Rrjeta Telematike

1. RrjetaTelematike Leksion 4/03/2013 Evolucioni I internetit Phd candidate Ledionanishani

2. Rrjetakompjuterike Ne shek 20 kompjutri te vetem qe i sherbente te gjithe nevojave te organizates eshte zevendesuar me me nje numer i madh por te nderlidhur kompjutrash. rrjete kompjuterike = koleksion i kompjutrave autonom te nderlidhur me nje teknologji te vetme. Dy kompjutra thuhet se jane te nderlidhur kur ata jane jane ne gjendje te shkembejne informacion.

3. Rrjetakompjuterike Qellimi I kesajlende te studiojme arkitekturen dhe organizimin e ketyre rrjeteve. Interneti eshte rrjet rrjetash www eshte nje sistem i shperndare nje koleksion i kompjutrave indipendent qe i shfaqen perdoruesit si nje sistem i vetem koherent, ka nje model te vetin i cili implementohen nga nje shtrese softweri ne maje te sistemit operativ

4. Nje rrjet me dy kliente dhe nje server. • Ne biznes shfrytezohetmodeli client-server ,ndarja e informacionit dhe burimeve ne e-mail,online doc,videoconferenca, blerje ne internet e-commerce.

5. Modeliklient –server aplikohetsi per rastinkurklientidheserverindodhen ne tenjejtennderteseashtuedhekurndodhenlarg. Nje server mund te mbajenjenumer te madh por te limituarklientesh Modeli klient-server sjell dy procese: kerkesen dhe pergjigjen

6. Rrjetakompjuterike • Aplikimet ne shtepi • Marrja e informacionittelarget • Komunikimi me persona • Veprimtari interactive e-commerce

7. Komunikimi peer-to-peer Perfshinnjegrupqekomunikojne me njeri-tjetrin. Ne principcdo person mundtekomunikoje me njeose me shume persona nuk ka njendarjefiksesitekklient-server nje system peer_to_peer nuk ka kliente dhe server fix.

8. Mobile user Duke qene se lidhja me tela ne makinedhe ne aeroplaneshte e pamundurinterestevecanteparaqetlidhja pa tela , wireless. Njekompjuterdhenje modem wireless, mjaftontendezesh on kompjutrindhemenjeherefutesh ne internet sikurkompjutriteishtelidhur ne njerrjettetelezuar. Kombinimi I rrjetit mobile dhe wireless

9. Netowork Hardware • Hardweriirrjetitndahetsipas: • Transmetimit • Permasave Ekzistojne 2 tipetransmetimitetedhenave: • Broadcast • Poin-to-point

10. Rrjeti broadcast Ka njekanaltevetemkomunikimikuperdoret per tegjithamakinat ne rrjet. Mesazhet e shkurtratequajturapaketatederguarangacdonjerangamakinatmundtemerrenngategjitha. Makinapasimerrmesazhintestonzonen e adresave , neseeshte per tevazhdon e merrtedhena, nesejo e injoron ate. Kjomenyreoperimieshtequajtur broadcasting.

11. Rrjeti broadcast Disasistemelejojneedhetransmetiminvetem per njegrup, tequajtur multicasting. Rezervohetnje bit tekzona e adresave per tetreguarketedhe (n-1) bitet e tjera per informacion. Kurnjepakete I dergohetnjegrupitecaktuarajo I shperndahettegjithemakinaveqejanepjese e grupitnjekohesisht.

12. Point – to -Point Lidhjeindividualendermjetciftevetemakinave. Informacioni per teshkuarngaburimitekdestinacioniiduhettekaloje ne makinandermjetesetequajturarutera, Ruterat : paisjeqesherbejne per rrugezimin e paketes, ka njealgoritemtetijin duke zgjedhurrrugen me efikase. Rrjetet e voglalokaletentojneteperdorinbroadcasingndersarrjetet e medhajane point-to-point. Poin-to-point me njederguesdhenjemarreseshtequajturunicasting.

13. Ndarja e rrjatevesipaspermasave

14. Ndarja e rrjatevesipaspermasave • Personal Area Network PANrrjeti valor qelidhkompjutrin me mousin e tijeshtekryesishtrrjet valor rreth 1m. • Local Area Network LANperdoret ne dhome, ndertesedhekampearrinderi ne 1km. • Metropolitan Area Network MANeshteiperhapur ne qytetederi me 10km. • Wide Area Network WAN ne shtetedhe ne kontinentederi me 1000km. • Lidhja e dyose me shumerrjeteveperbeninternetworksishembulleshteinterneti

15. LAN • LAN-s perdoren ne zyra per tendareburimet e perbashketasiprinteratdhe per teshkembyerinformacion. Lan-et kanetrekarakterstika: • Permasat, jane te vogla , kjolehtesonmenaxhimin e rrjetitdhe te identifikojmegabimetnerrjet. • Teknologjitransmetimikonsistonnenjekabellku jane lidhur te gjithekompjutratnerrjet. Lan-itradicional ka njeshpejtesinga 10Mbps-100Mbps kanekohevonesedhegabime ne transmetimtevogla • Topologjia a. me bus b. ring(unaze)

16. Topologjia e LAN Bus Njemakineeshtemasteridhelejohettetransmetoje. Duhet nje mekanizem arbitrar per te percaktuar se cila makine kerkon te transmetoje. cdo kompjuter pret nje kohe te rastit dhe provon serisht me vone kjo sjell vonese dhe nese dy ose me shume paketa te perplasen kur duan te transmetojne njekohesisht.

17. Topologjia Ring Ne topologjine unaze: informacioni ndahet me bite, cdo bit dergohet rreth unazes duke mos pritur pjesen tjeter te paketes. Ne nje kohe kur mund te transemtohen disa bite shpesh perpara se e gjithe paketa te jete transmetuar, nevojiten disa rregulla sic jane te gjithe makinat ndjekin nje rradhe

18. Rrjetibroadcast • Rrjetibroadcastngamenyra se si lidhennekanalndahetne: • Statik --- ndan kohen ne intervale diskrete duke perdorur nje algoritem, duke lejuar cdo makine te shperndaj informacion vetem kur vjen koha e saj. Kjo menyre e shperdoron kapacitetin e kanalit kur makina s’ka se cfare te transmetoje ne kohen e saj. • Dinamik • Centralizuar • decentalizuar

19. MAN Si shembull tipik i nje MAN- eshte televizioni kabllor. Mendohet si njesistem LAN-esh. Njeantene e madhevendosetteknjekoder e afertdhesinjali me ane te tubavetransmetohetneshtepiteqeishinneketerrjet.

20. WAN WAN-s zenenjesiperfaqetemadhe Perbehetngamakinatteperdorura per programet e perdoruesit, tequajtura host dhejanetelidhura ne nje subnet. Per teperftuarnje host kemiklientinndersasubnetifitohetngakompaniatelefonitdhe Internet Service Provider ISP.

21. Subnet • Puna e nje subnet eshtedergimiinjesmsnganje host ne njetjeter, aiperbehetngadykomponente: • Linjat e transmetimittecilatlevizinbitetndermjetmakinave. Mundtejenetelbakri, fibratoptikeose radio links. • Switching elements janepaisjekompjuterikeqelidhintreose me shumelinjatransmetimi. Kurtedhenatvijneelementi switching duhettezgjedhlinjendalese, emriityreeshte router

22. Lidhja ndermjet hosteve ne nje LAN dhe subnetit. Subneti eshte i perbere vetem nga linjat e transmetimit dhe nga routerat por jo nga hostet.

23. Subneti packet –switched Nqs dy rutera qe nuk kane nje linje transmetimi kerkojne te komunikojne ata duhet ta bejne kete me ane ne menyre indirekte me ane te ruterave te tjere. Paketa dergohet ajo stivohet “store” atje derisa linja dalese te jete e lire ajo me pas dergohet “forward”. Subnetiiorganizuar ne ketemenyrequhet “store and forward” ose “packet switched”. Kurpaketatjanetevogladhe me permasetenjejteatoquhenqeliza

24. Principi packet-switched Kurprocesiinjehosti ka per tederguarnjepaketesmsteknjeprocesinjehostitjeter, hostidergues e pretsms ne paketasecila me njenumersekuencial. Paketattransportohenindividualishtdhedepozitohen ne hostinmarres, kubashkohen ne mesazhin original dheperhapen ne procesinmarres.

25. Wireless Network • Ne vitin 1901 fizikanti Italian Guglielmo Marconi demostroi per here te pare telegrafi me vale, shkarkimi e bennje here marresidhenje here derguesi duke perdorurkodin Mors kupikatdhenjollatkonsiderohensishenjabinare. • Me vonevijnesistemetmodernedixhitale radio valore, tecilatkanenje performance me te mire por idea mbetetpoajo. • Rrjetat wireless ndahen ne trekategorikryesore: • System interconnection (sistemet me nderlidhje) (Bluetooth ) • Wireless LANs. • Wireless WANs

26. Konfigurimi I bluetooth-it Ne formen me tethjeshtesistemet me nderlidhjemundteperdorinmodelin master-slave, Njesia qendrore eshte masteri I cili I flet mausit tastieres si slave. Ai u tregonatyre se cfareadrese te perdorin, kurdhesamund te transmetojne, cfarefrekuencash te perdorin

27. Wireless LANs. Keto jane sisteme me ane se te cilitcdokompjuter: kanje modem radio njeantene me ane se te cileskomunikon me sistemet e tjera. Zakonishteshtenjeantenenenjelartesimaksimale). Nqssistemet jane shume afer ato mund te komunikojnedirektmenjerentjeter me ane te konfigurimi peer to peer. Eshtenjestandart per WirelessLANs, i ciliquhet IEEE 802.11 I ciliimplementohetngashumesistemedheeshteshume i perhapur.

28. Internetworks (nderrrjetat) Lidhja e rrjeteve te ndryshme behet me ane te disa paisjeve te quajtura Gateways. Koleksioni i ketyre lidhjeve perben internetworks ose internetin. Subneti i referohet nje koleksioni te ruterave dhe linjave te komunikimit te ndertuara nga operatori i rrjetit Ne analogji sistemi telefonik Nje nder_rrjet formohet kur rrjeta te ndara lidhen midis tyre. Ne pamje te pare lidhja e nje LAN me nje WAN ose lidhja e dy LAN_eve formojne nje nder_rrjet,

29. Network Software • Rrjeti softwere eshte shume mire i strukturuar. Softi eshte i ndertuar ne nivele apo shtresa kjo per arsye se: • Behet me i lehte per tu administruar • Gabimi kapet me lehte • Shpejtesi ekzekutimi me i larte

30. Network Software • Pjesa soft ndryshojne nga rrjeti ne rrjet nga: • Numri • Emri • Permbajtja • Funksioni • Qellimi i cdo shtrese eshte ti ofroje disa sherbime shtreses me lart si nje makine virtuale. • Koncepti i cdo shtrese qendron ne ate qe nje pjese e vecante softweri(apo hardweri) jep nje sherbim perdoruesve te saj por mban te dhenat e gjendjeve dhe algoritmeve te brendshme te fshehura nga ato.

31. Protokollet. N shtresa shkembejne informacion me N shtresa te tjera te makines tjeter. Rregullat dhe menyra se si pjeset komunikuese do te lidhen formojne protokollet Njesitekomunikuese te shtresavekorresponduesequhenpeersqemund te jene procese, paisjehardweremadjeedhenjerez Te dhenatkalojnengashtresa me larttekshtresa me poshtederisaarrinmjedisinfizikkundodhkomunikimi Lista e protokolleve e perdorur per nje lloj sistemi, nje protokoll per nje shtrese, quhet protocol stack. Cdo protokoll eshte i pavarur nga te tjeret

32. Arkitektura e rrjetit Ndermjetcdocifti te shtresave te njehostiekzistonnjenderfaqe . Nderfaqjapercakton se cilatoperacioneprimitivedhesherbimeshtresa me poshte i ben te mundurshtreses me la Seti i shtresavedheprotokolletperbejnearkitekturen e rrjetit

33. ShembullSi realizohet komunikimi nga shtesa ne maje tek 5 shtresat me poshte?

34. Kriteret per ndertimit e shtresave Arsyeja e projektimit te shtresave eshte per te ulur komplexitetin e rrjetit pasi ato mund te modifikohen pa bere ndryshimin e gjithe rrjetit Kriteret : Adresimi, Transferimiitedhenave Kontrolliigabimeve Flow control Radhasms Sms e gjata Multiplexing-demultiplexing Routingu

35. Adresimi, • Adresimi,mekanizmiqeindentifikonmarresindhedhenesin. Nje makine ka shume procese. Cdo process kerkon te komuniukoje me nje proces te nje makine tjeter. Cdo proces duhet te adresohet ne menyre qe komunikimi te jete sa me i sakte, pra duhet te dihet kujt makine i drejtohet procesi.

36. Transferimiitedhenave Disasistemetedhenatkalojnevetemnganjeane ne disatetjerekalojne ne dy drejtime. Protokolli duhet gjithashtu te percaktoje sa kanale logjike duhen per transmetim dhe prioritetin. Zakonisht jane 2 nga prioriteti te dhena normale dhe te dhena urgjente. Te dhenat kalojne ne median e komunikikmit, pra ne pjesen fizike qe realizojne lidhjen. Transmetimi i te dhenave realizohet me ane te disa kanaleve qe quhen kanale virtuale

37. Kontrolliigabimeve . Qarqetfizikenukjane 100% tesakta, ka mjaftndikimengafaktoretebrendshemdhetejashtemqeshkaktojnegabime ne transmetimin e tedhenave. Fillishtatodetektohendhe me pas ndodhkorigjimi I tyre, ketoprocesehyjne ne teknikat e kodimit. Marresidhedhenesivendosinnjeteknikekodimiteperbashket

38. Flow control .Dyndja e smsvjenkurdhenesidergonshumesms, pra ka njekapacitettetelarteteinformacionit ne njekoheqemarresi ka njeshpejtesiteulettemarrjes se tedhenave. Per ketenevojitetkontrolli I shpejtesise se transmetimit

39. Radhasms • njemakinedergonshumesms. Cdosms I vihetnjeetikete me njenumersekuencial. Praproblemieshteruajtja e radhes se sms ne marrje.

40. Sms e gjata, procesinukeshte I aftetemarredheteperpunojesmsshumetegjata, prandajbehetcopetimi I smsosesegmentimiityresipasnjesekuencetecaktuar. Cfare ndodh me sms e vogla? Behet mbledhja e te gjithe sms ne nje destinacion.

41. Multiplexing-demultiplexing. • Shume procese te nje makine komunikojne me procese te nje makine tjeter duke vendosur per cdo lidhje nje kanal komunikimi. Kjo menyre nuk eshte eficente per arsye se proceset jane te shumta, eshte e kushtushme dhe nuk ka rendiment. Si zgjidhe paraqitet vendosja e nje kanali te perbashket ku behet multipleximi ne hyrje dhe demultipleximi ne dalje. Paketat perkatese i shkon procesit korrespondues.

42. Routingu, • Algoritmi i rrugezimit te paketave. Ndermjet hostit A dhe B ekzistojne shume rruge komunikimi. Problemi i percaktimit te rruges qe duhet te ndjeke ky informacion ka nje algoritem per zgjidhjen e ketij problemi. Duhet te zgjidhet rruga me efikase me e sigurt me nje shpejtesi te larte transmetimi etj.