RİSK DEĞERLENDİRME METODOLOJİLERİ

1. RİSK DEĞERLENDİRME METODOLOJİLERİ FİRMA ADI

2. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİİşçilerin iş kazalarına uğramalarını ve meslek hastalıklarına tutulmalarını önlemek, sağlıklı ve güvenli çalışma ortamını oluşturmak için alınması gereken önlemler dizisi • WHO’YA GÖRE SAĞLIK Kişinin bedensel, ruhsal sosyal bakımdan tam iyilik halidir. • WHO’YA GÖRE İŞÇİ SAĞLIĞI Bütün mesleklerde, çalışanların fiziksel, ruhsal ve sosyal tam iyilik halinin takviyesini ve en yüksek düzeylerde sürdürülmesini iş koşulları ve kullanılan zararlı maddeler nedeniyle çalışanların sağlığına gelebilecek zararların önlenmesini, işçinin psikolojik ve fizyolojik özelliklerine uygun yerlere yerleştirilmesi olarak tanımlanır. • İş Kazası Ölüme, hastalığa, hasara, zarara ya da diğer kayıplara yol açan istenmeyen olaydır.(TS 18001)

3. Kişisel Faktörler TEHLİKELİ DURUM Ekipman Faktörleri SORUN Güvenliksiz Yönetim Hareketi KAZA TEHLİKELİ HAREKET Çalışma faktörleri Yönetim Faktörleri İş Kazası Oluşumu;

4. Kazaların temel nedenleri; A)İnsan Kaynaklı 1- Psikolojik Nedenler: Unutkanlık, sıkıntı – üzüntü - keder, çevre etkileri, istem dışı davranış, ihmalci davranış, hatalı davranış vb. 2- Fiziksel Nedenler: Yorgunluk, uykusuzluk, alkol, hastalık vb. 3- İşyeri Nedenleri: İnsan ilişkileri, takım çalışması, iletişim vb.

5. Çalışanları Tek Tek Denetlemek İstemiyorsak;Eğitim, Bilgilendirme ve Katılımlarını Sağlamalıyız.

6. B) Makine Kaynaklı 1-Hatalı makine ve ekipman yerleşimi, 2- Eksik veya kusurlu koruyucular, 3- Yetersiz standardizasyon, 4- Yetersiz kontrol ve bakım, 5- Yetersiz mühendislik hizmetleri vb.

7. C) Ortam/Çevre Kaynaklı 1-Yetersiz çalışma bilgisi, 2-Uygun olmayan çalışma metodu, 3-Uygun olmayan çalışma yeri ve ortamı vb.

9. D) Yönetim Kaynaklı 1- Yetersiz yönetim organizasyonu, 2-Tamamlanmamış kurallar ve talimatlar, 3- Yetersiz güvenlik yönetim planı, 4- Eğitim ve öğretim yetersizliği, 5- Uygun olmayan nezaret, yönetim ve rehberlik, 6-Uygun olmayan personel istihdamı, 7-Yetersiz sağlık kontrolleri vb. İstenilen İSG sonuca ulaşılmak için Öncelikle temel nedenlerin ortadan kaldırılması gerekir.

10. Kişisel önlemler Kişisel faktörler Ekipman önlemleri Ekipman faktörleri TEHLİKELİ DURUM Güvenlik Yönetim Hareketi Çalışma önlemleri Çalışma faktörleri TEHLİKELİ HAREKET Yönetim önlemleri Yönetim faktörleri Güvenlik önlemleri ile potansiyel kaza arasındaki ilişki;

11. RİSK NEDİR? TEHLİKE NEDİR? RİSK Belirlenmiş tehlikeli bir olayın oluşma olasılığı ve sonuçlarının kombinasyonudur. (TS 18001) TEHLİKE İnsan yaralanması ya da hastalığı, iş yeri çevresinin zarar görmesi ya da bunların kombinasyonuna neden olabilecek potansiyel bir durum ya da kaynaktır. (TS 18001) RİSK DEĞERLENDİRME Riskin büyüklüğünü hesaplama ve riskin tolere edilebilir olup olmadığına karar verme işlemidir. (TS 18001)

13. Risk Değerlendirmesi Amacı • Tehlikelerin belirlenmesi, her bir tehlikenin ortaya çıkma olasılığıyla, olası sonuçların şiddet derecesinin değerlendirilmesi, • Mevcut kontrollerin etkinliğinin gözden geçirilmesi, • Acil önlem gerektiren tolöre edilemeyecek risklerle, maliyet - etkin önlemlerle orta vadede kabul edilebilir düzeylere indirilebilecek risklerin tanımlanması ayırt edilmesi.

14. ETKİLENEN - HEDEF Risk Etmeni SONUÇ OLASILIK (p)

15. Tehlikenin Teşhis Edilmesi • Niçin? Tehlikenin ortadan kaldırılması veya kontrol altına alınabilmesi sağlamak için, • Nasıl? Prosedürler ve Risk Metodolojileri kullanarak.

16. İletişim ve Danışma Risklerin Belirlenmesi İzleme ve Gözden Geçirme Risklerin Risklerin Analizi Değerlendirmesi Risklerin Değerlendirilmesi Kontrol Önlemlerinin Belirlenmesi Kontrol Önlemlerinin Yerine Getirilmesi RİSK YÖNETİM PROSESİ ( RİSK MANAGEMENT PROSSES –RMP )

17. RISK YÖNETİM PROSESI AŞAMALARI; 1) Risklerin Belirlenmesi:Tehlikelerin belirlenmesi, risklerin değerlendirilmesi ve gerekli kontrol ölçümlerinin yapılması için kuruluşta; ölüme, hastalığa, yaralanmaya, hasara veya diğer kayıplara sebebiyet verebilecek tüm istenmeyen olaylar tanımlanır. Risklerin belirlenmesi için tipik girdiler belirlenir; • İş Sağlığı ve Güvenliği’ne ilişkin hukuki ve diğer şartlar, • Ön gözden geçirme sonuçları, • Çalışanlar ve diğer ilgili taraflardan alınan bilgiler, • Çalışanlardan elde edilen İSG bilgileri, işyerindeki gözden geçirme ve iyileştirme faaliyetleri (bu faaliyetler özelliği itibariyle reaktif yada proaktif olabilir), • İSG politikası , • Kaza ve olay kayıtları,

18. Uygunsuzluklar, • Denetim sonuçları, • İletişim belgeleri, • En iyi uygulamalar hk.bilgiler, • Kuruluşa özgü tipik tehlike riskleri, benzer kuruluşlarda olmuş olan kaza ve olaylar, • Elektrik kullanımı, • Kuruluşun tesisleri, prosesleri ve faaliyetleri hakkında bilgiler, • Saha planları, • Radyasyon kaynakları, • Yangın, • Proses akış şemaları, • Makine, ekipman v.b. bilgiler, • Malzeme envanterleri (ham maddeler, kimyasallar, atıklar, ürünler ve alt ürünler), • Toksikoloji ve diğer sağlık ve iş güvenliği verileri, • Verilerin izlenmesi,

19. Kimyasal ve biyolojik maddeler, • Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS), • Yöntemler, görevler, • İnceleme Raporları, • Profesyonel destek, uzmanlık • Tıbbi/ilk yardım raporları, • Sağlık Riskleri taraması. Girdiler tehlikelerin belirlenmesi amacıyla değerlendirilir. Bu değerlendirme sonucunda yaralanma, kayma, düşme, ölüm, malzeme düşmesi, hastalık, makine-ekipman zararları, kimyasal maddelerle temaslar, yangın, patlama v.b. tehlikeler tanımlanır.

20. 2) Risklerin Analizi:Olayların ortaya çıkma olasılığı ve ortaya çıktığında maruz kalınabilecek sonuçlar belirlenir. 3) Risk Değerlendirmesi:Riskler değerlendirilir, derecelendirilir ve gerekli kontrol ölçümlerinin yapılması için prosedürler oluşturulur, risk seviyelerinin kabul edilebilirliğinin önceden tesis edilmiş kriterler ile kıyaslaması yapılır. Kalan riskin katlanılabilirliğinin değerlendirmesi, ihtiyaç duyulan her ilave risk kontrol önleminin belirlenmesi, risk kontrol önlemlerinin riski katlanılabilir bir seviyeye indirmeye yetip yetmeyeceğinin değerlendirilmesi yapılır. 4) Kontrol Önlemlerinin Belirlenmesi:Değerlendirilen risklerle ilgili alınacak önlemler tartışılır. Riskin ortaya çıkma ihtimalinin önlenmesi, azaltılması veya hasarın potansiyel şiddet derecesinin azaltılması yada tehlikenin transfer edilmesinin maliyet analizi yapılır.

21. Kontrol Önlemlerinin Hiyerarşisi ·Riskin ortadan kaldırılması (eliminasyon) etmenin-zararlı kimyasalın –riskin ortadan kaldırılması ilk seçim, ·Yerine koyma (substitusyon)daha düşük bir risk-etmen-makine-sistem seçimi ikinci seçim, ·Yeniden tasarım (yalıtım vb)donanım ya da süreç üçüncü seçim, ·Yönetsel önlemler kurallar-politikalar (süre kısıtlaması-eşik değerler vb) dördüncü seçim, ·Kişisel korumarisk engellenemiyor-birey/topluma yönelim beşinci seçim.

22. Mesleksel Risklerin Önlenmesinde Kullanılan Temel Yöntemler • riskçalışan • riskçalışan • riskçalışan • riskçalışan • 1 Riskin yok edilmesi • 2 Risk yalıtımı • 3 Çalışanın ortamdan uzaklaştırılması • 4 Çalışanın korunması • (kişisel korunma)

23. 5)Kontrol Önlemlerinin Yerine Getirilmesi:Belirlenen kontrol önlemleri uygulamaya konur, ancak tanımlanan her gerekli risk azaltma ve kontrol önlemleri ile ilgili değişiklikler uygulamaya konulmadan önce denenmelidir. Kontrol önlemleri; öncelikle tehlikelerin bertaraf edilmesi ve riskin ortadan kaldırılması prensibini yansıtmalıdır, risk ortadan kaldırılamıyorsa azaltılma yoluna gidilir, riskin azaltılması için personel koruyucu teçhizatın kullanılması ise son çare olarak düşünülmelidir. Riskin ortaya çıkma ihtimalinin önlenmesi, azaltılması veya hasarın potansiyel şiddet derecesinin azaltılması sırası ile amaçlanır. 6) İzleme ve Gözden Geçirme:Riskin belirlenmesi, risk değerlendirme ve kontrol önlemlerinin ardından; riski ortadan kaldırmaya/azaltmaya yönelik gerekli faaliyetin zamanında tanımlanmasının izlenmesi ve gözden geçirilmesi gerekir. Alınan önlemler sonucunda risk kontrol proseslerinde de değişiklikler olabileceğinden geriye kalan risklerin yeni durumlarını belirlemek amacıyla risk değerlendirmeler yeniden yapılabilir.

24. 7) İletişim ve Danışma: Sonuçlar, düzeltici/önleyici faaliyetlerin tanımlanması, konu ile ilgili gelişmeler, değişiklik yapılan veya yeni İş Sağlığı ve Güvenliği amaçlarının oluşturulması için girdi sağlanması amacıyla yönetime bilgi verilmeli, ayrıca bilgi toplama aşamasında alt işverenlerde dahil olmak üzere tüm gruplarla iletişim ve danışma kurulmalıdır.

25. İLETİŞİM VE DANIŞMA MSDS’LERİ OLUŞTURULMASI SAĞLIK TEHLİKESİ KOD SEÇİLMESİ KİMYASALLARIN SAĞLIK SINIFLAMASI FİZİKSEL ŞARTLARIN ,ÇALIŞMA ORTAMININ GÖZDEN GEÇİRİLMESİ İşyeri Hekimi Epidemiyoloji Toksikoloji Micro Ayrıştırmaya Göre Sağlık Kodları MSDS Kartları(Sağlık Etkileri Kısmı) Tehlikenin Tanımlanması Risklerin Analizi Kişisel Özellikler Sınır Değerler Riskin Değerlendirilmesi (Doz-Yanıt Etkisi) Bilgi (Sağlık Muayeneleri, Testeler, Tahliller) Kontrol Önlemlerinin Belirlenmesi Kontrol Önlemlerinin Yerine Getirilmesi MESLEK HASTALIĞI RİSK YÖNETİM PROSESİ İZLEME VE GÖZDEN GEÇİRME

26. RİSK DEĞERLENDİRME METODOLOJİLERİ: İş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemlerinin temel amacı: Çalışma koşullarından kaynaklanan her türlü tehlike ve sağlık riskini azaltarakinsan sağlığını etkilemeyen seviyeye düşürmektir. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminin Temel Taşı: Risk Değerlendirmesi ve Yönetimi

27. RİSK DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARININ YARARLARI • Firma veya tesisin güvenliği,başka bir deyişle kaza ve hasar potansiyelini belirler. • Kaza ve hasar potansiyelini en uygun koşullarla iyileştirme olanağı sağlar. • Kaza,can ve mal kaybı olanağını en aza indirip, firmanın verimliliğini,dolayısı ile piyasadaki rekabet gücünü arttırır. • Tesislerde yapılacak değişiklik işlemlerinde en ekonomik ve güvenli yolun seçilmesini sağlar. • Firmanın genişletilmesi, yeni tesislerin kurulması vb. durumlarda yetkililerden daha çabuk izin alınmasını sağlar. • Kredi kurumlarından çabuk ve iyi koşullarda kredi alınmasını sağlar. • Uluslararası kuruluşlardan,uygun koşullarla kredi alınmasını sağlar. • Sigorta primlerinin optimum düzeyde olmasını ve aşırı sigortadan kaçınılmasını sağlar. • Çalışanların ve ortaklarının güvenini sağlar.

28. İKI TEMEL RISK ANALIZ YÖNTEMI MEVCUTTUR. • KantitatifRisk Analizi Kantitatif risk analizinde, riski hesaplarken matematiksel teoremler kullanılarak risk değeri bulunur. • KalitatifRisk Analizi Kalitatif risk analizinde, tehditin olma ihtimali, tehditin etkisi gibi değerlere sayısal değerler verilir ve bu değerler matematiksel ve mantıksal metotlar ile proses edilip risk değeri bulunur.

29. RİSK DEĞERLENDİRME METODOLOJİLERİ; • Başlangıç Tehlike Analizi – (Preliminary Hazard Analysis – PHA) • İş Güvenlik Analizi – JSA (Job Safety Analysis) • What İf..? • Çeklist Kullanılarak Birincil Risk Analizi -(Preliminary Risk Analysis (PRA) Using Checklists) • Risk Değerlendirme Karar Matris Metodolojisi(Risk Assessment Decision Matrix) • L Tipi Matris • Çok Değiskenli X Tipi Matris Diyagramı

30. Tehlike ve İşletilebilme Çalışması Metodolojisi (Hazard and Operability Studies- HAZOP) • Hata Ağacı Analizi Metodolojisi – HAA (Fault Tree Analysis-FTA) • Olası Hata Türleri ve Etki Analizi Metodolojisi – HTEA/OHTEA (Failure Mode and Effects Analysis- Failure Mode and Critically Effects Analysis- FMEA/FMECA) • Güvenlik Denetimi (Safety Audit) • Olay Ağacı Analizi (Event Tree Analysis - ETA) • Neden – Sonuç Analizi (Cause-Consequence Analysis)

31. Risk; bir tehlikenin ortaya çıkma olasılığı ve bu tehlikenin ortaya çıktığı anda sebep olacağı etkinin ciddiyeti olarak ele alındığında aşağıdaki bağlantı elde edilir; Risk =Tehditin Olma İhtimali (likelihood) * Tehditin Etkisi (impact) formülü nicel risk analizinin temel formülüdür.

35. RİSK DEĞERLENDİRME FORMLARINDAKİ ORTAK BİLGİLER 1) Proses/Sistem Adı Analizi yapılacak olan proses/sistemin referans numarası varsa yazılır, yoksa kısa bir tanımı yapılır. (Örneğin; kaynakhane, galvanizhane, montaj bölümü, boyahane vb.), 2) Alt Sistem Eğer proses veya sistemin bir alt sistemi için analiz yapılıyor ise bu alt sistemin kısa bir tanımı yapılır. (Örneğin; havalandırma tesisatı, fırın, kazan dairesi vb.), 2) Takım Üyeleri Takımı oluşturan bütün kişilerin isimleri ve bölümleri, 3) Takım Lideri Sorumlu olan İş Güvenliği Uzmanının adı, 4) Tarih Risk Değerlendirmesi’nin yapıldığı tarih, 5) Revizyon Tarihi Risk Değerlendirmesi’ninson revizyon tarihi, 8) Risk Değerlendirmesi Numarası Takip etmek amacıyla kullanılabilecek bir Risk Değerlendirmesi numarası yazılır.

36. CHECK LİSTELERİ CHECK LİSTELERİ • Bir tesisin veya prosesin tüm donanımının ve aletlerinin tam olup olmadığını veya kusursuz işleyip işlemediğini saptar. İki adımda gerçekleştirilir. • Check listelerindeki özel sorularla, analizi yapılan tesisin eksiklikleri saptanır. • Bir önlemler katalogu ile, yapılması gereken düzeltmeler önerilir. • En verimli sonuçlar, uzun deneyimlere dayalı veya deneyimli uzmanlar tarafından hazırlanmış listelerden alınır. (örnek:uçaklarda pilotların kullandığı check listler gibi)

38. OLASI HATA TÜRLERI VE ETKILERİ ANALIZIFMEA • En yaygın bir biçimde kullanılan metotlardan biridir. • Metotun temeli; herhangi bir sistemin tamamı veya bölümleri ele alınıp, bunlardaki kısımlar, aletler, kompenentlerde ortaya çıkabilecek arızalardan hem bölümlerin hemde bütün sistemin nasıl etkilenebileceği ve çıkabilecek sonuçlar analiz edilir.

39. FMEA ÇEŞİTLERİ 1)Sistem FMEA 2)Tasarım FMEA 3)Proses FMEA 4)Servis FMEA

41. FMEA ÇİZELGESİ P: Her bir zarar modunun oluşma olasılık değeri; S: Zararın ne kadar önemli olduğunun değeri, şiddet, ciddiyet,D: Zarar meydana getirecek durumun keşfedilmesinin zorluk derecelendirilmesi, RÖS: Risk öncelik sayısı.

42. TEHLIKE VE İŞLETİLEBİLME ÇALIŞMASI METODOLOJISI HAZOP • Kimya endüstrisi tarafından,bu sanayinin özel tehlike potansiyelleri dikkate alınarak geliştirilmiştir. • Multi disipliner bir tim tarafından,kaza odaklarının saptanması, analizleri ve ortadan kaldırılmaları için uygulanır. • Belirli kılavuz kelimeler kullanarak yapılan sistemli bir beyin fırtınası çalışmasıdır. • Çalışmaya katılanlara,belli bir yapıda sorular sorulup, bu olayların olması veya olmaması halinde ne gibi sonuçların ortaya çıkacağı sorulur.

43. PROSESİN VEYA OPERASYONUN BİR BÖLÜMÜNÜ FİZİKSEL PARAMETRELER KİMYASAL PARAMETRELER HAZOP SAPMA MATRİKSİ (ANAHTAR KELİMELER + KLAVUZ KELİMELER) TEHLİKELİ SAPMA NEDEN ARAŞTIRMASI SONUÇ ARAŞTIRMASI HAZOP

44. HAZOP METODOLOJİSİ ANAHTAR KELİMELER

45. HAZOP METODOLOJİSİ KILAVUZ KELİMELER • Akış • Basınç • Sıcaklık • Viskozite • Seviye, Kompozisyon veya Durum • Reaksiyon • Zaman • Sıra HAZOP ÇİZELGESİ

46. HATA AĞACI ANALİZİ METODOLOJISI FTA • 1962 Yılında Bell Telefon Laboratuvarları.nda Amerikan Hava Kuvvetleri (U.S. Air Force) için geliştirilmiştir. • Bir tepe olayın (top event) gerçekleşmesi veya gerçekleşmemesi için alınması gereken önlemler ayrıntılı bir şekilde analiz edilir. • Olmaması istenen tepe olay saptanıp,bu olaya neden olabilecek tüm faktörler analiz edilir.

47. 1.Anlaşılabilir Zirve Olayı teşhis et 3. Zirve olaya katkıda bulunan olaylara mantık kapısı ile bağlantı kur 2.Birinci-seviye katkısı bulunan olayı teşhis et 5.Zirve olaya katkısı bulunan ikinci-seviye olaya mantık kapısı ile bağlantı kur 4. ikinci-seviye katkısı bulunan olayı teşhis et Esas olay (“yaprak”, “başlatan” veya “temel”) analitik çözümün limitini gösterir. 6. Tekrarla/devam FTA Tümdengelimli Mantığı kullanır.

48. FTA KANTİTATİF ANALİZ n VE KAPISIPT = П (1 – Pi ) i=1 n VEYA KAPISI PT = 1 - П (1 –Pi ) i=1

49. BOOLEAN MATEMATİĞİ Boolean matamatiği Hata Ağacı Analizinde, bu analizi yapan analiste iyi bir analiz yapabilmesinde yardımcı olur. Boolen matematiği ile hata ağacının indirgenmesi sağlanır.

50. BOOLEAN KURALLARI BOOLEAN TEOREMİ Minimal Paht Set (Meydana Gelmediği Takdirde Zirve Olay Garanti Olarak Meydana Gelmez ) Minimal Cut Set (Asgari Hata Ağacı)