Opname in een psychiatrische instelling: een (inter)nationaal perspectief

1. Opname in een psychiatrische instelling: een (inter)nationaal perspectief Marjan Rom Instituut voor Sociaal Recht K.U.Leuven

2. Een overzicht • Internationaal kader rond vrijheidsbeperking • Belgisch kader: opname in een psychiatrische instelling - 3 toegangspoorten - Getoetst aan het internationale kader • Aanbevelingen

3. Internationaal kader vrijheidsbeperking • Begrip • «Elke belemmering of beperking van de bewegingsvrijheid» • Ruime omschrijving (≠ rechtdomeinen) • Hier: vrijheidsbeperking ~ residentiële psychiatrische opname • Soorten - Structurele vrijheidsbeperking • Huis- en leefregels • Orde- en veiligheidsmaatregelen - Situationele vrijheidsbeperking • Sanctioneren van ongewenst gedrag (sociaal, ruimtelijk, chemisch) • Therapeutisch doel

4. Internationaal kader vrijheidsbeperking • Internationale bepalingen ~ vrijheidsbeperking - Art. 2 Vierde Protocol EVRM • Recht op verplaatsing • Vgl. art. 5 EVRM (vrijheidsberoving) • Onderscheid art. 5 EVRM - IVRK • Geen specifieke bepalingen - Havana Rules* (VN) • Gebruik dwang • Verboden tuchtmaatregelen

5. Internationaal kader vrijheidsbeperking *Inhoud Havana Rules • Gebruik van dwang: verbod Tenzij: • Uitzonderlijke omstandigheden • Andere middelen gefaald • Wettelijk bepaald • Kortst mogelijke duur • Niet vernederend • Vermijden minderjarige zichzelf/anderen verwondt of schade aan infrastructuur - Arts raadplegen - Hogere instantie inlichten

6. Internationaal kader vrijheidsbeperking • Verboden tuchtmaatregelen • Lijstraffen • Opsluiting in een verduisterde of afgesloten ruimte • Onthouden van eten • Beperken/weigeren contact familie • Opleggen van arbeid • Elke straf die lichamelijke/geestelijke gezondheid in gedrang • Collectieve sancties • Toegelaten tuchtmaatregelen? • Waardigheid van de minderjarige • Regelgeving: gedrag, aard en duur, bevoegde instantie, beroep • Minderj: op de hoogte, verdediging, beroep • Non bis in idem

7. Internationaal kader vrijheidsbeperking - Principes Geesteszieken (VN) • O.a. fysieke beperkingen en onvrijwillige opsluitingen • Vergelijkbare garanties Havana Rules • Medisch dossier (geval, reden, draagwijdte) - Aanbeveling inzake menselijke waardigheid van personen met een psychiatrische aandoening(RvE) • O.a. isolatie en vrijheidsbeperking • Vergelijkbare garanties Havana Rules • Medisch dossier + register • Geschikte infrastructuur • Proportioneel

8. Belgisch kader: opname in een psychiatrische instelling 1. Opname in het kader van een POS 2. Gedwongen opname (WBPG) 3. Opname in het kader van een MOF 4. (Internering)

9. Opname in het kader van een POS • Plaatsing in een psychiatrische instelling - Voorwaarden • Psychiatrisch verslag • Noodzakelijk - Duur • 6 m/1 jaar (hernieuwbaar) • Herziening mogelijk - Open, ook gesloten? - Probleem: zie zaak K.

10. Opname in het kader van een POS • Toetsing aan het internationale kader - Decreet BJB • Niets geregeld - Erkenningsbesluit Voorzieningen BJB • «sancties opvoeding bevorderen, geen traumatische uitwerking» • Verbod lichamelijke straffen en onthouden voedsel • Handelingsplan ~ doel hulpverlening + afspraken opvoedingsregime • Melden ernstige gebeurtenis • OOOC’s*

11. Opname in het kader van een POS *OOOC’s • Mogelijkheid vrijheidsbeperking • Enkel veiligheid (andere) jongere/personeel • Huishoudelijk reglement (inrichting beveiligingskamer, duur, dossier, toezicht en contact)

12. Opname in het kader van een POS - Decreet Rechtspositie Minderjarige • Tijdelijke afzondering/vrijheidsbeperking enkel risico eigen/andermans fysieke integriteit of materieelvernielend • Huishoudelijk reglement (meedelen!) • Beveiligingskamer

13. Gedwongen opname (WBPG) • Plaatsing in een psychiatrische instelling - Bevoegdheid:overgeheveld naar jeugdrechter (alle minderj.) - Voorwaarden • Geestesziekte Psychiatrisch • Gevaar verslag < 15 d. • Geen andere geschikte behandeling - Duur • 40 dagen/2 jaar (hernieuwbaar) • Ontslag door geneesheer + herziening minstens om 3 of 6 maanden - Gesloten afdeling A- of K-dienst - Probleem: plaatsing op volwassen afdeling

14. Gedwongen opname (WBPG) • Toetsing aan het internationale kader - Wet Bescherming Persoon Geesteszieke • Niets bepaald - Protocol van ziekenhuis? • ≠ wettelijke regeling • ≠ uniformiteit

15. Opname in het kader van een MOF • Recente hervorming in 2006: grondige aanpassing Jeugdbeschermingswet ’65 • Maatregelen ~ geestezieke MOF’ers niet in werking(ten laatste op 1/1/2009) • Huidige en toekomstige situatie onderzoeken

16. Opname in het kader van een MOF • Huidige situatie: plaatsing in een instelling - Niet apart vermeld in lijst maatregelen - «geschikte inrichting» • (Open) psychiatrische instelling • Praktijk: (gesloten) GI/Everberg (voorlopige plaatsing) - Probleem - Outreaching - For-K project

17. Opname in het kader van een MOF • Toekomstige situatie: waaier aan maatregelen - Ambulante behandeling • Psychologische of psychiatrische dienst, dienst voor seksuele opvoeding, dienst ~ alcohol- of drugsverslaving • Keuze jongere eigen hulpverlener • Event. ~ voorwaarde behoud in het leefmilieu - Plaatsing ziekenhuisdienst (A of K)

18. Opname in het kader van een MOF - Plaatsing in een verslavingsdienst - Voorwaarden • Plaatsing ~ laatste redmiddel • Jongere > 12 jaar • Omstandig medisch verslag < een maand oud • Integriteit niet anders beschermd (in verslag) • MOF gepleegd om de verslaving te bekostigen? - Duur • JR bepaalt duur (na overleg)/herziening mogelijk - Open, ook gesloten?

19. Opname in het kader van een MOF - Plaatsing in een jeugdpsychiatrische dienst - Voorwaarden • Plaatsing ~ laatste redmiddel • Jongere > 12 jaar • Onafhankelijk verslag jeugdpsychiater < een maand oud (KB) • Geestesstoornis (in verslag) • Het oordeelsvermogen/vermogen tot beheersen handelingen ernstig aangetast door geestesstoornis - Duur • Einde behandeling/herziening mogelijk* - Open en gesloten • Gesloten plaatsing: met toepassing WBPG

20. Opname in het kader van een MOF • Plaatsing in een gesloten jeugdpsychiatrische dienst - Alleen met “toepassing WBPG” • Gehele WBPG of enkel procedure? - Implicaties • Toevoeging gevaarscriterium • Strengere verslagplicht: 15 dagen ipv een maand • Andere procedureregels • Eenzijdige beëindiging geneesheer-diensthoofd (!) Mogelijkheid JR andere maatregelen op te leggen

21. Opname in het kader van een MOF • Gekaderd in een bredere ontwikkeling GGZ - Zorgcircuits - Therapeutische projecten - Transversaal overleg

22. Opname in het kader van een MOF • Toetsing aan het internationale kader - Jeugdbeschermingswet ’65(vóór hervorming) • Niets bepaald - «Nieuwe» Jeugdbeschermingswet • Nog steeds niet bepaald - Samenwerkingsakkoord Everberg • Huishoudelijk reglement - Huishoudelijk reglement Everberg • Sancties door 3 overheden • Nog geen lijst sancties • Isoleerruimte

23. Aanbevelingen • Kader vrijheidsbeperkende maatregelen • Nood aan wettelijke voorschriften ~ dwang en tuchtmaatregelen (cfr. Havana Rules) • Basiswet Gevangeninswezen = goed begin (maar niet perfect) • Opname in een psychiatrische instelling • Duidelijke criteria open of gesloten instelling • Overeenkomsten met kinderpsychiatrische diensten (WBPG) • Tekort kinderpsychiaters aanpakken • Middelen vrijmaken • Aandacht preventie en tijdige opsporing

24. Bedankt voor uw aandacht!