CANLI VE ENERJİ İLİŞKİSİ

1. CANLI VE ENERJİ İLİŞKİSİ Hazırlayan:Canan ER

2. Canlı ve Enerji İlişkisi • Canlı vücudunda gerçekleşen tüm yapım ve yıkım olaylarına METABOLİZMA denir. • Bütün olaylar sırasında enerji kullanılır. • Canlı vücudunda metabolizma olayları ikiye ayrılır.Anabolizma(Özümleme) • Katabolizma(Yadımlama)

3. Anabolizma ve Katabolizma • Anabolizma:Vücutta küçük yapılı maddelerin birleşerek büyük yapılı maddelerin üretilmesine Özümleme denir.Örnek:Aminoasitlerden protein yapılması • Katabolizma: Vücutta büyük yapılı maddelerin parçalanarak daha küçük yapılı maddelerin üretilmesine Yadımlama denir.Besinlerin oksijenle yanması örnek verilebilir.

4. Canlılık Olayları Enerjiyle Gerçekleşir • Canlılar canlılığını devam ettirebilmek için metabolik faaliyetler gerçekleştirmeli,yapım-onarım yapmalı,büyüyüp gelişmelidir.Bütün bu faaliyetler için ortak bir ihtiyaç vardır:ENERJİ

5. Yeryüzündeki tüm canlıların ortak enerji kaynağı güneştir. • Bitkiler,mavi-yeşil algler,bazı bakteriler ve öglena tarafından gerçekleştirilen fotosentez sonucu güneş enerjisi kimyasal bağ enerjisine dönüştürülür. • Bütün canlılar güneş enerjisinden doğrudan faydalanmazlar.Beslenerek dolaylı yoldan karşılarlar.

6. Bitkiler fotosentezle güneş enerjisini kimyasal bağ enerjisine dönüştürürler.Fotosentez kloroplastı ya da klorofili bulunan canlılar tarafından gerçekleştirilir. • Fotosentez yapabilen canlılara üreticiler(ototrof) denir.Fotosentez yapamayan canlılara da tüketiciler(heterotrof) denir. • Acaba evlerde kullandığımız enerji kaynağı da güneş olabilir mi?Kömür,odun vb.

7. Bitkilerin fotosentez sonucu ürettikleri besinler insanlar ve hayvanlar tarafından alınarak hücrelerin kullanabileceği yeni bir kimyasal enerji şekline dönüştürülür.Dönüştürülen bu enerji ATP(Adenozin trifosfat) denilen molekülün kimyasal bağlarında saklanır.

8. Canlıların Hücresel Yapıları Çok Atomlu Büyük Moleküller(Organik Maddeler)Oluşturur • Besinlerin içerdikleri maddeler yapı ve görevlerine göre organik ve inorganikmaddeler olarak ikiye ayrılır. • Hücrenin temel yapısında çok atomlu büyük moleküller bulunur. Çok atomlu büyük moleküllere organik moleküller denir. Hücrenin temel yapısında bulunan organik moleküller; karbonhidrat,yağ,protein ve vitaminler olarak gruplanabilir. Cansız varlıkların yapısını oluşturan oksijen, su, karbondioksit, yemek tuzu, kireç taşı gibi maddelere inorganik maddeler denir. Cansız varlıkların yapısında organik madde bulunmaz. Canlı varlıkların yapı birimi olan hücrenin yapısında organik maddelerden başka su ve mineral gibi inorganik maddeler de bulunur.

9. Soru • Aşağıdakilerden hangisinde solunum doğrudan etkili değildir? A)Oksijen alınması B)Enerji elde edilmesinde C)Vücut ısısının sağlanmasında D)Zararlı sıvı atıkların atılmasında

10. Soru • I.Mantar II.Eğrelti otu III.Öglena IV.Terliksi Hayvan(Paramesyum) Yukarıda verilen canlılardan hangileri fotosentez yapamaz? A)I,II B)III,IV C)II,III D)I,IV

11. Soru • Fotosentez sonucunda güneş enerjisi aşağıdaki enerji türlerinden hangisine dönüştürülür? A)Potansiyel enerji B)Kinetik enerji C)Kimyasal enerji D)Isı enerjisi

12. Soru • Fasulye bitkisi fotosentez sonucu oluşturduğu şekeri aşağıdakilerden hangisine dönüştüremez? A)Yağa B)Proteine C)Nişastaya D)Madensel tuza

13. Karbonhidratlar • Karbon,hidrojen ve oksijen atomlarından oluşmuş organik moleküllerdir. • Canlı vücudunda enerji verici olarak kullanılırlar. • Karbonhidratların yapı taşı glikozdur.

14. Karbonhidrat çeşitleri • Nişasta:Bitkilerde besinin depolanmasını sağlayan karbonhidrat çeşididir.Bir besinin içinde nişasta bulunup bulunmadığı iyot çözeltisi yada tentürdiyotla anlaşılır.

15. Selüloz:Bitkilerde hücre çeperini oluşturur.İnsanlar selülozu sindiremez yanlızca otçul beslenen canlılar ve bakteriler ve funguslar(mikroskobik mantarlar) selüloz sindirimi yapabilir.

16. Glikojen:Hayvanlarda glikozun depo edilme şeklidir.Glikojen karaciğer ve kaslarda depo edilir. • Karbonhidratlar tahıllar,tahıl ürünleri,baklagiller,makarna,patates,ekmek,süt,bal vb. besinlerde bulunur.

17. Soru • Bitki ve hayvan hücrelerini inceleyen bir öğrenci nişasta,selüloz ve glikojenin hangi hücrelerde bulunduğunu tespit eder? NişastaSelülozGlikojen A)Hayvan Bitki Hayvan B)Hayvan Hayvan Bitki C)Bitki Bitki Hayvan D)Bitki Hayvan Bitki

18. YAĞLAR • Yağların yapısında karbon,oksijen ve hidrojen elemetleri bulunur.Lipid olarakta adlandırılır. • Yağlar vücutta hücre zarı ve bazı hormonların yapısında bulunur;deri altında ve iç organların yüzeyini örterek darbelere ve soğuğa karşı vücudu korur.

19. Vücut ihtiyacından fazla alınan besinler yağa dönüştürülerek depolanır.Bu da şişmanlığa neden olur. • Bitkisel yağlar oda sıcaklığında sıvı hayvansal yağlar katı halde bulunur. • Yağ içeren besinler nelerdir?

20. Pamuk,ceviz,fındık,zeytin soya vb.besinler yağ içerir. • Yağlar yağ asidi ve gliserolden oluşmuştur. Sindirim Gliserol Yağ asidi Yağ molekülü

21. BİLİYOR MUSUNUZ? • Kış uykusuna yatan hayvanlar vücutlarında depo edilmiş yağı yakarak uzun bir kışı besin almadan geçirebilirler.Ayılar,yarasalar,yılan,kırlangıç gibi hayvanlar buna örnektir.

22. PROTEİNLER • Canlının en önemli organik molekülüdür.Proteinler aminoasit denilen yapı taşlarının birleşmesiyle oluşur. Proteinler Amino asitler

23. Vücudumuzda 20 amino asitten 12 tanesi üretilirken 8 tanesini besinlerle dışarıdan almamız gerekir.Besinlerle aldığımız bu amino asitlere zorunlu amino asit denir. • Proteinlerin yapısında karbon,hidrojen,oksijen,azot,kükürt ve fosfor bulunur. • Her canlının canlılığını sürdürebilmesi için mutlaka proteine ihtiyacı vardır.

24. Kuru baklagiller,tahıl,kuruyemiş,et,balık,süt,yumurtanın yapısında protein vardır.

25. Soru I.Karbon II.Fosfor III.Hidrojen IV.Azot V.Oksijen Yukarıda verilen elementlerden hangisi karbonhidrat,yağ ve proteinler için ortaktır? A)I,II,III B)II,III,IV C)I,IV,V D)I,III,V

26. Enerji verici besinlerin hücrede kullanım sırası Karbonhidratlar Yağlar Proteinler Enerji verim kapasitelerine göre sıralanması Yağ Protein Karbonhidratlar

27. Soru • Hücrede gerçekleşen yapım ve yıkım olaylarının tümüne ne ad verilir? A)Fotosentez B)Solunum C)Metabolizma D)Fermantasyon

28. Soru • Aşağıda verilenlerden hangisi canlı tarafından üretilmez? A)Tuz B)Protein C)Karbonhidrat D)Yağ

29. Soru • Aşağıdakilerden hangisi güneş enerjisinden doğrudan yaralanmaz? A)Mantar B)Bakteri C)Öglena D)Kara yosunu

30. Soru I.Ayçiçeği II.Zeytin III.Pamuk Yukarıdaki besinlerde en fazla bulunan organik bileşik aşağıdakilerden hangisidir? A)Karbonhidrat B)Protein C)Yağ D)Vitamin

31. VİTAMİNLER • Vitaminler vücudumuzun hastalıklara karşı direncini artıran organik bileşiklerdir.Ayrıca düzenleyici olarak da görev yaparlar. • Vitaminler yağda ve suda eriyebildikleri için sindirilmeden kana geçerler.

32. Yağda eriyen vitaminler:A,D,E,K vitaminleridir.Bu vitaminler karaciğer de depo edilirler. • Suda eriyen vitaminler:B ve C vitaminleridir.Bunlar depo edilmezler fazlası idrarla dışarı atılır.

33. Besin Grupları Meyve A vitamini,B vitamini,C vitamini,Mineraller, Karbonhidrat Sebze A vitamini,B vitamini,Mineraller,Karbonhidrat Tahıl Karbonhidrat,B vitamini,Demir Et,Yumurta, Balık Baklagiller Protein,demir ve diğer mineraller B vitamini Süt ve Süt ürünleri Protein,B vitamini,D vitamini Kalsiyum

34. SORU • Aşağıda vitaminlerin bazıları gruplandırılmıştır.Bu gruplandırmaya göre,aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A)I,Yağda eriyen bir vitamindir B)II,Sindirilmeden kana geçer C)I,depo edilir,II depo edilmez D)I,enerji verir,II düzenleyicidir. I II B,C Vita mini A,D Vitamini

35. SU • Canlıların yapısının 2\3 ünü oluşturur.Terleme ve boşaltımla dışarıya attığımız suyu karşılamak için günde 2-3 litre su almalıyız. • Sindirim enzimlerinin görevini yapabilmesi için suya ihtiyacımız vardır.

36. Sindirilen besinlerin emilip kana geçmesi su yardımıyla olur. • Kan plazmasının büyük çoğunluğu sudan oluşur. • Atık maddelerin büyük çoğunluğu su kullanılarak böbrekler tarafından dışarı atılır. • Terleme yardımıyla dışarı atılan su vücudun ısı dengesini sağlamaya yardım eder.

37. Mineraller • Tabiattan,besinler içerisinden hazır alınır.Kalsiyum kemiğin yapısına katılır.Düzenleyici olarak görev yaparlar. • Kasların kasılması,sinirlerde uyartıların taşınması,enzimlerin çalışmasında,kanın yoğunluğunun ayarlanmasında kullanılır.

38. Süt,yumurta,balık,karaciğer, meyveler mineral bakımından zengin besinlerdir.

39. Soru Bir besin maddesi ne kadar çok yağ içerirse o kadar fazla enerji verir.Ne kadar su içerirse o kadar az enerji verir.Yandaki grafikte eşit miktardaki çeşitli besinlerin enerji değerini göstermektedir. Buna göre en fazla yağ içeren besinle en fazla su içeren besin hangisinde verilmiştir? Enerji(Kalori) K L M N O P R T Besin A)N-R B)L-K C) T-O D)M-P

40. Dengeli Beslenme • İnsanların ihtiyaç duydukları besinleri düzenli ve yeterli bir şekilde almasına dengeli beslenme denir. • Bireyin günlük olarak alması gereken besin miktarı ve türü hesaplanırken;yaşı,cinsiyeti,yaptığı iş,sağlık durumu ve mevsim şartları göz önünde bulundurulur.

41. Aşırı yağlı ve karbonhidratlı beslenme şişmanlığa neden olur. • Katı yağlar vücuda çok fazla alınmamalıdır.Daha çok zeytinyağı tercih edilmelidir. • Yetersiz protein ya da vitamin almak çeşitli hastalıklara yakalanmaya neden olabilir.

43. Besinler vücuttaki görevlerine göre üç çeşittir.

44. Soru Aşağıdakilerden hangisi yapı taşları aynı olan iki organik bileşik verilmiştir? A)Nişasta-Selüloz B)Glikojen-Vitamin C)Yağ-Protein D)Tuz-Su

45. Soru I.Protein II.Karbon hidrat III.Yağ IV.Vitamin Yukarıda verilen organik bileşiklerden hangisinin enerji değeri en fazladır? A)I B)II C)III D)IV

46. Soru Aşağıdakilerden hangisi yağda eriyen vitaminlerden değildir? A)B B)A C)D D)E

47. Soru Aşağıda verilen organik bileşikler ve yapı taşları eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır? A)Protein-Aminoasit B)Karbon hidrat-Glikoz C)Yağ-Yağ asidi D)Vitamin-Gliserol

48. Soru Aşağıdakilerden hangisi inorganik bileşik değildir? A)Su B)Protein C)Tuz D)Mineral

49. Soru Büyüme ve gelişme çağındaki bir çocuk için en önemli besin grubu aşağıdakilerden hangisidir? A)Makarna,patates,ekmek B)Yeşil biber,ıspanak,bezelye C)Süt,balık yumurta D)Fasulye,mercimek,bulgur

50. Soru X Kemik ve dişlerin yapısına katılır. Y Oksijen taşınmasında rol oynar. Z Tiroit bezinin çalışmasında görev alır. Yukarıda görevleri belirtilen mineraller aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? XYZ A)Kalsiyum Demir İyot B)Magnezyum Fosfat Sodyum C)Demir Magnezyum Kalsiyum D)İyot Sodyum Demir