Technical Assistance to the National Statistics Office (INSTAT) and its Regional Offices, Albania

1. Technical Assistance to the National Statistics Office (INSTAT) and its Regional Offices, Albania (EuropeAid/126978/C/SER/AL) Metodologjia e Vrojtimeve Nga:Liljana Boçi

2. Përmbajtja • Hyrje. Çfarë do të përmbajë kursi? • Çfarë është një Vrojtim? • Çfarë është një Regjistrim? • Avantazhet dhe disavantazhet ndërmjet tyre. • Hapat e një procesi Vrojtimi-Anketimi. • Metodat grumbullimit të të dhënave. • Tipet e gabimeve.

3. Çfarë është një vrojtim? 1. Një vrojtim një grupi të caktuar elementësh që përbejnë popullatën në studim. • Një bashkësi e fundme ndërrmarjesh, individësh, familjesh etj. • Një bashkësi ngjarjesh të shfaqura në një moment të caktuar, psh krimesh, aksidentesh etj. • Procese të ambietit, psh përdorimin e tokës për rritje speciesh etj. 2. Kjo popullatë në studim ka një ose më shumë veti të matshme.

4. Çfarë është një vrojtim?(vazhdim….) 3. Qëllimi është të përshkruajmë popullatën sipas një ose më shumë parametrave të përcaktuar sipas një vetie të matshme. 4. Për të realizuar këtë proces, për të arritur tek njësitë e vrojtimit një frame-list, është e nevojshme. 5. Një kampion nga kjo listë duhet zgjedhur sipas një mekanizmi të caktuar probabilitar dhe një madhesie kampioni të caktuar.

5. Çfarë është një vrojtim?(vazhdim….) 6. Njësitë e vrojtimit i nënshtrohet një procesi matjeje përmes një metode të caktuar (pyetësor). 7. Bazuar mbi metodën e matjes një proces vlerësimi aplikohet për të nxjerrë rezultate për parametrat e gjithë popullatës në studim nga kampioni i matur.

6. Si të planifikojmë një vrojtim • Hapi i parë është të shtrojmë qartë objektin e vrojtimit. • Cfarë na intereson të dimë? • Të përcaktojmë popullatën në studim. • Përcaktimi i metodës që do të ndiqet. • Përgatitja e pyetësorit. • Zgjedhja dhe trajnimi i intervistuesve. • Kampionimi.

7. Si të planifikojmë një vrojtim • Organizimi dhe menaxhimi i të dhënave. • Mbledhja e të dhënave. • Përpunimi i të dhënave, • Editimi, dhe kodifikimi • Vlerësimi dhe analiza e rezultateve.

8. Problemi i përgjithshëm Problemi i përgjithshëm Problemi Statistikor Problemi Statistikor Popullata Popullata Variablat Plan tabulimi Variablat Plan tabulimi Lista Lista kampioni kampioni Metoda e matjes Metoda e matjes Instrumentat e matjes Instrumentat e matjes Mbledhja e të dhënave Mbledhja e të dhënave Kodifikimi, Data Entry Editimi, Azhornimi. Kodifikimi, Data Entry Editimi, Azhornimi. Cilësia, Dokumentimi Cilësia, Dokumentimi Tabulimi Tabulimi Analiza Analiza Publikimi Publikimi

9. Design i Kampionit • Kampion Propabilitar dhe Jo-Probabilitar - Probabilitar. (Për çdo njësi vrojtimi njihet probabiliteti i përfshirjes në kampion) • SRS • SYS-RS • Cluster sampling. • Multi-Stage sampling. - JO-Probabilitar. • Quota-sampling.

10. Metodat e grumbullimit të të dhënave • Me e-mail, me telefon, (fax and internet), intervistim me anketues, mix-e … CATI, CAPI…. • Dështimi në ndjekjen e mos-përgjigjeve mund të dështojë dhe një vrojtim të desinjuar shumë mirë. Ligji i Murphy’ t : “në qoftë se diçka shkon keq- ndodh” … por “Nëse nuk kontrollohet- do të shkojë keq”.

11. Cilësia e të dhënave dhe Gabimet e Kampionit dhe jo-të kampionimit. • Cilësia e vlerësimit nga një vrojtim (kampion apo census) varet shumë nga cilesia e të dhënave të grumbulluara. • Nga ana tjeter, një përpunim i keq i tyre do të resultojë në një vlerësim të keq edhe pse cilesia e të dhënave të grumbulluara është e një cilesie të lartë.

12. Gabimet e Vrojtimit (Total) • Diferenca ndërmjet vlerës së parametrit të popullatës (totalit, vlerës së mesatares, raportit, etc.) dhe vlerësimit të tij nga vrojtimi, quhet gabim i vrojtimit. Total Survey Error=Sampling Error+Nonsampling error. • Gabimet e kampionimit varen nga sample design, dhe kontrollohen nga statisticienët.

13. Gabimet jo-të kampionimit ……burojnë nga: • Njësitë që i përgjigjen pyetësorit. • Intervistuesit • Mospërgjigjet • Refuzimet. • Të pa kontaktuarit. • Editimi dhe kodimi i të dhënave.

14. Nonsampling Errors … • … janë gabime , gabime padashje…. • Janë shumë të vështira për t’u kontrolluar dhe parashikuar. • Mund të shfaqen në çdo faze të vrojtimit. • Në të kundërt të gabimeve të kampionit, përmasa dhe efekti i jabimeve jo-të kampionimit në vlerësimin final janë shumë të vështira të maten ose praktikisht të pamatshme.

15. Pesë komponentët e gabimeve Jo-të kampionimit • Gabimet e specifikimit. • Koncepte. • Objektiv. • Elementet e vrojtimit • Gabimet e Frame-ve (Regjistrave, Listave) • Mbulimi i tyre. • Dublikatat.

16. Pesë komponentët e gabimeve Jo-të kampionimit….. • Gabimet nga MOS-PERGJIGJET. • Njësive të vrojtimit. • Mospërgjigjet e pjesshme. • Gabimet në matje ( në përgjigje) • Metoda e mbledhjes së të dhënave. • Përgjigjet e njësive. • Intervistuesit. • Instrumenti i matjes (pyetësori)

17. Pesë komponentët e gabimeve Jo-të kampionimit….. • Përpunimi i të dhënave. • Editimi. • Data entry. • Kodifikimi. • Peshimi. • Tabulimi.

19. Gabimet në Vrojtim (Kampion dhe Regjistrim) • Gabim në përcaktimin e objektit të vrojtimit dhe të përcaktimit se çfarë informacioni statistikor nevojitet. • Gabime në përpilimin e Pyetësorit. • Gabim në njohjen e diferencave që ekzistojnë ndërmjet njësive të vrojtimit dhe dështim në organizimin e pyetjes në pyetesor konform ketyre diferencave. • Gabim në përcaktimin e popullatës në studim me precisionin e kërkuar dhe përfitimin në këtë mënyrë të një frame- të përshtashëm. • Instruksione dhe definicione të gabuara.

20. Gabimet në Vrojtim (Kampion dhe Regjistrim) vazhdim… • Devijime si pasojë e Mos-Përgjigjeve. • Devijime si pasojë e vonesave në përgjigje. • Gabime në Përgjigje. • Përgjigje të pa-parashikuara në pyetje. • Devijime të përgjigjes si pasojë e intervistuesve. • Devijime të përgjigjes si pasojë e parashikimit të përgjigjes.

21. Gabimet në Vrojtim (Kampion dhe Regjistrim) vazhdim… • Gabime trashanike të intervistuesve. • Pakujdesi dhe parregullsi të organizimit të punës në terren. • Mosrespektimi i periudhës së referencës për anketimin. • Plan Tabulimi jo-efektiv. • Gabime në përpunimin e rezultateve (kodifikimi, editimi, tabulimi, llogaritje, etc.) • Gabime në publikimin dhe interpretimin e rezultateve.

22. Gabimet në Vrojtim (Kampion dhe Regjistrim) vazhdim… • Mesazhi është i qartë: Çdo hap i punës në Vrojtim është një mundësi gabimi, që nga caktimi i objektit të Studimit deri tek Publikimi i rezultave. • Përveç këtyre 17 gabimeve që përmendëm, ka dhe 15 që lidhen vetëm me procesin e mbledhjes së të dhënave.

23. Efektet e të dhënave të pasakta • Vlerësuesit linear (means, totals and proportions) • Erroret sistematike te cojne ne shtremberime te vleresimit. • Gabimet ne variabla zakonisht tentojne te asnjeanesohen dhe shpesh jane jo-shtremberime te vleresimit por gjithesesi ulin precisionin e vleresimit. • Vlerësuesit jo-linear (correlation, regression coefficients, general ratios) • Varet …

24. Data Collection – Përcaktimi i metodës së mbledhjes së të dhënave. Duke patur një objekt të qartë vrojtimi, hapi tjetër që mbetet të caktohet është metoda e vrojtimit: • Intervistimi i drejtëpërdrejtë (ballë-përballë) • Me telefon, e-mail, web. • Me Poste. • Mix-e. Kufizimet e Buxhetit janë ndër përcaktuesit më të rëndësishëm në vendosjen e metodës së vrojtimit.

25. vazhdim…. Përcaktues të tjerë që merren në konsideratë janë: • Lloji i Anketës (Objekti i vrojtimit) • Nevoja për komunikim vizual. • Cilesia e Frame-list. • Përmbajnë ? • Telefon. • Internet • Popullata në Studim çfarë mundesie ka nga pikëpamja e shkrimit dhe leximit (pyetësorë në gjuhë të ndryshme?...) • Koha e përshtatshme. • Tipi i popullatës. • Aksesimi i njësisë së vrojtimit.

26. Intervistimi me Anketues … • … Eshtë e shtrenjtë por shumë fleksibël. • Jep një shkallë të lartë të përgjigjes. • Mund të gjenerojë mos-dëshirë për t’ju përgjigjur pyetjeve sensitive dhe variancë të intervistuesit. Kundrejt telefon apo e-mail të cilat janë: • Më pak të kushtueshme • Zakonisht variancë të vogël të intervistuesve. • Mos-dëshira për t’ju përgjigjur pyetjeve sensitive këtu është më e vogël krahasuar me intervistimin ballë për ballë. • Intervista me telefon është me shkurtër. • Nuk mbulon njësitë e papajisura me telefon.

27. Intervistat me postë… • Nuk kanë variancë nga Intervistuesi. • Të përshtatshmë për grumbullimin e të dhënave sensitive. • Jo të kushtueshme. • Kërkon kohë. • Kanë shkallë të ulët të përgjigjes. • Riskojnë të kenë përgjigje të pjesshme.

28. Metoda të tjera të grumbullimit të të dhënave. • Anketat Ditar. • Te tjera metoda vetadministrimi. • Electronic data interchange (EDI) • Disk-by mail (DBM) • Electronic mail survey (EMS) (web-surveys) • Touch-tone data entry (TDE) • Computer assisted self-interviewing (CASI)

29. Procesi i Matjes • 6 – komponentët kryesorë që kontribojnë në gjithë procesin e matjes me pyetësor. • Intervistuesi. • I vrojtuari. ( Njësia e vrojtimit që i përgjigjet anketës) • Metoda e grumbullimit të informacionit. • Pyetësori. • IT ( programing) • Veti të intervistës ( ekonomike, sociale…..)

30. Përgatitja e Pyetësorit. • Design-i i pyetësorit duhet të marrë në konsideratë, • Tipin e administrimit të tij. • Mundësinë e popullatës në studim për plotësimin e tij. • Pyetësori: • Përkthen konceptet për të cilat interesohemi në pyetje. • Duhet të minimizojë gabimet sistematike dhe gabimet në variabla. • Duhet të minimizojë numrin e mospërgjigjeve.

31. Testimi i Pyetësorit • Testimi në komjuter. • Rregullimi i strukturës së pyetësorit. • Rregullime në fjalë dhe fjali. • Proces që ndërrmerret nga një ose më shumë specialistë të anketave. • Rishikim me syrin e ekspertit të strukturës së pyetesorit. • Merren në konsideratë gjithnjë e më shumë të gjitha mundësitë e pergjigjeve për evitimin e gabimeve sistematike. Design-? • Intervista njohëse. • Përmbledhje dhe reflektim të procesit në ndryshime në pyetësor. • Pyetje të intervistuesve për eksperiencat e tyre. • Pretest në mini-grup të njësive të vrojtimit.

32. Intervistuesit • A nevojiten gjithmonë? • Kur ata nevojiten janë një pjesë shumë vendimtare në gjithë procesin. • Gjetjen e adresës dhe njësisë së duhur. • Në përcaktimin kush vlen të përgjigjet dhe kush jo. - Për t’ju mbushur mëndjen të përgjigjen. • Në qartësimin e pyetjes kur ajo është e paqartë. • Zhbirilimin e përgjigjes së duhur kur përgjigja nuk është e qartë, ose është e dyshimtë.

33. Intervistuesit • Standartizimi i intervistimit. • Protokolli i intervistimit kërkon që intervistuesi t’i lexojë pyetjet me përpikmëri, të bashkëbisedojë me të përgjigjurin në mënyrë konsistente gjatë gjithë intervistët. • Përpiqemi të standartizojmë sjelljen e intervistuesve për të reduktuar gabimet në përgjigje si pasojë e intervistimit.

34. Editimi i të dhënave Qellimi i editimit të të dhënave: • Pastrimi i të dhënave për të bërë të mundur vazhdimin e përpunimit statistikor të tyre. • Jep informacion për përmirësime të punës në anketimin e ardhshëm.

35. Vlerësimi i rezultatit. • Peshimi Pesha ( 1/Probabilitetin e përfshirjes) Ripeshimi- Kompenson për: • Mospërgjigjet. • Pa kontaktet. • Jashtë fushës së Studimit. • Përdorimi i informacioneve shtesë për ajustim në vlerësimin e total popullatës.

36. Kosto – oportune. • Saktësia kundrejt zbatimit të afatit. • Krahasueshmeria kundrejt saktësisë. • Survey design- faza ku vendosen limite të tilla midis saktësisë, afatit, fleksibilitetit dhe mundësisë për arritje të një rezultati të mirë.

37. Vazhdimi… • Fatkeqësisht, nuk ekzistojnë kritere absolute për zgjedhjen e metodës më të mirë të vrojtimit, desinj-it më të mirë të pyetesorit, protokollit më të mirë të mbledhjes së të dhënave, të procedurave të editimit apo vlerësimit në secilën situatë. • Si të bëjmë pikërisht këtë zgjedhje është esenca e punës së Metodologjistit.

38. Disa fjalë të fundit … • Qëllimi i një vrojtimi të desinjuar mirë është të përdorë procese praktike dhe të realizueshme rezultatet e të cilit japin një përgjithësim të arsyeshëm.

39. Faleminderit për vëmendjen.