GATT’DAN DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜNE (WTO) DÜNYA TİCARETİNİN SERBESTLEŞMESİ

1. GATT’DAN DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜNE (WTO) DÜNYA TİCARETİNİN SERBESTLEŞMESİ

2. İÇERİK GATT’IN KURULUŞU ve FAALİYETE GEÇİŞİ GATT’IN GETİRDİĞİ ÇOK TARAFLI TİCARET SİSTEMİ GATT ÇERÇEVESİNDE YAPILAN ÇOK TARAFLI TİCARET GÖRÜŞMELERİ DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ’ NÜN (WTO) KURULUŞU VE DİĞER DEĞİŞİKLİKLER

3. GİRİŞ • Uluslararası Para Fonu(IMF) ve Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası’nın (IBRD) kurulmasıyla birlikte uluslararası parasal ve mali alanda işbirliği sağlandıktan sonra, diğer alanlarda da benzer işbirliği ve örgütlenmeye ihtiyaç duyuluyordu.

4. GATT’dan WTO’ya Dünya Ticareti • 1929 Dünya Ekonomik Krizinden sonra yaygınlaşan karşılıklı misillemelere dayalı ve kısıtlayıcı dış ticaret politikaları tüm ülkeleri olumsuz yönde etkilemekte; böylesi bir ortamda,dış ticaret üzerindeki kısıtlamaların azaltılması gerektiği konusunda geniş bir görüş birliği bulunmaktaydı.

5. GATT’dan WTO’ya Dünya Ticareti • II. Dünya Savaşı sonrası dönemde uluslararası ticaretin dünya çapında serbestleştirilmesi ve buna yönelik uluslararası işbirliği, geçici bir tarife sözleşmesi olarak 1947 yılında imzalanıp 1948 yılı başlarından itibaren yürürlüğe giren Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması(GATT-The General Agreement on Tariffs and Trade) çerçevesinde gerçekleştirilmeye çalışılmıştır.

6. GATT’dan WTO’ya Dünya Ticareti • Dünya ticaretini serbestleştirme çabaları 2. Dünya Savaşından sonra başladı. • Bu serbestleşme 2 yönde gelişmiştir: • Evrensel yaklaşım; GATT çerçevesinde tarife oranları indirimi. • Bölgesel yaklaşım; ekonomik entegrasyonlar yolu ile ticaretin serbestleştirilmesi.

7. GATT’dan WTO’ya Dünya Ticareti • Küreselleşme kavramı 1980’lerin sonlarına doğru yaygınlık kazanmıştır. Ekonomik küreselleşme ticari, mali ve üretimin küreselleşmesi şeklinde ortaya çıkmaktadır. • Ticari küreselleşme ilk kez 1947 yılında kurulan GATT ile ortaya çıkmıştır.

8. GATT’dan WTO’ya Dünya Ticareti • Bu dönemde ilk kez gümrük tarifeleri ve kotaların kaldırılarak uluslararası ticaretin evrensel boyutta serbestleştirilmesi gündeme gelmiştir.

9. GATT’ın KURULUŞU • BM Örgütü’nün bir uzmanlık kuruluşu olarak ITO’nun (Uluslararası Ticaret Örgütü) kurulmasını öngören HavanaSözleşmesi, ABD başta olmak üzere çoğu ülke tarafından onaylanmadığı için yürürlüğe girememiş ve İTO resmen kurulup faaliyete geçememiştir.

10. GATT’ın KURULUŞU • ITO - Uluslararası Ticaret Örgütü çalışmalarına katılan bazı üye ülkeler arasında başlatılan tarife görüşmeleri başarıyla sonuçlanmış ve sağlanan karşılıklı tarife indirimleriyle ITO Sözleşme Taslağındaki ticaret kurallarının bir kısmını kapsayan bir geçici anlaşma ‘’Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması’’ (GATT) adıyla, ITO kuruluncaya kadar geçerli olmak üzere 30 Ekim 1947 tarihinde imzalanmış ve 10 Ocak 1948 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

11. GATT’ın KURULUŞU • ITO’nun onaylamaması ve yürürlüğe girememesi üzerine, o tarihten bu yana GATT uluslararası ticareti düzenleyen en önemli çok taraflı anlaşma niteliğini taşımıştır.

12. GATT’IN 3 TEMEL FONKSİYONU • Üye ülkelerin uluslararası ticarette uyacakları, üzerinde çok taraflı olarak uzlaşmaya varılmış bir kurallar bütünüdür • Uluslararası ticareti serbestleştirmeye ve daha istikrarlı hale getirmeye yönelik bir uluslararası ticaret forumudur. • Üye ülkeler arasındaki uyuşmazlıkların çözümlenebileceği bir uluslararası divandır

13. GATT’IN TEMEL AMACI • Güvenli ve öngörülebilir bir ticaret ortamı ve sürekli bir ticaret serbestleştirilmesi sağlamak biçiminde ifade edilebilir. • Hedeflenen çok taraflı ticaret sisteminin yatırım, istihdam, ekonomik büyüme ve kalkınma üzerinde yapması beklenen katkılar da, anlaşmanın daha genel amaçları olarak nitelenebilir.

14. GATT’ın Temel İlkeleri ve İstisnaları • En çok kayırılan ülke kuralı: Taraflar herhangi bir ülkeye tanıdıkları avantajı birbirlerine tanımak zorundadırlar. Böylece hiçbir ülke başka bir ülkeye özel ticaret avantajı sağlayamamaktadır. • Kuralın istisnası; gümrük birlikleri ve serbest ticaret bölgeleri (bölgesel ticaret gruplaşmaları) çerçevesinde ülkelerin kendi aralarında ticareti serbestleştirmeleridir. • Korumanın dolaysız kontroller yerine tarifelerle sağlanması: Tarifelerin diğer koruma araçlarına göre daha saydam olması ve piyasa koşullarına daha uygun olmaları korumanın tarifelerle yapılmasını sağlamaktadır.

15. GATT’IN GETİRDİĞİ ÇOK TARAFLI TİCARET SİSTEMİ • En Çok Kayrılan Ülke Kuralı: Tüm akit taraflar ithalat ve ihracatla ilgili her türlü gümrük vergi, resim ve harçların uygulama ve idaresinde herhangi bir ülkeye tanıdıkları en iyi işlemi birbirlerine tanımak zorundadır. Böylece hiçbir ülke başka bir ülkeye özel ticaret avantajı sağlamayacak ya da onun aleyhine bir ayrımcılık yapamayacaktır.

16. En Çok Kayrılan Ülke Kuralı • Bu konuda getirilen en önemli istisna, bölgesel ticaret gruplaşmaları (gümrük birlikleri ve serbest ticaret bölgeleri) çerçevesinde ülkelerin kendi aralarında ticareti serbestleştirmeleridir.

17. KORUMANIN TARİFELERLE SAĞLANMASI • Üye ülkeler sanayilerini ilke olarak gümrük vergileriyle koruyabilecek; kotalar başta olmak üzere dolaysız ticaret kontrollerini belirlenen istisnai durumlar dışında kullanılmayacaktır. • Tarifelerin diğer koruma araçlarına göre daha saydam ve piyasa koşullarına daha uygun bir araç olması, bu ilkenin en temel gerekçesidir

18. KORUMANIN TARİFELERLE SAĞLANMASI • Belirtilen ilkeye istisna olarak; ödemeler dengesi sorunları, gelişmekte olan ülkeler açısından benzeri sorunlar ve yurtiçi sanayileri kurma ve genişletme çabaları, acil koruma önlemleri almayı mümkün kılan durumlar, güvenlik ve kamu sağlığı sorunları sayılabilir

19. TARİFE İNDİRİMLERİNİN KARŞILIKLILIĞI ve BAĞLAYICILIĞI • Tarife indirimleri genellikle gelişmiş ülkeler arasında yapılan pazarlıklar sonucunda karşılıklı taviz esasına göre gerçekleştirilmiş ve en çok kayrılan ülke kuralı gereğince tüm üye ülkelere yaygınlaştırılmıştır. • İstikrarlı ve öngörülebilir bir uluslar arası ticaret ortamı oluşturulması açısından tarife indirimlerinin bağlayıcılığı önem taşımaktadır

20. TİCARİ UYUŞMAZLIKLARA GATT’IN ARABULUCULUK GÖREVİ • Aralarındaki ticari uyuşmazlıklarda üye ülkelerin sert ticari önlemlere ve misillemelere başvurmak yerine GATT’ın arabuluculuğunu isteyebilmesi, sorunların GATT kuralları içinde çözümlenmesine katkıda bulunmuştur.

21. HAKSIZ REKABETE KARŞI ÖNLEMLER • Genel anlaşmada, damping ve sübvansiyon gibi haksız rekabete yol açabilen uygulamalara karşı belli koşullarda kısıtlamalar getirilmesine, anti-damping ve telafi edici vergiler konmasına izin verilmektedir.

22. HAKSIZ REKABETE KARŞI ÖNLEMLER • Bu hükümlere açıklık kazandırmak ve uygulamada standartlık sağlamak amacıyla,daha sonra Anti-Damping KoduveSübvansiyonlar Koduolarak bilinen iki ayrı düzenleme getirilmiştir.

23. SÜBVANSİYONLAR • Yasaklanan sübvansiyonlar: İhracat performansına ya da ithal malı yerine kullanılmasına bağlı olarak yapılan koşullu sübvansiyonlardır. • Dava edilebilir sübvansiyonlar: Diğer üyelere ciddi bir zarar vermesi halinde yasaklanabilecek olan sübvansiyonlardır. • Dava edilemez sübvansiyonlar: Belirli sınırı aşmamak üzere, sınai araştırmaları ve ön rekabetçi geliştirme faaliyetlerini, elverişsiz konumda bulunan bölgeleri ve mevcut tesislerin kanun ve idari düzenlemelerle getirilen yeni çevresel gerekliliklere uyumunu desteklemeye yönelik teşvikler

24. GATT konferansları ve çok taraflı görüşmeler 1. İlk konferans, Cenevre(1947) 2. İkinci konferans, Annecy(1949) 3. Üçüncü konferans, Torquay(1950-1951) 4. Dördüncü konferans, Cenevre(1955-1956) 5. Dillon Görüşmeleri (1961-1962) 6. Kennedy Görüşmeleri (1964-1967) 7. Tokyo Görüşmeleri (1974-1979) 8. Uruguay Görüşmeleri (1986-1994)

25. İLK 5 ÇOK TARAFLI TİCARET GÖRÜŞMELERİ’NİN SONUCU • İlk beş turda gümrük tarifelerinde yapılacak indirimler,her gümrük pozisyonu için ayrı ayrı görüşülmüştür. • Beşinci tur olan Dillon’da (1960-1961 Cenevre) ilk kez bütün tarifelerde % 20 oranında bir indirime teşebbüs edilmiş, ancak % 7-8’lik bir indirim yapılabilmiştir.

26. KENNEDY TURU (1964-1967): • Antidamping Kodu üzerinde anlaşmaya varılmasıyla sonuçlanmış. • Tarım sektörü ticaretine uygulanan tarifelerde önemli indirimler yapılmamış, sadece et gibi spesifik ürünlerde vergiler azaltılmıştır. • Uluslararası Hububat (tahıl ürünleri) Sözleşmesi imzalanmıştır.

27. TOKYO TURU (1973-1979): • 8 yıllık bir dönem içinde gerçekleştirilen indirimler sonucunda, dünyanın 9 önemli sanayi piyasasındaki fiili ticaret akımlarına göre ölçülen ağırlıklı ortalama olarak, sınai ürünlerin ortalama tarife oranı % 7 den % 4.7’ye düşmüştür.

28. URUGUAY TURU VE SONUÇLARI:WTO’NUN KURULUŞU VE DİĞER DEĞİŞİKLİKLER • Tur sonuçlarına ve Nihai Senet hedeflerine göre dünya ticaretinde ciddi bir serbestleşme ve genişleme sağlanmakta, sübvansiyonlar, anti damping, gümrük kıymeti, ticarette teknik engeller ve koruma önlemleri alanlarında çok taraflı ilke kurallar geliştirilmekte, anlaşmazlıkların çözümü mekanizması iyileştirilmekte, ticarette bağlantılı fikri mülkiyet hakları ve yatırım önlemleri için yeni kurallar oluşturulmaktadır.

29. Uruguay Görüşmelerinde ele alınan konular • Sanayi malları üzerindeki gümrük tarifeleri; gelişmiş ülkeler tarifelerini % 34 civarında indirecektir. • Gönüllü ihracat kısıtlamaları; 4 yıllık bir süre içerisinde kaldırılacaktır. • Az gelişmiş ülkeler; az gelişmiş ülkeler için ayrı bir tarife indirimi öngörülmüştür.

30. Uruguay Görüşmeleri • Tarım; Uruguay görüşmeleri sonrası tarım DTÖ kapsamına alınmıştır. • Pazara giriş, iç destekler ve ihracat sübvansiyonlarında tarife indirimleri öngörülmüştür. • Tekstil ve giyim sektörü; Çok elyaflılar anlaşmasına dayanarak tarifelerin % 25 oranında indirilmesi kararlaştırılmıştır.

31. Uruguay Görüşmeleri • Hizmetler ticareti; Hizmetler Ticareti Genel Anlaşması (GATS) kabul edilmiş, serbestleştirmeye yönelik çabaların Uruguay görüşmelerinden sonra başlamasına karar verilmiştir. • Sınai ve fikri mülkiyet hakları; bu konuda ilk kez uluslararası standartlar oluşturulmuştur. Patent ve markaların korunması için öngörülen süre 20 yıldır (gelişmiş ülkeler için), 10 yıl az gelişmiş ülkelere verilen süredir.

32. Uruguay Görüşmeleri • Miktar kısıtlamaları; sanayileşmiş ülkelerde 2 yıl, gelişmekte olan ülkelerde 5 yıl içinde kaldırılması öngörülmüştür. • Ticaret politikalarını gözden geçirme mekanizması; ilk kez yer verilmiştir. • Ticarete ilişkin yatırım önlemleri

33. Nihai senet hükümlerine göre; • mal ticaretinde gümrük tarifeleri ortalama % 33 oranında indirilecek, • tarımda ihracat sübvansiyonları ve iç destek seviyeleri aşağıya çekilecek, • bir geçiş döneminden sonra dokuma ve hazır giyim sektöründe miktar kısıtlamaları kaldırılacak, • gönüllü ihracat sınırlamalarına son verilecek,

34. Nihai senet hükümlerine göre.... • hizmetlerde pazara giriş serbestisi sağlanacak, • fikri mülkiyet haklarında asgari normlara uyulması sağlanacaktır. • Liberal ticaret anlayışına aykırı yatırım önlemleri ise yürürlükten kaldırılacaktır. • Nihai Senet ile, sonuçların uygulanmasını yönetmek ve gözetmek için bir Dünya Ticaret Örgütü kurulacaktır.

35. SANAYİ ÜRÜNLERİ • Uruguay Turunda önceki turlarda sağlanan önemli başarıya rağmen hala yüksek olan tarifeler başta olmak üzere yapılacak tarife indirimleriyle ticaretin daha da serbestleştirilmesi,bağlayıcı nitelikteki tarifelerin kapsamının genişletilmesi ve tarife merdiveni (bir malla ilgili tarifenin malın işlenmişlik derecesi arttıkça artması) sorununun çözümlenmesi amaçlanmıştır.

36. SANAYİ ÜRÜNLERİ • Turun sonunda sanayi ürünlerindeki tarifelerin ortalama olarak 1/3’den daha fazla oranda azaltılması üzerinde anlaşmaya varılmıştır. • Bu çerçevede,sanayileşmiş ülkeler 1995 yılından başlayan beş eşit indirimle sanayi ürünleri üzerindeki (ithalat ağırlıklı) tarifelerini % 3.6’ya çekeceklerdir.

37. TARIM ÜRÜNLERİ • Sanayileşmiş ülkeler,tarım ürünlerinde uyguladıkları tarife dışı engelleri 1 Temmuz 1995 tarihi itibariyle kaldırıp,aynı derecede koruma sağlayan gümrük vergilerine dönüştürecekler ve bunlar dahil tarım ürünleri üzerindeki gümrük vergilerini altı yıl içinde ortalama %36 oranında indireceklerdir.

38. TARIM ÜRÜNLERİ • Sanayileşmiş ülkeler tarım ürünlerindeki ihracat sübvansiyonlarını altı yıl içinde % 36, sübvansiyona konu ola ihracat miktarını da % 21 oranında azaltacaklardır. • Belli yurtiçi sübvansiyonlarında yine altı yıl içinde % 20 oranında düşürülmesi kabul edilmiştir.

39. TARIM ÜRÜNLERİ • Gelişmekte olan ülkeler için,tarife ve sübvansiyon indirim oranları sanayileşmiş ülkeler için belirlenen oranların 2/3’si düzeyinde olup,indirim için tanınan süre de 6 yıl yerine 10 yıldır. • Öte yandan bu ülkeler bazı temel tarımsal ürünlerde tarifeleşme taahhüdünden, en fakir az gelişmiş ülkeler de tüm indirimlerden muaf tutulmuşlardır.

40. ANTİ-DAMPİNG KURALLARI • Tokyo Turu sonunda 1979 yılında kabul edilen Anti Damping Kodu damping marjlarının hesaplanması,zararın belirlenmesi, soruşturma prosedürleri ve ilgili anti damping tedbirlerinin uygulanma süresi gibi konuları, büyük ölçüde ilgili ülkelerin kararına bırakıyordu.

41. ANTİ-DAMPİNG KURALLARI • Uruguay Turunda varılan anlaşma,belirlenen konularda daha açık ve ayrıntılı hükümler ve yeni kurallar getirmektedir. • Ayrıca,ülke yetkilileri tarafından alınan anti damping tedbirleri ile ilgili anlaşmazlıkların çözümünde panellerin rolüne açıklık getirilmektedir.

42. HİZMET TİCARETİ • İlk kez Uruguay Turunda ele alındı. • Özellikle kapsanan konuların çeşitliliği ve bunların tek bir sektör altında toplanmasının getirdiği güçlükler nedeniyle istenen ölçülerde başarılı olamamakla birlikte, hizmet ticareti ile ilgili bazı genel yükümlülükler getiren Hizmetler Ticareti Genel Anlaşması (GATS) adıyla bir çerçeve anlaşması kabul edilmiştir

43. HİZMET TİCARETİ • Katılımcı ülkeler, belli hizmet sektörlerinin liberalleştirilmesi yönünde özel taahhütlerde bulunmuşlardır. • Bu taahhütler ulusal muamele (aynı hizmeti arz eden yabancı şirketlere yerli şirketlerle aynı muameleyi yapma) ve piyasaya giriştir.

44. TİCARETLE BAĞLANTILI FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI (TRIPs): • Son yıllarda teknolojinin hızla gelişmesi sonucunda önemi artan bu konuda,mevcut GATT kurallarına açıklık kazandırılması ve gerekirse yeni kurallar getirilmesi amaçlanmış ve müzakerelerde, bu haklar korunurken, az gelişmiş ülkelerin teknoloji transferine ve kendi teknolojilerini geliştirmelerine engel olmayan ve uluslararası ticareti daraltmayan bir çözüme ulaşılmaya çalışılmıştır.

45. TİCARETLE BAĞLANTILI FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI (TRIPs): • Turda kabul edilen TRIPs (Trade Related Intellectual Property Rights) Anlaşması,fikri mülkiyet haklarının (patentler,telif hakları, ticaret markaları sınai tasarımlar vb.) korunması ile ilgili standartları belirlemekte ve bu alanda ulusal muamele ve en çok kayrılan ülke muamelesi ilkelerini getirmektedir.

46. TİCARETLE BAĞLANTILI FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI (TRIPs) • Anlaşma hükümlerinin,sanayileşmiş ülkeler açısından 1 yıl içinde,gelişmekte olan ülkelerle piyasa ekonomisine geçiş sürecini yaşayan ülkeler açısından ise 11 yıla kadar uzanan bir süre uygulamaya geçirilmesi kabul edilmiştir.

47. TİCARETLE BAĞLANTILI YATIRIM ARAÇLARI (TRIMs): • Uruguay Turunda, ticareti kısıtlayıcı etkiler doğuran yatırım tedbirleri de ele alınmış ve bu çerçevede TRIMs (Trade Related Invesment Measures) Anlaşması kabul edilmiştir. • Anlaşma ile ulusal muamele ve miktar kısıtlamalarının yasaklanması şeklindeki GATT kurallarına aykırı bulunan ve ticareti kısıtlayıcı nitelik taşıyan belli yatırım araçlarının ortadan kaldırılması zorunlululuğu getirilmiştir.

48. TİCARETLE BAĞLANTILI YATIRIM ARAÇLARI (TRIMs): • Bu konuda sanayileşmiş ülkeler anlaşmanın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 2 yıl, gelişmekte olan ülkelere de 5 - 7 yıl süre tanınmıştır. • Anlaşma çerçevesinde, üye ülke taahhütlerinin ve uygulamanın izlenmesi amacıyla bir de komite oluşturulmuştur

49. KAMU İHALELERİ • Uluslararası kamu ihalelerinin kapsamı,çeşitli hizmetleri,kamu işlerini,bölgesel ve yerel yönetimlerin ihalelerini ve kamu hizmet kurumlarını da içerisine alacak şekilde genişletilecektir. • Uruguay Turu Nihai Senedi, kamu alımlarını uluslararası kurallara bağlamış ve bu kurallar bütün üyeler izin zorunlu olmuştur.

50. TEKNİK ENGELLER • Ürünlerin tüketici ve çevre için güvenli olmasını sağlamak amacıyla ülkeler,bazı standartları kullanmaktadırlar. • Fakat bu değişik standart uygulamaları farklı ticaret engellerini de oluşturabilmektedir. • Teknik normları sağlamak için daha geniş kurallar düzenlenmiştir.