Het gezin in preïndustrieel Europa

1. Het gezin in preïndustrieel Europa Jan-Willem van den Bos Terence Honing Youssef Louakili Inge Tijssen

2. De (elite) familie in de agrarische samenleving • bescherming naar de buitenwereld • heerschappij-uitoefende eenheden • vroegmiddeleeuwse betekenis: groot huishouden met bloed- en aanverwanten en dienstpersoneel die gezamenlijk onder het gezag van de pater familias stonden • De hoofdfunctie van een familie: de overdracht tussen generaties: het voortplanten • Alleen kinderen uit een ‘echt ‘huwelijk werden als wettige nakomelingen beschouwd • Overerving nam in belang toe, zeker als het hoge posities en bezit betrof • Het sociale verkeer was met rituelen omgeven: denk aan de huwelijkssluiting

3. De rol van de kerk. • Incest • In de 11e eeuw kan men een verbod zien tot in de 7e graad • Het hertrouwen van weduwen • Adoptie • Concubinaat • Leviraat: het huwelijk van een jongere man met de weduwe van zijn broer. • Doelbewuste strategie ? • aristocratie ervan te weerhouden legitieme erfgenamen te produceren • vrouwen te laten circuleren en de machtigen ervan te weerhouden vrouwen ( en hun bezittingen ) te monopoliseren • greep te krijgen op de huwelijkssluiting van de leken

4. Trouwceremonies • vanaf de 12e tot en met de 15e eeuw: de kerkelijke inzegening • priesterlijke betrokkenheid bij de inzegening • Voor de inmenging van de kerk : een zuiver wereldlijk karakter • twee families tot een verbond • het onthouden van geestelijke toestemming kon een volwaardige verbintenis verhinderen

5. van vroonhoeve tot gezin?

6. Wanneer ontstond het gezin? • hangt af van definitiebepaling • man-vrouw-kinderen • volgens sommige historici in de eerste twee eeuwen n.Chr. • Spierenburg is het hier niet helemaal mee eens.

7. De oude Romeinen kenden geen begrip dat de eenheid man-vrouw-kinderen aanduidde. Toch zou volgens sommige auteurs deze primaire groep in de steden uit de eerste twee eeuwen van onze jaartelling op zichzelf hebben bestaan, al bestrijden anderen dat weer. Hoe dan ook ging de verstedelijking van het Romeinse rijk vanaf het eind van de derde eeuw teloor. In de agrarische samenleving die er voor in de plaats kwam stonden verwantschapsbetrekkingen geheel in het teken van relaties van autoriteit en productie. Spierenburg (1998), pag. 47

8. het vroeg middeleeuwse gezinsverwantschap: • autoriteit • productie • er was sprake van een “groot huishouden” • de horigen waren van hun heer afhankelijk

10. In theory he [the unfree peasant] was economically at the complete mercy of his lord. The lord could demand any tents and services he saw fit. But there was obviously a practical limit to the use of this right. Dead peasants were of no use to the lord, and sohe had to leave them enough to keep them alive. Painter, S. (1975). A history of the Middle Ages, pag. 101

11. de heren hadden er dus economisch belang bij om bijv. slaven in leven te houden • einde Romeinse rijk: minder slaven • slaven moeten zich voortplanten • toegestaan seksueel verkeer • “huwelijk”

12. ook geestelijkheid stemt in • waarom? • Spierenburg: rond de achtste eeuw ontstaat “het simpele huishouden” of “kernhuishouden” • negende eeuw: servi casati • rond het jaar 1000: merendeels aparte huishoudens • hierdoor autonomiesering boeren?

13. nuancering • n.b.: geen lineair proces • vgl. Mayke de Jong (Zwaan, hfst. 3) • geen generiek verband tussen economisch belang onvrije voor potentes  “verbetering” positie horigen  simpele huishouden • hoogstens: een verklarend aspect

14. Charivari • Een charivari is een verzamelnaam of soortnaam van een groot aantal rituelen die gemeenschappelijk hebben dat er sprake is een rituele sanctie gericht ten deviant gedrag en als zodanig een instrument tot sociale controle van een gemeenschap.

15. Charivari • Waarom werden er charivari georganiseerd? • Abnormaal huwelijk • Tweede huwelijk • Groot leeftijdsverschil • Buitenechtelijk seksueel verkeer • (volks) vermaak

16. Charivari • Wie organiseerde de charivari • Vooral de (Vrijgezellen) Jongeren • Afkeuring van het Abnormale huwelijk. • Meest te verliezen bij het ‘verzieken’ van de huwelijks markt. Degene die zich hierdoor bedreigd voelen zijn de ongetrouwde mannen, die geheel volgens de in de gemeenschap heersende normen een huwelijk willen sluiten waaruit kinderen voorkomen. Bovendien zijn dit ook de personen die nog niet gebukt gingen onder de verantwoordelijkheden die de huwelijkse staat met zich meebrengt. En zich bepaalde vrijheden konden veroorloven. De jongeren zitten nog niet onder de plan van hun eventuele echtgenoten. Zij zijn het dus die de misstanden aan de kaak stelen[i] • vertier

17. Fauvel

18. Fauvel

19. Fauvel

20. Charivari

21. Geduldige gehoornde noemt met mij daar, ziende, ik iet verlang te zien. Een andere bij mijn vrouw vindend stem ik daarin met gesloten mond. O welk oneer groeit mij daaruit, welke vernedering. Wie zo doet verdient zulk loon Charivari

22. Charivari • Een algemeen beeld van een charivari zoals deze in de agrarische gebieden in preïndustrieel europa voorkwamen zijn dus bespottingen, vaak in de vorm van een optochten door de stad die al dan niet gepaard gingen met carnavaleske rituelen (muziek, maskers optochten), waarin een persoon die zich schuldig had gemaakt aan het overtreden van de gemeenschapsregels tot de orde wordt geroepen.

23. Liefde, seks en christendom. • Voor pre-industrieel Europa worden de volgende thema’s behandeld: • Seksualiteit • Kerk en seksualiteit • Liefde in en buiten het gezin • Kerk en huwelijkse liefde

24. Liefde, seks en christendom. De kerkelijke moraal is in twee geboden samen te vatten: • seks behoort volledig in dienst te staan van de voortplanting • voortplanting dient uitsluitend te geschieden binnen het huwelijk

25. Liefde, seks en christendom. Een man kan vier redenen hebben, aldus de verhandeling, om met zijn echtgenote te vrijen: • Ter verwekkling van nageslacht (eerbaar) • Vervullen van de echtelijke plicht (eerbaar) • Onmatigheid te vermijden (als hij liever met een ander wil vrijen) – kan eerbaar zijn, maar ook een zonde inhouden • Verlangen naar seks (altijd een zonde)

26. conclusie • de agrarische gezinnen zijn hoofdzakelijk gevormd zijn door het economisch belang van heren om niet te weinig onvrije boeren in dienst te hebben. • De sociale controle op het gezin in pre-industrieel Europa blijkt nadrukkelijk en zelfs geïnstitutionaliseerd te zijn. De structuur van de gezinnen is in deze periode sterk ingebed in de maatschappelijke context. Enerzijds heeft de kerk veel invloed op de gezinnen, maar ook de directe buurt waakte over de ongeschreven regels.

27. Meer lezen? • http://home.zonnet.nl/terencehoning