PEDİATRİDE İLAÇ GÜVENLİĞİ

1. PEDİATRİDE İLAÇ GÜVENLİĞİ DOÇ.DR. NURSAN ÇINAR Sakarya Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği AD MART 2012

2. Hemşirelik sorumlulukları içinde ilaç uygulamaları çok önemli bir yer tutmaktadır. • İlaç uygulamaları multisistem ve multidisipliner bir süreçtir.

3. Hemşire ilaçların hazırlanması, uygulanması ve bu girişimler sırasında karşılaşabileceği yasal sorumluluklar ile ilaçlara ilişkin güvenlik önlemleri ve ilaçların farmakolojik özellikleri konusunda bilgi sahibi olmalıdır. (Çetinkaya 2006)

4. İlaç uygulama süreci 4 evreden oluşmaktadır İlacın reçetelenmesi İstemin hemşire tarafından alınması İlacın hazırlanması İlacın uygulanması Bu evrelerden herhangi birinde yapılan hatalar, ilaç uygulama hatası olarak tanımlanmaktadır.

5. DİREKTİFİN VERİLMESİ HAZIRLAMA VE DAĞITIM UYGULAMA İZLEME

6. İlaç hatası, uygunsuz ilaç kullanımına ve hastanın zarar görmesine neden olan, sağlık hizmeti disiplinlerinin, hasta ve yakınlarının kontrolünde engellenmesi mümkün, önlenebilir bir olay olarak tanımlanmıştır. Ulusal İlaç Hatası Bildirimi ve Önleme Koordinasyon Konseyi (National Coordinating Council for Medication Error Reporting and Prevention-NCC MERP)

7. Reçete etme ya da istem etme sırasında oluşan hatalardan doktorlar sorumludur. Hazırlama ve uygulama aşamasındaki hataların sorumluluğu ise hemşireye aittir.

8. İlaçların uygulanması çok kritik bir aşamadır. • Çünkü bu aşamada hataları düzeltme olasılığı sınırlıdır ve hatalar, doğrudan hastaya zarar vermektedir.

9. İlaç hataları multidisipliner olmakla birlikte ilacın doğru uygulanma sorumluluğu HEMŞİRENİNDİR

10. Bu uygulama sürecinde hemşireden beklenen - ilacı hazırlaması - kontrol etmesi ve uygulaması, - ilaç hakkında bilgi sahibi olması, - tedavinin etkisini izlemesi - yan etkilerini bilmesi ve bunları gözlemlemesi - hasta ve ailesini bilgilendirmesidir. (O’shea, 1999).

11. İlaç uygulama hatası, tıbbi hataların en yaygın tipidir. • ilaç hataları, hemşirelerin özguvenini azaltmakta, hemşireler; cezalandırma, işten çıkarma ve dava açılma korkusu ile ilaç hatalarını rapor etmekten çekinmektedirler (Aştı ve Kıvanç 2003).

12. Tipine Göre Tıbbi Hatalar Reçete etme/ istem etme İlaç Hataları Uygulama İlaç hazırlama Kaydetme Diğer Leape, et al

13. Amerikan Ulusal Tıp Enstitüsü tıbbi hataya bağlı yıllık ölümlerin 44.000-98.000 arasında olduğunu, bunların da yaklaşık 7.000’nin ilaç hatası olduğunu bildirmektedir (IOM, 1999).

14. Yapılan çalışmalarda, (Burke, 2005; Sttraton, 2004). • -100 ilaç uygulamasından beşinde hata olduğu, • -advers ilaç etkisinin 100 yatan hastada 6.5 olarak saptandığı, • hataların %28’inin önlenebilir olduğu ve • ilaç hatalarının %56’sının reçetelendirme aşamasında oluştuğu bildirilmektedir

15. Pediatrik ilaç hataları konusunda yapılan çalışmalarda hata sıklıkları 100 ilaç istemi için 4.5-5.7 arasında bulunmuştur (Hughes, 2005). • Çocuklarda ilaç hataları üç kat daha fazladır (Fortescue et al, 2005).

16. Hastanede yatarken güvenlik sorunu yaşayan çocukların, güvenlik problemi olmayanlara göre hastanede yatış sürelerinin 2-6 kat uzadığı, • Hastane mortalitesinin 2-18 kat daha fazla olduğu ve maliyetin 2-20 kat arttığı gösterilmiştir (Stratton et al, 2004).

17. Uygulama Hataları Tanımı gereği tüm ilaç hataları, önlenebilir hatalardır. Uygulama hataları her yaş grubunda aynı sıklıkta olmasına karşın çocuklarda özellikle yenidoğanlarda meydana getirdiği olumsuzluklar daha fazladır.

18. Uygulama hataları, soruşturma korkusundan dolayı çok az bildirilir. • Bu nedenle gerçek sıklığı pek bilinmemekle birlikte %1-5 arasında olduğu tahmin edilmektedir. • Uygulama hataları, hem hastanın sağlığını tehlikeye sokar, hem de ilave masraflara ve daha uzun süre hospitalizasyonlara yol açar.

19. Çocuklarda ilaç hataları yetişkinlerden daha fazladır .Çünkü: Dozlar standart değildir. Kiloya uygun ilaç yazılması gerekir. Doz hesaplarken matematik hatalar oluşabilir. Süspansiyonlar sıklıkla bileşik olmak zorundadır. Uygun dozu ayarlayabilmek için tabletleri kesmek gerekebilir. İlaç çözeltilerini hazırlarken seyreltme yanlış yapılabilir. Çocuklar hataları yetişkinler kadar tolere edemezler. 19

20. İlaç hataları ile çalışan personelindeneyimsiz olması (Kozer, Pediatrics, 2002),stresli ve yorgun olması arsında pozitif korelasyon var (Selbst, Pediatric Emergency Care, 1999) Sedasyon ve resüsitasyon uygulamaları özellikle hataya daha yatkın (Coté, Pediatrics, 2000) 20

21. Yenidoğan Yoğun bakım Üniteleri • En sık görülen hatalar yanlış ilaç, doz , zamanlama ve infüzyon hızı % 47 • Kateter bağlantısının iyi yapılmamasına bağlı ciddi kan kaybı • Süt ya da oral ilaçların IV yolla verilmesi • İnfüzyon pompaları ile ilgili hatalar Suresh G, Horbar JD, Plsek P, et al. Voluntary anonymous reporting of medical errors for neonatal intensive care. Pediatrics. 2004; 113: 1609-1618.

22. Emzirenin annenin kullandığı ilaçlar bebekleri etkileyebilir. 22

23. 23

24. EN SIK RASTLANAN HATA ÇEŞİTLERİ • Schneider ve arkadaşlarının (1998) pediatrik yoğun bakım biriminde ilaç hazırlama ve uygulamaları konusunda yaptıkları çalışmada; • en sık rastlanan hataların zaman (%32.4), • yanlış uygulama tekniği (%32.4) ve • hazırlama hataları (%23.0) olduğu gösterilmiştir.

26. İLAÇ HAZIRLAMA HATALARI • Uygunsuz seyreltilmeler • Doz ünitelerinin birbirine yakın olması (ünite- mg gibi) • İlaçların setlerin içinde kalması • Uygunsuz ilaç formülasyonlarının kullanılması • İlaçlar içinde istenmeyen ve belirtilmeyen maddelerin bulunması • Uygunsuz ila konsantrasyonları veya osmolaliteleri • İlaç talimatlarının yanlış yorumlanması ve ya dozların yanlış hesaplanması

27. İNTRAVENÖZ İLAÇ KULLANIM HATALARI • İntravenöz setlerin sık değiştirilmesi sonucu set içinde ilaç kaybı • İlaçların uygunsuz bir şekilde karıştırılması • Enjektör içinde ilaç kalması • İnfüzyon pompası alarm vermediği halde damar dışına çıkışların olması • Değişik hızlarda gitmesi gereken ilaç / sıvıların aynı ortak yoldan aynı hızda verilmesi

28. DİĞER YOLLARLA VERİLEN İLAÇLARDAKİ KULLANIM HATALARI • Uygulama sırasındaki kayıplar: nazogastrik sondadaki ölü boşluk veya ağızdan dökülmesi - İlaç vermeden önce ve sonra - premüreyenidoğanlarda0,5-m 1 ml, - süt çocuklarında 1-2 ml - büyük çocuklarda 2-5 ml - yetişkin hastada 20-30 ml ılık su verilmesi tüpün temizlenmesini sağlar.

29. Intramüsküler veya subkutan verilen ilaçların enjeksiyon bölgesinden kaçağı • Süspansiyon halinde ilaçların tam çalkalanmadan verilmesi • Haricen yanlış ilaç kullanımı

30. İlaç Hazırlama ve Uygulamalarında • Hataları önlemek için; 8 DOĞRU ilkesi büyük önem taşımaktadır.

31. Güvenli İlaç Uygulama • Doğru İlaç • Doğru Doz • Doğru Yol • Doğru Hasta • Doğru Zaman • Doğru Yaklaşım • Doğru Bilgilendirme • Doğru Kayıt

32. 1. Doğru İlaç • Hemşirenin, ilacı ilk üreten fabrikanın verdiği ad ve ticari adını (ilacı yapan ve satan firmanın verdiği ad) bilmesi gerekir.

33. İlaç kullanılmadan önce adı ve dozu üç kez kontrol edilmelidir. • Ayrıca yüksek riskli ilaçların iki kişi tarafından hesaplanarak kontrol edilmesi (double-check) sağlanmalıdır.

34. Reçete Etme / İstem Etme • Orderda aşağıdaki kriterler mutlaka yer almalıdır. - İlacın tam adı (kısaltmalardan kaçınılmalı) - Dayanıklılık/ konsantrasyon - Doz - Yol - Frekans / Oran

35. Bütün direktifler okunabilir yazılmalıdır ve kuruluşlar bilgisayarlı direktif sistemlerine yönelmelidir.

37. “Unite”, “U” veya “u” olarak yazıldığında; • “0” veya “4” ile karışmakta, 10 kat veya daha fazla doz verilmesine neden olmaktadır (4U ------- “40” veya “44” ünite). • Daima “Ünite” olarak tam yazılmalıdır ÖRNEK

39. PYXIS İlaç Yönetim Sistemi

40. PYXIS İlaç Yönetim Sistemi • Hekimin elektronik ortamda hasta adına yaptığı ilaç istemi, PYXIS sistemine otomatik olarak iletilir. • PYXIS sistemi üzerinden ilaçlar, planlanan saatte, planlanan dozda, yalnızca hasta adına alınır. • Sistem üzerinden ilaç alınmak istendiğinde cihazın ekranından hastanın adı seçilir ve hemşirenin karşısına hekim tarafından istenen ilaçların listesi gelir.

41. Hemşire alınması gereken ilacı seçer ve yalnızcabu ilacın olduğu çekmece açılır. PYXIS ekranında hemşire hangi ilacı, ne kadar alacağını tekrar kontrol eder.

42. PYXIS, ilaçların son kullanma tarihlerini de etkin bir şekilde izlemleyerek görsel uyarılar verir. • Bu özellikler ilaç hatalarını ciddi oranda engeller.

43. PYXIS'İN SAĞLADIĞI AVANTAJLAR • Elektronik ortamda yapılan ilaç istemi, klasik yöntemdeki reçete okuyamama sorununu da ortadan kaldırmaktadır. • İlacın adı, dozu, kullanım süresi, türü, uygulama yolu net ve anlaşılır bir şekilde yazıldığı için yazım hatası ve yanlış anlamadan kaynaklanabilecek hataların önüne geçilmiş olmaktadır.

44. Görünüşleri (şekilleri, ambalajları) birbirine benzeyen ilaçlar da hatalara neden olmaktadır.

46. 2. Doğru Doz • İlaç dozu, vücut ağırlığı (kg) ya da vücut yüzeyine (m2) göre verilecek ilaç miktarı temel alınarak hesaplanır. • İlaç hataları önlemenin bir yolu hastaya verilmesi gereken miktar ile birlikte günlük dozun da (mg/kg olarak) yanına yazılmasıdır. Böylece verilen miktarın doğru olup olmadığının kontrolü kolaylaşır. • Tüm ilaçların doğru olarak ölçülmesi önemlidir.

47. İlaç Hazırlama Odası • İlaç hazırlama odalarının geniş olması • Her ilaç için ayrı bölmelerin olduğu dolapların sağlanması • İlaç hazırlama alanları oluşturulması • İlaç hatalarını önlemede etkin olacaktır.

48. İlaç hazırlama ve uygulama sırasında bölünmeleri önlemek için; • İlaç hazırlama ve uygulama sırasında kullanılmak üzere dikkat çekici kol bantları kullanılması • İlaç hazırlama odasının kapılarına uyarı niteliğinde yazı asılması (“Tedavi hazırlanıyor, girmeyiniz”. yazıları ilaç hazırlarken aktif konuma getirilmelidir) TEDAVİ HAZIRLIYORUM RAHATSIZ ETMEYİNİZ

49. PEDİATRİK DOZ AYAR HATALARI standartlaştırılmamış 49

50. Çocuk acil servislerinde hataları azaltmak ve güvenliği artırmakİlaç Güvenliği 50