Koncepte dhe Perspektiva Metodologjike

1. Koncepte dhe Perspektiva Metodologjike Leksioni 3

2. Permbajtja • Perkufizimi i shkences • Dija • Klasifikimi dhe tipet e dijes • Roli i objectivitit personal • Roli i fakteve, teorise dhe hipotezave

3. Shkenca Shkenca eshte akumulimi i organizuar i dijes sistematike (te besueshme) me qellimin e shpjegimit/parashikimit inteligjent (Williams, 1984)

4. Shkenca… • Shkenca eshte kerkimsistematik– ajo nuk eshte dicka statike ose nje identitet qe nuk ndryshon. • Qellimi i saj eshte shpjegimi / parashikimi; shkenca ka te beje para se gjithash me parashikimin e kushtezuar d.m.th., “nese X, Y, dhe Z ndodhin, W do te ndodhe gjithashtu” • Kerkimi dhe shkenca jane te varur reciprokisht • Shkenca eshte dije e akumuluar, e besueshme • Kerkimi eshte procesi permes se cilit shkenca zgjerohet dhe testohet per validitetin e saj

5. Shkenca… • Shkenca nuk perbehet nga “te verteta faktuale”, jashte nga vlerat njerezore ose pikepamjet personale. • Shkenca eshte – se brendshmi – nje ndermarrje sociale dhe dija shkencore merr forme nga vlerat njerezore kufizimet dhe kontekstet sociale • Besimet personale mund te ndikojne gjykimetg shkencore dhe njerezit jane jo-perfekte. • Shkencetaret nuk pranojne (ose hedin poshte) ne menyre te verber idete, vezhgimet ose konceptet

6. Economiksisi art dhe shkence(A eshteekonomiksinjeshkence?) • Economics eshte nje shkence qe akumulon dije (te besueshme?) permes kerkimit sistematik • Ajo eshte gjithashtu nje art e cila zbaton dijen ne ceshtjet dhe problemet. • Kerkimi i mire ekonomik kerkon intuite krijueshmeri, dhe eksperience mbi boten

7. Shkencat fizike dhe ato sociale • Shkenca sociale vendos theks te konsiderueshem mbi zhvillimin dhe perdorimin e teorive • Shkencat sociale gjenerojne te dhena ne kushte te kontrolluara per te testuar teorite e tyre – lidhje te supozuara mes forcave fizike, te verifikuara permes skemave eksperimentale dhe gjuenerimit te te dhenave. • Teorite ne shkencen sociale tentojne te adresojne fenomene me komplekse te motivimit dhe sjelljes individuale dhe te grupeve, dhe efektet mbi institucionet sociale. (Shpesh nuk mund te observohet ose matet ne menyre sasiore direkt ne kushte te kontrolluara.)

8. Dija(Si ne e “dime” ate ate qe dime?) • Dija pozitive dhe Normative (Johnson, 1986) • Dija private dhe publike (Larrabee, 1964)

9. Dija pozitive dhe Normative • Pozitive – Dija mbi kushtet, ose gjerat qe jane te vrojtueshme ose te matshme ne menyre direkte. • Normative – dija mbi vlerat • Dije prescriptive – cfare duhet (ose nuk duhet) bere per mte zgjidhur problemin. Nga vete natyra e saj, permban gjykim • Dije mbi vlerat– E mira dhe e keqja mbi kushtet dhe situatat (nuk eshte e observueshme)

10. Dijapublike dhe ajo private(njemenyretjeter e klasifikimittedijes) • Dije publike mund te demonstrohet per te thjeret me logjike dhe/ose evidence Ajo eshte dije e besueshme dhe mund te perhapet publikisht • Dija private eshte ajo qe ne dime vete por qe nuk mund tu demonstrohet te tjereve. P.sh., besimet fetare, “faith” • Dija private mund te coje ne dije publike nese ne vendosim ta demonstrojme besueshmerine e saj • Vetem dija publike mund te jete e besueshme ne kuptimin shkencor, por ajo qe pranohet si dije publike mund te varet nga kultura dhe koha

11. Rruget e fitimit te dijes • Gjashte mjete primare: Shqisat, eksperienca, intuita, revelation, matja, dhe aresyetimi • Gjithe rruget e “fitimit te dijes” mund te bien ne nje nga keto kategori ose kombinime te tyre.

12. Shqisat • Dija permes shikimit, degjimit, prekjes, shijes dhe nuhatjes • Ato jane te perceptuara ne menyre private dhe ndihmojne ne formimin e e bazes per secilen prej menyrave te tjera te fitimit te dijes, pervec aresyetimit

13. Experienca • Totali i akumuluar i iekspozimit dhe i nderveprimittedikujt me njerez, vende, gjera, rrethana, ide, etj. • Dija e fituarngaeksperiencaeshtenjemjet i paorganizuar i temesuarit. Ne cdorast, ajoeshtenjekomponent i tekuptuairtteasaj q eneposedojme. • Ne perdorimeksperiencen tone tevleresojmedijen e re ne raport me dijen e meparshme

14. Intuita • Te ndjerit e dickaje si e sakte ose jo e sakte • Nga natyra e saj, eshte dije private • Por, pund te rezultoje ne nje eksplorim me rregulla dhe zhvillim logjik qe mund te coje ne dije publike • Intuita mund te jete e rendesishme per procesin krijues te kerkimit, por nuk mund te konsiderohet e besueshme ne vetevehte.

15. Revelacioni • Marrja e dijes nga nje burim i panjohur dhe i papercaktuar • Nuk kufizohet vetem tek revelacioni hyjnor; dicka thjesht “mund te na ndodhe”… “nga bluja” • Buki eshte nje burim i besueshem, nese nuk testohet per kete besueshmeri

16. Matja • Dije e marre permes matjes (matje sasiore), te dhena. • Lidhja e saj me shqisat dhe eksperiencen eshte e qarte • Ne pergjithesi, konsidorehet dije faktike dhe e besueshme, duke mbajtur parasysh mostren dhe gabimin e zgjedhjes • Kerkimi ekonomik ka te beje me marrje mostrash dhe mbledhje te dhenash

17. Aresyetimi • Eshte mjeti i fundit per fitimin e informacionit – i konsideruar gjithashtu si “interpretim”. Integron menyrat dhe mjetet e tjera • Dija e fituar nga aresyetimi eshte rruga e vetme per fitimin e dijes se besueshme nga lidhjet dhe modelet, permes se cilave ne zhvillojme kapacitetin shpjegues dhe parashikues • Aresyetimi eshte rruga kryesore per fitimin e dijes se dobishme ne kerkimin disiplinar, te orientuar nga subjekti ose nga zgjidhja e problemeve • Aresyetimi mund te jete deduktiv, induktiv ose i kombinuar.

18. Besueshmeria e dijes (publike) Ka dykritere per percaktimin e besueshmerise se dijes: • Mbeshtetjangaevidenca (tedhenasasioreosekonstruksionelogjikekomplekse). Kjoduhettejete e matshme • Menyra se sievidencafitohetosegjenerohetmundtedemonstrohetoseriprodhohet Besushmeria e gjerave, qenukmundtevezhgohen ne menyre direkte, mundtebehetpermesaresyetiminoselogjikes.

19. Dytipet e logjikes(Deduktive dhe Induktive) Logjika deduktive • Procesi i tefrom ge aresyetuarit nga premisat e pergjitheshme(p.sh., supozimet ) tek rezultet ose konkluzionet e vecanta. Teoria ekonomike bazohet shume ne logjiken deduktive. • Ne vendosim nje numer supozimesh mbi kushtet motivimet dhe sjelljet, dhe punojne ne menyre logjike permes variablave dhe parametrave qe ne duam te shpjegojme ose parashikjme.

20. Induksioni dhe deduksioni… Induksioni Theory Hypotezat Deduksioni

21. Dy tipet e logjikes… Logjika Induktive • Eshte aresyetimi nga rrethanat ose rezultatete specifike tek konkluzioni mbi rethanat ose rezultatet e pergjitheshme • Eshte nje proces empirik per arritjen e nje konkluzioni ose per arritjen ne percaktimin e parimeve te reja nga te dhenat dhe eksperienca e njohur duke vezhguar realitete objektive. • Perdorimi me i zbatueshem i induksionit ne ekonomi eshte inferenca statistikore • Mbledhja e te dhenave duke perdorur nje moster duke perdorur kritere dhe standarde te percaktuara per te infer-uar karakteristikat dhe sjelljen e gjithe popullates

22. Besimet e gabuara Logjike • Gabimet ne aresyetimqemundterezultojne ne gabimelidhur me konkluzionetose ne informaciontepabesushem • Njeliste e besimevetegabuara • Perdorimiselektiv i informacionit • Pranimi i pasojes (vlefshmeria e premisave??) • Sulmindajnjepersoni (personitqeperfaqesonnjeceshtje) • Reference numrittepersonave(“rregulli” i maxhorances) • Reference autoritetit (“X” thakeshtu) • Shkak i irreme(atribuimiefektit i njeshkakuterreme) • Argumenti per analogji (rasteanalogesillen ne tenjejtenmenyre) • Pjesa dhe e terasillennjelloj (dika e vertete per pjeseneshte e verteteedhe per tete, true for when dhe e anasjallta)

23. Testet per besueshmerine Pervecshmangjes se besimetegabuara, ka nevojeedhe per udhezimetetjera Njihenkaterteste • Koherencalogjike, • Korrespondenca • Qartesia (kuptueshmeria) • Testipramatik i funksionimit

24. Testi i Koherences logjike • Shqyrtimi i nje rezultati ose propozimi per te pare nese ka apo jo kontradukta logjike (gabime ose besime te gabuara) • Kalimi i testit te koherences logjike nuk siguron per besueshmerine e nje rezultati, por nese testi nuk kalohet, besushmeria nuk ekziston • Kur zbatohet per teorine, ai eshte nje test qe tregon nese konkluzionet burojne logjikisht nga supozimet.

25. Testi i Korrespondences • Krahasimi i nje rezultati me ate qe eshte tashme e “njohur” per te pare nese rezulati eshte ne konsistence me dijen e meparshme. • Kur zbatohet per teorine, ai eshte nje test qe tregon nese konkluzionet mbeshteten nga evidenca empirike.

26. Testi i qartesise • Shqyrton nje rezultat per mungesen e qartesise, ose pranine e me shume se nje kuptimi. • Nese rezultati ka me shume se nje kuptim, testi quhet i pakaluar • Perdorimi i koncepteve ne te cilet termat e perdorur nuk jane te perkufizuar mire, keshtu qe kuptimet jane te mjegullta

27. Testi pramatik i funksionimit • Rezultatetduhettebzgjidhinproblemin e adresuar. • Rezultatetduhettejenefunksionuese, relevante, dhe tebesueshme Shembull: Mjekujepnjevaksine per semundjen “x” per femijen • Korrespondenca– po, ajo ka funksionuar me pare, pornukdihetgje per femijet (lack prior knowledge) • Koherenca – po per doktorin, porjo per femijen • Qartesia– po per doktorin, porjo per femijen • Fuksionimi – a funksionoi per femijen? • Neseketoteste, dijakonsiderohettentativisht e besushme, porqeduhestevetemetejshme. • Ne duhettekonsiderojmegjitheevidencen e pershtashme per vleresimin e besueshmerise se dijes

28. Roli i Objektivitetit personal • Themelor per besueshmerine e dijes • Shmang imponimin e vlerave dhe besimeve tona private mbi te tjeret • Subjektiviteti ka te beje me vlerat dhe besimet. Dija publike e besueshme nuk mund te vije nga pozicionet personale subjektive. • Objektviteti ka te beje me ate se cfare eshte e demonstrueshme permes vezhgimit, matjes dhe logjikes.

29. Roli i Objektivitetit personal… • Objektiviteti eshte guri i themelit i shkences dhe dijes se besueshme • Por, nuk ka shkencetar qe te jete teresisht objektiv. Secili perfshin njje doze subjektiviteti ne punen e tij, perfshire edhe ate se cfare vendos te studjoje. • Perpiquni per asnjeanesi shkencore , duke shmangur vlerat dhe besimet personale qe ndikojne mbi kerkimin. • Jini te hapur ndaj cfaredo rezultati te kerkimit

30. Parashikimi shkencor • Parashikimi shkencor perfshine teorine e perdorur se bashku me dijen empirike (eksperimentale) dhe experiencen. • Ai ka te beje me nderveprimin e termave te meposhtem: • Fakti – vezhgi i verifikueshme • Teoria – lidhje logjike mes fakteve • Hipoteza – nje propozim i testueshem

31. Faktet • Vezhgime qe percaktohen permes shqisave ose matjes • Faktet jane pozitive (te vezhgueshme ose te matshem ne menyre direkte) dhe te paparura nga gjykimi • Faktet nuk jane domosdoshmerisht “permanente” • Ne vetvete, ata nuk perdoren per parashikim • Duhet bere nje dallim mes fakteve dhe vlerave, por mund te kete fakte mbi vlerat

32. Teoria • Teorite vendosin lidhje, duke perdorur logjike deduktive dhe fakte • Teoria nuk eshte spekulim i pabaze, si ne shprehjen popullore “kjo mund te jete e vertete ne teori, por …” Kjo eshte e gabuar! • Teorite perdoren per qellime shpjegimi dhe parashikimi • Teorite testohen nga logjika e tyre e brendshme • Teorite jane abstraksione, thjeshtezime, dhe/ose pergjithesime

33. Funksionet e teorise ne kerkimin ekonomik • Orientimi – kuader per te identifikuar nje problem • Klasifikimi – percaktimi i kuptimit qe lehteson kuptimin e koncepteve komplekse • Konceptualizimi – kuptimi se si dicka funksionon ose dallimi i shkaqeve dhe pasojave • Permbledhja • Pergjithesimi empirik • Lidhjet e pergjithesuara

34. Funksionet e Teorise … • Ofrimi i saktesise ndihmon te lidhen faktet me konceptet • Parashikimi i fakteve ose identifikimi i hipotezave • Identifikimi i mangesive ne dijet tona

35. Hipotezat • Njerezultatqenukeshtevleresuarosetestuarakoma • Njepropozimtentativmbiluidhjenmesfaktoreve e ngjarjeveqeduhetverifikuar P.sh., testimistatistikor i hipotezave me ekonometri: • Domethenia e parametraveindividuale • Pershtatshmeriastatistikore per gjithemodelin

36. Hipotezat … Tri kategorihipotezash: • Supozimet – gjeraqesupozohettejeneteverteta per qellimin e studimit, osegjeraqe • Hipotezatdiagnostikuese – propozimetmbishkaqet e problemit • Hipotezakuruese – zgjdhjetepropozuara per problemin