Scenario’s

1. Scenario’s

2. Verkennen van de toekomst • Toekomstverkenningen: • Gesloten systemen: alle ontwikkelingen zijn voorspelbaar (geen ruis) • Open systemen: er is in sterke mate sprake van onvoorspelbaarheid (witte en zwarte ruis) • Aanpak: • Prognoses en toekomstschetsen • Doel: • Verbeteren anticipatievermogen organisatie ten opzichte van de toekomst  ‘strategic learning’of ‘de lerende organisatie’

3. Scenario’s • Een scenario bestaat uit een op basis van de huidige toestand beargumenteerde en logisch samenhangende toekomstbeschrijving, inclusief het stapsgewijze pad tussen heden en toekomst. • Essentiële elementen van een scenario zijn: • Een beschrijving/analyse van de basissituatie • Een of meer toekomst- of eindbeelden • Een beschrijving van het pad tussen basis- en toekomstsituatie Dus geen uitspraken over de waarschijnlijkheid van gebeurtenissen maar samenhangende beelden van diverse mogelijke en vooral uiteenlopende toekomsten

4. Prognose Toekomst Heden Verleden Toekomst Scenario’s Verschil tussen prognose en scenario’s

5. Waarom scenario’s? • Doel toepassing scenario’s • Vergroten bewustwordingsproces • Vergroten van het anticipatievermogen ten aan zien van mogelijke toekomsten • Subdoelen • Verduidelijken van keuzes en beter inzicht in de consequenties van keuzes en beleidsopties (causale relaties) • Vergroting van de interne flexibliteit ten opzichte van onzekerheden en “system breakdowns’ • Het onderkennen van harde onzekerheden, potentiële discontinuïteiten en gepredetermineerde factoren

6. Wanneer scenario’s? • Toepassing scenario’s • Vraagstukken waar behoefte bestaat aan bewustmaking, bewustwording en het creëren van draagvlak • Beschrijven van toekomstige ontwikkelingen voor complexe vraagstukken die dynamisch, samenhangend en multidisciplinair zijn (combinatie van sociale, economische, technologische, politieke en institutionele invalshoeken, interacties tussen afzonderlijke factoren). • Vraagstukken waarbij nog ruimte bestaat om alternatieven te bespreken • Ontwerpen van visies en strategieën incl. sturing geven aan de te volgen strategie om visie te realiseren

7. Typen scenario’s • Doelfunctie kan verschillen: • Toekomstverkenningen • Losmaken en deblokkeren

8. Doelfunctie scenario • Toekomstverkenningen • Accent ligt op het creëren van toekomstbeelden • Sterk inhoudelijk-wetenschappelijk en kwantitatief karakter • Men werkt voor de opdrachtgever

9. Werkschema toekomstverkenning Basissituatie Paden en visies Toekomstbeelden

10. Doelfunctie scenario • Losmaken en deblokkeren • Creëren van bewustwording van mogelijke toekomsten • Losmaken van partijen uit het traditionele denkpatroon • Men werkt met de opdrachtgever

11. Werkschema losmaken en deblokkeren Basissituatie Paden en visies Toekomstbeelden

12. Typologie van scenario’s • Projectief versus prospectief • Projectief: resultante van afzonderlijk doorgetrokken trends • Doel: aangeven welke problemen worden opgeroepen door oplossing van oorspronkelijke knelpunten • Prospectief: gericht op demonstreren hoe vanuit de huidige situatie zich stap voor stap en op logische wijze een toekomstige situatie kan ontwikkelen • Doel: het bieden van inzicht in de doorwerking van toekomstige veranderingen

13. Typologie van scenario’s • Exploratief versus explicatief • Exploratief: oorzaken van omgevingsontwikkelingen zijn bekend, echter niet de effecten; scenario geeft beschrijving van deze effecten • Explicatief: de effecten zijn bekend; scenario schetst mogelijke oorzaken van omgevingsontwikkelingen

14. Typologie van scenario’s • Dominante (trendscenario’s) versus contrastscenario’s • Trendscenario: laat zien waartoe een voortgaan op de ingeslagen weg toe leidt • Contrastscenario: verschilt sterk van de huidige ‘trend’

15. Typologie van scenario’s • Normatieve versus beschrijvende scenario’s • Normatief: geeft een beschrijving van verschillende mogelijke combinaties van middelen om een gegeven doelstelling te bereiken • Beschrijvend: welke doelstellingen zijn haalbaar met combinaties van gegeven middelen

16. Typologie van scenario’s • Beleidsgerichte versus algemeen gerichte scenario’s • Beleidsgericht: besluitvorming over positie en toekomst staat centraal incl. de uitvoering van beleid • Algemeen gericht: gericht op openbare meningsvorming via de presentatie van een aantal alternatieve doelstellingen en de consequenties daarvan

17. Typologie van scenario’s • Preferentiële versus aprioristische, schrik- of doomsdayscenario’s • Preferentieel: ogen openen/mobiliseren van partijen door het voorspiegelen van een streefbeeld (utopia) • Aprioristisch: ogen openen/mobiliseren van partijen door het voorspiegelen van een schrikbeeld (1984) N.B. Het mobiliseren van partijen/mensen werkt alleen indien duidelijk gemaakt wordt wat de mensen zelf kunnen doen om de kloof tussen bestaande en toekomstige situatie te overbruggen

18. Typologie van scenario’s

19. Methodiek

20. Basisanalyse • Beschrijving en interpretatie van de huidige toestand • Gedetailleerd en omvattend, kwantitatief en kwalitatief • Breed opgezet: economie, technologie, politeik, sociologie, demografie, etc. • Dynamisch: trends uit verleden, voorbodes van de toekomst • Identificatie en verklaring mechanismen van veranderingen handelen actoren

21. Schematische weergave van scenario’s

22. Voorbeelden van scenario’s • Beleidsplan Duurzame Mobiliteit Vlaanderen • Scenario’s voor economische ontwikkeling • Klimaatscenario’s • Bedrijfsscenario’s (Shell) • Scenario’s voor organisaties (NATO) • Etc.

28. Scenario analyse

29. Wat moeten scenario’s kunnen bieden • Inzicht in de krachten die het systeem, waarin zij opereren, voorstuwen • Instrument om de harde onzekerheden te onderkennen en vast te stellen welke factoren gepredetermineerd zijn • Mogelijkheid om aandacht te concentreren op potentiële discontinuïteiten (en mogelijke effecten hiervan kunnen inschatten) • Interpretatiekader voor het duiden van signalen uit de samenleving (sensitief maken voor nieuwe informatie)