OBNOVLJIVI IZVORI ENERGIJE U CRNOJ GORI

1. Dr Igor Kovačević, dipl. maš. ing. Odsjek za energetsku efikasnost i obnovljive izvore energije Sektor za energetiku, Ministarstvo ekonomije OBNOVLJIVI IZVORI ENERGIJE U CRNOJ GORI EESTEC seminar “Energetski trendovi u Crnoj Gori” Podgorica, 06.11.2009. godine

2. SADRŽAJ PREZENTACIJE Uvod Legislativa za obnovljive izvore energije Projekti obnovljivih izvora energije Zaključci • Obnovljivi izvori energije su izvori energije koji su sačuvani u prirodi iobnavljaju se u cijelosti ili djelimično,posebno energija vodotoka, vjetra,neakumulirana sunčeva energija, biogorivo, biomasa, biogas, geotermalna,hidrotermalna i aerotermalna energija, energija talasa, plime i oseke, gasa iz deponija, gasa iz postrojenja za preradu otpadnih voda.

3. 1. Uvod 1. UVOD • Energetski sektor je prepoznat u Crnoj Gori (CG) kao značajna pokretačkasnaga nacionalne ekonomije. • Strategijarazvoja energetike CG do 2025. godine (2007.) (SRE) i Akcioni plan 2008.-2012. • Strategija daje smjernice energetskog progresa i održivog razvoja: • povećanje energetske efikasnosti; • veće korišćenje obnovljivih izvora energije (OIE); • revitalizacija postojećih i izgradnjanovih elektroenergetskih objekata; • postizanje balansa između energetskog razvoja i zaštite životne sredine i • CG kao investicioni izazov za ulaganja u OIE. Kanjon rijeke Tare.

4. 1. Uvod 1.1. Elektroenergetski sistem Crne Gore Proizvodni objekti Prenosna i distributivna mreža

5. 1. Uvod 1.2. Planirane velike hidroelektrane HEKomarnica HE na Morači • Ukupna instalirana snaga 168 MW • Prosječna godišnja proizvodnja231,8 GWh • Rok izgradnje: 7 god • Troškovi izgradnje134,1 miliona EUR • HE Andrijevo, HE Raslovići, • HE Milunovići, HE Zlatica • Ukupna instalisana snaga:238,4MW • Prosječna proizvodnja:693,7GWh/god. • Rok igradnje svih elektrana: 6 godina • Ukupni troškovi izgradnje:430,1milionaEUR

6. 2. Legislativa za obnovljive izvore energije 2. LEGISLATIVA ZA OBNOVLJIVE IZVORE ENERGIJE • Zakonske odredbe za obnovljive izvore energije su tretirane u Nacrtu zakona o energetici • Ministartvo ekonomije je pripremilo Nacrt zakona o energetici, u kojem je transponovana Direktiva 2001/77/EU Evropskog parlamenta i Savjeta o promociji električne energije proizvedene iz obnovljivih izvora na unutrašnjem tržištu električne energije • Nova Direktiva 2009/28/EU Evropskog parlamenta i Savjeta o promociji korišćenja energije iz obnovljivih izvora • Takođe, Nacrt zakona o energetici transponuje novu direktivu o obnovljivim izvorima energije

7. 2. Legislativa za obnovljive izvore energije 2.1. Direktiva 2009/28/EU

8. 2. Legislativa za obnovljive izvore energije 2.1. Direktiva 2009/28/EU Ciljevi za obnovljive izvore energije

9. 2. Legislativa za obnovljive izvore energije 2.1. Direktiva 2009/28/EU Ciljevi za obnovljive izvore energije

10. 2. Legislativa za obnovljive izvore energije 2.2. Podsticaji za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora Otkupna cijena • Metodologija za računanje otkupne električne energije iz obnovljivih izvora • Trenutno je definisana cijena za male hidroelektrane (mHE) 7,93 ceuro/KWh • Cijena je uslovljena od uvozne cijene električne energije • Metodologija za računanje obnovljivih izvora

11. 2.2. Podsticaji za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora Otkupna cijena • Metodizračunavanja FIT - cijeneelektričneenergijeproizvedenekorišćenjem OIE[€/MWh] CINV – investicioni troškovi [€/MWh]; CFiO – troškovi funkcionisanja i održavanja [€/MWh]; CGOR – troškovi goriva [€/MWh]. 2. Legislativa za obnovljive izvore energije

12. 2. Legislativa za obnovljive izvore energije 2.2. Podsticaji za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora Energ. Bilans 2005 GDP faktor Politika Invst CFO CGOR 5.5% Nacionalni Cilj % OIE Politika 8% Feed-in Tarifa 12 god mHE Vjetrolektr. Biomasa Ostale Planirane elektrane Akcioni plan Politika MW OIE Sa/bez KAPa Ekonomski uticaj Porast el. Energije krajnjem potrosacu

13. 2. Legislativa za obnovljive izvore energije 2.2. Podsticaji za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora Nacionalni cilj EU Nacionalni cilj 20 % OIE od ukupno potošnje primarne energije EU Nacionalni cilj po Direktivama EU 2009/28 ~ 29 % OIE od ukupne potrošnje energije uključujući energiju za grijanje i hlađenje i biogoriva • Strategija razvoja energetike Crne Gore do 2025 • Akcioni plan za energetiku Crne Gode 2008-2012 • 60 MWVjetroelektrana do 2025. • 80 MWmHE do 2025. • 5 MW elektrana na biomasu do 2025. • RevizijaStrategije razvoja energetike Crne Gore do 2025. godine

14. 2.2. Podsticaji za proizvodnju energije iz obnovljivih izvora Ekonomski uticaj 2. Legislativa za obnovljive izvore energije

15. 3. Projekti za obnovljive izvore energije 3. PROJEKTI ZA OBNOVLJIVE IZVORE ENERGIJE 3.1. Akcioni plan za SRE 2008-2012. KS 1: Povećanje energetske efikasnosti i korišćenja OIE na strani potrošnje 1.1 Program energetske efikanosti U okviru projekta “Godina energeske efikasnosti”, između ostalog, predviđamo: • Zakon o EE, Fond za EE i Zakon o OIE; • Program za poboljšanje zakonodavstva i propisa za veće korišćenje OIE u sektoru zgradarstva. KS 5: Izgradnja i eksploatacija OIE 5.1 Program razvoja OIE (bez hidro potencijala); 5.3Projekat izgradnje mHE; 5.4 Projekat korišćenja vjetra za proizvodnju električne energije; 5.5 Projekat korišćenja biomase za kombinovanu proizvodnju toplotne ielektrične energije; 5.6 Projekat korišćenja komunalnog otpada za kombinovanu proizvodnju toplotne i električne energije.

16. 3.2. Potencijali obnovljivih izvora Hidroenergetski potencijal vodotoka za gradnju mHE Teorijska istraživanja • Teorijski (bruto) hidroenergetski potencijal za gradnju mHE u CG (bez rijeka Tare, Ćehotine i Ibra) procjenjen je u iznosu od 800-1000 GWh/god. • Ukupan teorijski hidropotencijal CG, iz Vodoprivredne osnove Crne Gore, iznosi 9846 GWh/god. • Tehnički (neto) iskoristivi potencijal za izgradnju mHE je procjenjen na oko 400 GWh/god. 3. Projekti za obnovljive izvore energije

17. 3.2. Potencijali obnovljivih izvora Hidroenergetski potencijal vodotoka za gradnju mHE Mjerenja na terenu • HMZ CG, Hidrološki sektor, je izradio dvije HIDORLOŠKE OBRADE za profile mHE u CG. Obrada je rađena na osnovu dogovora sa EPCG a prema programu sa Norveškim direktoratom za vodu i energiju (NVE) iz Osla. Mjerenja su trajala više od godinu dana na 30 lokacija i 27 vodotoka. 3. Projekti za obnovljive izvore energije Sliv i naziv vodotoka i mjerne lokacije u toku prve hidrološke obrade.

18. 3.2. Potencijali obnovljivih izvora Vjetar Teorijska istraživanja – Numeričko modeliranje • Numeričke simulacije. • Korekcioni faktor, odnos izmjerenih i izračunatih brzina vjetra. • Detaljna analiza, koja obuhvata sva relevantna ograničenja koja utiču na smanjenje iskorišćenja energetskog potencijala vjetra. 3. Projekti za obnovljive izvore energije Tehnički energetski potencijal vjetra [W/m2] na 50 m i.n.t..

19. 3.2. Potencijali obnovljivih izvora Vjetar Mjerenja na terenu – Numeričko modeliranje • Numeričke simulacije. • Korekcioni faktor, odnos izmjerenih i izračunatih brzina vjetra. • Detaljna analiza, koja obuhvata sva relevantna ograničenja koja utiču na smanjenje iskorišćenja energetskog potencijala vjetra. 3. Projekti za obnovljive izvore energije Lokacija na mjerenje španske kompanije Fersa

20. 3.3. Tenderi za izgradnju malih hidroelektrana Spisak vodotoka za koje su dodjeljene koncesije • Babinopoljska, sliv Lima, opština Plav,»Kroling« DOO - Danilovgrad • Grlja, sliv Lima, opština Plav, Energie Zotter Bau GmbH & Co KG -JudenburgAustrija • Bistrica, sliv Lima, opštine Berane i Andrijevica,»Hidroenergija Montenegro« DOO - Berane • Šekularska, sliv Lima, opštine Berane i Andrijevica, »Hidroenergija Montenegro« DOO - Berane • Bistrica - desna pritoka Lima, opština Bijelo Polje, »Haider Extrem Energy« Sarajevo • Crnja, sliv Tare, opština Kolašin, »Dekar« DOO - Podgorica • Bjelojevićka, sliv Tare, opština Mojkovac,»Haider Extrem Energy« - Sarajevo BIH • Zaslapnica, opština Nikšić -»Bast« DOO - Nikšić 3. Projekti za obnovljive izvore energije

21. 3.3. Tenderi za izgradnju malih hidroelektrana Spisak vodotoka za koje su dodjeljene koncesije 3. Projekti za obnovljive izvore energije

22. 3.3. Tenderi za izgradnju malih hidroelektrana Plan realizacije Ugovora o koncesiji I faza - Istražni radovi, Idejno rješenje optimalnog korišćenja vodotoka i određivanje lokacija i parametara mHE i izrada Prethodne studije opravdanosti mHE II faza - Izrada projektne dokumentacije i pribavljanje građevinske dozvole III faza - Izgradnja objekata i postrojenja mHE i pribavljanje vodne i upotrebne dozvole i licence za proizvodnju električne energije IV faza - Eksploatacija objekta mHE i V faza - Prenos objekata 3. Projekti za obnovljive izvore energije

23. 3.3. Tenderi za izgradnju malih hidroelektrana Makroskopski algoritam procedure za realizaciju projekata mHE 3. Projekti za obnovljive izvore energije Prostorno-planska dokumentacija

24. 3.3. Tenderi za izgradnju malih hidroelektrana II tender za izgradnju mHE Vodotoci odnosno lokacije na kojima će se vršiti koncesione djelatnosti 3. Projekti za obnovljive izvore energije

25. 3.3. Tenderi za izgradnju malih hidroelektrana Analiza pristiglih prijava za II tender za izgradnju mHE 3. Projekti za obnovljive izvore energije

26. 3.4. Vjetroelektrane • Ministarsto ekonomije je dobilo tri idejna rješenja za izgradnju vjetroelektrana u CG, i to: • Vjetroelektrana na Možuri ukupno snage 46 MW, 23 vjetrogeneratora sa 2 MW snage, • 3 vjetroelektrane na Krnovu ukupno snage 139 MW, 58 vjetrogeneratora instaliranih snaga 2,4 MW snage i • Vjetroelektrana Briška gora ukupne snage 2-3 MW. • Procedura: • Ministarstvo uređenja prostora i zaštite životne sredine i Operator prenosnog sistema pripremaju mišljenja na Idejna rješenja na osnovu Uredbe o vjetroelektranama; • Ministarstvo ekonomije daje saglasnost za Idejno rješenje; • Tender za izbor investitora za zakup državnog zemljišta za izgradnju vjetroelektrana 3. Projekti za obnovljive izvore energije

27. 4. Zaključci 4. ZAKLJUČCI • Petogodišnji Akcioni plan za Strategiju razvoja energetike Crne Gore predviđa da Crna Gora počne koristiti svoj veliki energetski potencijal. • Napravljen je balans između energetskog razvoja i zaštite životne sredine. • Crna Gora ima veliki potencijal za korišćenje obnovljivih izvora energije; potencijal je potrebno dalje istraživati i stvariti uslove za njihovokorišćenje. • Crna Gora je krenula u realizaciju programa i projekata za veće korišćenje obnovljivih izvora energije, od kojih su najznačajniji: - mjerenje potencijala za izgradnju malih hidroelektrana; - izgradnja malih hidroelektranai - mjerenje potencijala vjetra i izgradnjavjetroelektrana.

28. Hvala na pažnji! Igor Kovačević Ministarstvo ekonomije Sektor energetike +38269617790; +38220482136 icosrle@hotmail.com