydent w ciągu trzech dni ten Rząd powołuje.

35. Powoływanie rządu • Cd. § 89 Konstytucji Estonii • Jeżeli desygnowany przez Prezydenta Republiki kandydat na Prezesa Rady Ministrów nie otrzyma w Riigikogu większości głosów "za" lub nie jest w stanie utworzyć rządu albo odmówi jego utworzenia, Prezydent Republiki może w ciągu siedmiu dniprzedstawić innego kandydata na Prezesa Rady Ministrów.     Jeżeli Prezydent Republiki nie przedstawi w ciągu siedmiu dniinnego kandydata na Prezesa Rady Ministrów lub odmówi jego przedstawienia, albo jeżeli inny kandydat nie otrzyma od Riigikogu pełnomocnictw w trybie drugiego i trzeciego ustępu niniejszego paragrafu lub nie jest w stanie utworzyć rządu bądź odmówi jego utworzenia, prawo zgłaszania kandydata na Prezesa Rady Ministrów przechodzi na rzecz Riigikogu. Riigikogu przedstawia kandydata na Prezesa Rady Ministrów, który przedstawia skład rządu Prezydentowi Republiki. Jeżeli w ciągu czternastu dni, po przejściu na rzecz Riigikogu prawa przedstawienia kandydata na Prezesa Rady Ministrów, skład rządu nie zostanie przedstawiony Prezydentowi Republiki, Prezydent Republiki zarządza przedterminowe wybory do Riigikogu.

36. Powoływanie rządu • Przykład konstytucji Irlandii z 1937r. Artykuł 13 1° Prezydent, na wniosek DáilÉireann, powołuje Taoiseach, czyli szefa Rządu lub Premiera. 2° Prezydent, na wniosek Taoiseach, po wyrażaniu zgody przez DáilÉireann, powołuje pozostałych członków Rządu. 3° Prezydent, po zasięgnięciu opinii Taoiseach, przyjmuje dymisje lub odwołuje każdego z członków Rządu.

37. Powoływanie rządu • § 61 Konstytucji Finlandii z 1999r.Powoływanie Rady Państwa • Parlament wybiera premiera, którego następnie Prezydent Republiki mianuje na urząd. Pozostali ministrowie mianowani są przez prezydenta zgodnie z propozycją premiera. Przed wyborem premiera kluby parlamentarne prowadzą rozmowy o programie rządu i składzie Rady Państwa. Na podstawie rezultatów tych rozmów i po wysłuchaniu przewodniczącego parlamentu, prezydent informuje o nominacji kandydata na premiera. Jeżeli nominowany kandydat uzyska w jawnym głosowaniu ponad połowę oddanych głosów, zostaje wybrany na premiera. Jeżeli nominowany kandydat nie uzyska wymaganej większości, w podobnym trybie nominowany zostaje drugi kandydat. Jeżeli również nowy kandydat nie uzyska ponad połowy oddanych głosów, wybór premiera dokonywany jest przez parlament w jawnym głosowaniu. Wybrany w tym przypadku zostaje ten, kto otrzyma największą liczbę głosów. • Elementy procedury podobnie jak w przypadku niemieckim (choć w odróżnieniu od regulacji niemieckiej, sporo uwagi poświęca się procesowi negocjacji składu przyszłego rządu), ale także elementy dot. uwarunkowań partyjnych. Interesujące jest potraktowanie głosowania jawnego jako elementu kondensującego powoływanie rządu.

38. Powoływanie rządu • Artykuł 109 Konstytucji Chorwacji z 1990r. • Skład Rządu proponuje osoba, której Prezydent Republiki powierzył misję tworzenia Rządu. • Natychmiast po utworzeniu Rządu, a najpóźniej w ciągu 30 dni od przyjęcia misji jego tworzenia, osoba desygnowana ma obowiązek przedstawić program i skład Rządu Chorwackiemu Saborowi i wnieść o uchwalenie wotum zaufania. • Rząd obejmuje obowiązki po udzieleniu mu wotum zaufania większością głosów wszystkich deputowanych Chorwackiego Saboru. • Premier i członkowie Rządu składają uroczystą przysięgę przed Chorwackim Saborem. Tekst przysięgi określa ustawa. • Na podstawie uchwały Chorwackiego Saboru o udzieleniu wotum zaufania dla Rządu decyzję o powołaniu premiera podejmuje Prezydent Republiki za kontrasygnatą Przewodniczącego Chorwackiego Saboru, a decyzję o powołaniu członków Rządu podejmuje premier za kontrasygnatą Przewodniczącego Chorwackiego Saboru.

39. Powoływanie rządu • Artykuł 110 Konstytucji Chorwacji z 1990r. • Jeśli osoba desygnowana nie utworzy Rządu w ciągu 30 dni od daty przyjęcia misji, Prezydent Republiki może przedłużyć jej misję najdłużej o kolejne 30 dni. • Jeśli i w tym terminie osoba desygnowana nie zdoła utworzyć Rządu albo jeśli Chorwacki Sabor nie udzieli wotum zaufania zaproponowanemu Rządowi, Prezydent Republiki powierza misję utworzenia Rządu innej osobie. • Artykuł 111 • Jeśli Rząd nie zostanie powołany zgodnie z art. 109 i 110 Konstytucji, Prezydent Republiki powołuje tymczasowy Rząd pozapartyjny i jednocześnie zarządza przedterminowe wybory do Chorwackiego Saboru.

40. Powoływanie rządu • Powoływanie rządu w systemie semiprezydenckim, przy dominacji prezydenta • Artykuł 8 Konstytucji Republiki Francuskiej z 1958r. (rozdział „Prezydent Republiki”) • Prezydent Republiki powołuje premiera. Decyzję o odwołaniu go z funkcji podejmuje w wyniku złożenia przez premiera dymisji rządu.Na wniosek premiera powołuje innych członków rządu i ich odwołuje. • Artykuł 49 (rozdział: „O stosunkach między rządem a parlamentem”) • Premier, po obradach Rady Ministrów, stawia przed Zgromadzeniem Narodowym wniosek o udzielenie rządowi wotum zaufania w związku z programem rządu lub ewentualnie w związku z deklaracją dotyczącą ogólnej polityki.

41. Powoływanie rządu • Przykład powoływania rządu w systemie semiprezydenckim • Art. 186 Konstytucji Portugalii 1. Sprawowanie funkcji przez Premiera rozpoczyna się wraz z objęciem urzędu i kończy się w chwili jego odwołania przez Prezydenta Republiki. • Art. 187 • Premiera powołuje Prezydent Republiki, po zasięgnięciu opinii partii politycznych reprezentowanych w Zgromadzeniu Republiki i przy uwzględnieniu wyników wyborów. Art. 192 • 1. Program Rządu, przedstawiony w postaci oświadczenia Premiera, jest poddawany pod ocenę Zgromadzenia Republiki, w terminie nie dłuższym niż dziesięć dni po jego powołaniu. • 2. Jeżeli Zgromadzenie Republiki nie obraduje w danym momencie, zostaje obowiązkowo zwołane w tym celu przez swojego przewodniczącego. • 3. Debata nie może przekroczyć trzech dni i do chwili jej zamknięcia każdy klub parlamentarny może wystąpić z propozycją odrzucenia programu, a Rząd może wystąpić z wnioskiem o uchwalenie wotum zaufania. • 4. Odrzucenie programu Rządu wymaga bezwzględnej większości ogólnej liczby deputowanych.

42. Powoływanie rządu • Przykład powoływania rządu w systemie semiprezydenckim • Artykuł   102 Konstytucji Rumunii z 1991r.INWESTYTURA     (1) Prezydent Rumunii desygnuje kandydata na stanowisko premiera, po zasięgnięciu opinii partii mającej bezwzględną większość w Parlamencie lub, w razie braku takiej większości, partii reprezentowanych w Parlamencie.     (2) Kandydat na stanowisko premiera zwraca się, w terminie 10 dni od jego desygnowania, o wyrażenie przez Parlament wotum zaufania do przedstawionego programu i składu Rządu.     (3) Program i skład Rządu rozpatrywane są przez Izbę Deputowanych i Senat na wspólnym posiedzeniu. Parlament wyraża wotum zaufania dla Rządu głosami większości deputowanych i senatorów. • Artykuł   103 Konstytucji Rumunii z 1991r.PRZYSIĘGA WIERNOŚCI     (1) Premier, ministrowie oraz pozostali członkowie Rządu składają indywidualnie przed Prezydentem Rumunii przysięgę określoną w art. 82.     (2) Rząd w całości oraz każdy z jego członków oddzielnie sprawują swoje urzędy począwszy od dnia złożenia przysięgi.

43. Powoływanie rządu • Przykład powoływania rządu w systemie semiprezydenckim • Artykuł 111 Konstytucji Federacji Rosyjskiej z 1993r. • 1. Przewodniczącego Rządu Federacji Rosyjskiej powołuje Prezydent Federacji Rosyjskiej za zgodą Dumy Państwowej. • 2. Wniosek w sprawie kandydata na Przewodniczącego Rządu Federacji Rosyjskiej przedkładany jest nie później niż w ciągu dwóch tygodni od chwili objęcia urzędu przez nowo wybranego Prezydenta Federacji Rosyjskiej lub od chwili dymisji Rządu Federacji Rosyjskiej albo w ciągu tygodnia od dnia odrzucenia kandydatury przez Dumę Państwową. • 3. Duma Państwowa rozpatruje przedstawioną przez Prezydenta Federacji Rosyjskiej kandydaturę na Przewodniczącego Rady Ministrów w ciągu tygodnia od dnia przedłożenia wniosku w sprawie kandydatury. • 4. Po trzykrotnym odrzuceniu przez Dumę Państwową przedstawionych kandydatur na stanowisko Przewodniczącego Rządu Federacji Rosyjskiej, Prezydent Federacji Rosyjskiej powołuje Przewodniczącego Rządu Federacji Rosyjskiej, rozwiązuje Dumę Państwową i zarządza nowe wybory.

44. Powoływanie rządu • Przykład powoływania rządu w systemie semiprezydenckim • Artykuł 112 Konstytucji Federacji Rosyjskiej z 1993r. • 1. Przewodniczący Rządu Federacji Rosyjskiej, nie później niż w ciągu tygodnia od daty powołania, przedstawia Prezydentowi Federacji Rosyjskiej wnioski w sprawie struktury federalnych organów władzy wykonawczej. • 2. Przewodniczący Rządu Federacji Rosyjskiej przedkłada Prezydentowi Federacji Rosyjskiej kandydatury na stanowiska zastępców Przewodniczącego Rządu Federacji Rosyjskiej i ministrów federalnych.

45. Powoływanie rządu • Określenie procedury powołania rządu z całkowitym pominięciem głowy państwa: • § 1 Konstytucji Szwecji (Akt o formie rządu) Rząd składa się z premiera i pozostałych członków Rządu. • Premier powoływany jest w trybie §§ 2-4. Pozostałych członków Rządu powołuje premier. • § 2 Przed powołaniem premiera, Przewodniczący Riksdagu zwołuje na konsultacje przedstawicieli wszystkich partii reprezentowanych w Riksdagu. Następnie Przewodniczący Riksdagu, po porozumieniu się ze swym zastępcą, przedkłada propozycję Riksdagowi. • Najpóźniej czwartego dnia po przedłożeniu propozycji, Riksdag powinien, bez rozpatrywania jej przez komisje, przeprowadzić nad nią głosowanie. W przypadku gdy więcej niż połowa deputowanych do Riksdagu głosuje przeciwko propozycji, uważa się, że została ona odrzucona. W przeciwnym przypadku uważa się, że propozycja została przyjęta.

46. Powoływanie rządu • § 3 W razie odrzucenia propozycji Przewodniczącego Riksdagu, procedurę § 2 ponawia się. W przypadku czterokrotnego odrzucenia propozycji Przewodniczącego, procedurę wyznaczania premiera należy przerwać i podjąć na nowo po przeprowadzeniu wyborów do Riksdagu. Jeżeli w terminie trzech miesięcy nie jest przewidziane przeprowadzenie wyborów zwyczajnych, należy w tym samym terminie przeprowadzić wybory nadzwyczajne. • § 4 W przypadku zatwierdzenia nowego premiera przez Riksdag, powinien on w możliwie najkrótszym czasie przedstawić Riksdagowi powołanych przez siebie członków Rządu.

47. Powoływanie rządu • Ujęcie wpływu partii politycznych na powoływanie rządu. • Art. 99 Konstytucji Hiszpanii z 1978r. • 1. Po każdorazowym odnowieniu składu Kongresu Deputowanych oraz w pozostałych wypadkach określonych w konstytucji, Król po uprzedniej konsultacji z reprezentantami wyznaczonymi przez grupy polityczne posiadające reprezentację parlamentarną i za pośrednictwem Przewodniczącego Kongresu, proponuje kandydata na Przewodniczącego Rządu. • 2. Kandydat zaproponowany zgodnie z postanowieniami poprzedniego ustępu, przedstawia przed Kongresem Deputowanych program polityczny Rządu, który zamierza utworzyć i zwraca się o zaufanie Izby. • 3. Jeśli Kongres Deputowanych absolutną większością głosów swych członków udzieli zaufania temu kandydatowi, Król mianuje go Przewodniczącym. W razie nieuzyskania takiej większości, przeprowadza się nad tą samą propozycją nowe głosowanie, w czterdzieści osiem godzin po pierwszym. W tym przypadku uważa się, iż zaufanie zostało udzielone, jeżeli opowiedziała się za nim zwykła większość. • 4. Jeśli w wyniku wymienionych głosowań zaufanie konieczne dla inwestytury nie zostałoby udzielone, przedstawiane są kolejne propozycje w sposób przewidziany w poprzednich ustępach. • 5. Jeśli upłynęły dwa miesiące od pierwszego głosowania w sprawie inwestytury, a żaden z kandydatów nie otrzymał zaufania Kongresu, Król rozwiązuje obie izby i zarządza nowe wybory za kontrasygnatą Przewodniczącego Kongresu. • Art. 100 Pozostali członkowie Rządu są powoływani i odwoływani przez Króla na wniosek Przewodniczącego Rządu.

48. Powoływanie rządu • Ujęcie wpływu partii politycznych na powoływanie rządu. Art. 102 Konstytucji Rumunii z 1991r. 1. Prezydent Rumunii desygnuje kandydata na stanowisko premiera, po zasięgnięciu opinii partii mającej bezwzględną większość w Parlamencie lub w razie braku takiej większości, partii reprezentowanych w Parlamencie. 2. Kandydat na stanowisko premiera zwraca się, w terminie 10 dni od jego desygnowania, o wyrażenie przez Parlament wotum zaufania do przedstawionego programu i składu Rządu. 3. Program i skład rządu rozpatrywane są przez Izbę Deputowanych i Senat na wspólnym posiedzeniu. Parlament wyraża wotum zaufania dla rządu głosami większości deputowanych i senatorów

49. Powoływanie rządu Powoływanie rządu a partie polityczne. Przykład nadregulacji (regulacji kazuistycznej) Art. 37 Konstytucji Grecji z 1975r. • Prezydent Republiki powołuje premiera i na jego wniosek powołuje i odwołuje pozostałych członków rządu i sekretarzy stanu. • Na premiera powoływany jest przywódca partii, która dysponuje bezwzględną większością głosów w Izbie Deputowanych. W przypadku gdy żadna partia nie posiada takiej większości głosów, Prezydent Republiki powierzy przywódcy partii posiadającej względną większość misję konsultacyjną, mającą na celu zbadanie możliwości utworzenia rządu posiadającego zaufanie Izby Deputowanych. • Jeśli taka możliwość nie zostanie stwierdzona, Prezydent Republiki powierza misję konsultacyjną przywódcy partii drugiej pod względem siły parlamentarnej. Jeśli i ta misja okaże się bezowocna, Prezydent Republiki powierza misję konsultacyjną przywódcy partii trzeciej pod względem siły. Każda misja konsultacyjna trwa trzy dni. Jeśli te misje konsultacyjne nie przyniosą efektów Prezydent Republiki zaprasza przywódców partii po stwierdzeniu nie możności utworzenia rządu, stara się powołać rząd złożony ze wszystkich partii wchodzących w skład Izby Deputowanych, uwzględniając wynik wyborów. W wypadku niepowodzenia tego przedsięwzięcia, misję sformowania rządu o możliwie największym poparciu i z uwzględnieniem wyników wyborów powierza on przewodniczącemu Rady Stanu lub przewodniczącemu Sądu Kasacyjnego lub przewodniczącemu Izby Obrachunkowej i rozwiązuje Izbę Deputowanych

50. Powoływanie rządu • 4. W wypadkach przewidzianych w ustępach poprzednich, gdy misja utworzenia rządu lub misja konsultacyjna powierzona jest przywódcy partii, a partia nie ma przywódcy lub reprezentanta, albo przywódca partii lub jej reprezentant nie został wybrany deputowanym, wówczas prezydent Republiki powierza tę misję osobie, zaproponowanej przez grupę parlamentarną tej partii. Propozycja powierzenia misji następuje w ciągu trzech dni po przekazaniu Prezydentowi Republiki komunikatu o sile parlamentarnej poszczególnych partii przez Przewodniczącego Izby Deputowanych lub osobę zastępującą go i ma to miejsce przed powierzeniem każdej misji. • Deklaracja wyjaśniająca dodana w 1986r, W wypadku gdy partie mają taką samą liczbę mandatów, pierwszeństwo w otrzymaniu misji konsultacyjnej ma partia, która otrzymała więcej głosów w wyborach; zgodnie z postanowieniami regulaminu Izby Deputowanych, partia nowo zorganizowana w grupę parlamentarną jest sytuowana po partii wcześniej zorganizowanej i posiadającej tę samą liczbę mandatów. W obu tych wypadkach misje konsultacyjne są powierzane nie więcej niż czterem partiom.