College 10

1. College 10 Taalcontact: Nederlands van Turken en Marokkanen

2. Overzicht • Achtergrond Turken en Marokkanen in Nederland • Taalachtergrond Marokkanen • Taalachtergrond Turken • Het Nederlands van Marokkanen • Eerste generatie • Tweede generatie • Het Nederlands van Turken • Eerste generatie • Tweede generatie • Het Marokkaans Nederlands als “algemeen allochtoons”

3. Achtergrond • Eind jaren vijftig/begin jaren zestig: tekort aan ongeschoold personeel in Nederlandse industrie • Gastarbeiders (mannen) uit Turkije en Marokko (en Joegoslavië, Griekenland, Spanje en Italië) naar Nederland • Recht om te blijven, familie na 2 jaar over laten komen • Met name veel Turken en Marokkanen maakten gebruik van dit recht

4. Taalachtergrond Marokkanen Marokko meertalig: • drie Berbertalen (40-45%) • Sousberber/Tachelhit, Atlasberber/Tamazight, Rifberber/Tarifit • Marokkaans-Arabisch (meerderheid) • Berber lage status • Arabisch dominante taal • Marokkaans-Arabisch als lingua franca • Cultuur- en schrijftaal: Frans en Standaardarabisch In Nederland: • 60% Marokkanen spreekt Rifberber, 10% Sousberber, 30% Arabisch dialect • Tweede generatie Marokkanen spreken onderling Nederlands, Marokkaans alleen thuis en op vakantie in Marokko

5. Taalachtergrond Marokkanen

6. Taalachtergrond Turken Turkije: • Ook veel minderheidstalen (Koerdisch) • Consequente en succesvolle taalpolitiek na val Ottomaanse Rijk (o.l.v. Atatürk): taalzuivering, onderwijs • Vrijwel iedere Turk kan Standaardturks spreken In Nederland: • Komst Turkse gastarbeiders: Turkstalige kranten • Taaltrots • Turken, ook 2e en 3e generatie spreken onderling Turks

7. Taalachtergrond • Houding Turken en Marokkanen t.o.v. hun moedertaal zeer verschillend Resultaat in Nederland: • Marokkanen spreken Nederlands met Marokkaans accent • Identiteit ontleend aan eigen variant van het Nederlands • Turken spreken Turks en Nederlands naast elkaar en door elkaar (codewisseling) • Identiteit ontleend aan het Turks

8. Het Nederlands van Marokkanen • Marokkaans-Nederlands: twee verschillende moedertalen: Marokkaans-Arabisch en Berber • Invloed van beide talen op het Nederlands van Marokkanen toch goed vergelijkbaar, m.n. klank • Klanksysteem Berber grote invloed uitgeoefend op Marokkaans-Arabisch

9. Het Nederlands van Marokkanen • Twee spreeksters eerste generatie • Nederlands van beide in stadium van fossilisatie (verandert nauwelijks meer)

10. Het Nederlands van Marokkanen Fonologie: Medeklinkers • /s/  /sj/ • Muisj, sjlapen • ‘Sjwa’ verkort uitgesproken in open lettergrepen (in Marokk. sjwa alleen in gesloten lettergrepen) • Gevallen  gvallen • Geen palatalisering van /j/ na /t/, maar /tsj/ • Hondje, jongetje  hontsj, jongtsj • ng en nk-klank: bang  ban, drinken  drin/g/en (stemhebbend als in bingo) (in Marokk. bestaan deze klanken niet) ‘isj nie nodig’ ‘blangrijk’ ‘beetsje’ ‘belan[g]rijk’

11. Het Nederlands van Marokkanen • /z/ sterk stemhebbend • Velaire fricatieven /, /  uvulair // en klinken harder en scherper • Gezien  ggzzien • Regressieve stemassimilatie fricatieven: • Ik zie  /gzi/Nederlands: /ksi/ • Tongpunt-r, sterk rollend

12. Het Nederlands van Marokkanen Klinkers: • Marokkaanse talen: 3 klinkers (a, i, u) + sjwa () • Nederlands: • 7 ‘lange’, gespannen klinkers (a, e, i, o, , u, ) • 6 ‘korte’ klinkers (, , , , , ) • 3 tweeklanken (u, i, ) • Marokkanen: geen onderscheid gespannen – ongespannen: • Hij ziet en hij zit zelfde uitspraak • Praten pr:ten • /u/  /o/ /o/  /ow/ /y/ = // = /o/ = /u/ • Roept  rooptvogel  vouwgel (invloed Amsterdams?)boet, bot, boot en bout: uitspraakvarianten van zelfde klank • Tweeklanken: soms over twee lettergrepen verdeeld, sjwa ingevoegd • Huis  houwes

13. Het Nederlands van Turken Fonologie: Vanuit Turks te verklaren: • /r/  /rz/ • /k/  /kj/ (in sommige gevallen) • Ikj denkj • Lettergreepstructuur: • Opeenvolging medeklinkers: • klinker ingevoegd: fles  files • medeklinkers gescheiden door pauze: zoekt  zoek-t • Nederlands: <schr>  /sr/ Schreuder, schreeuwenTurks-Nederlands:  /s/ • Geen sjwa in 1e lettergreep: gevonden givonden, gvonden • Palatalisering van /j/ na /t/: hondje hon[]e (als in Eng. show) Verklaring vanuit moeilijkheid Nederlands (probleem voor sprekers van andere talen): • Tweeklanken: uil ouwel of ui

14. Het Nederlands van Marokkanen en Turken Woordvolgorde, syntaxis • Weglating lidwoorden • Overgeneralisatie de/die: • het de • dat  die • Bijvoeglijke naamwoorden vervoegd als de-woorden, eindigen op -e • Die kleine hondje

15. Het Nederlands van Marokkanen en Turken Werkwoordsvormen: • Vervoegen moeilijk (Marokk. en Turks: rijk vervoegingssysteem!) • Veel infinitieven • Wat hij zoeken? • Hondje hij ook kijken • Soms hoog-frequente woorden wel vervoegd: • jongetje heb gevallen • hoe heet die • Turkse vrouw: meer vervoegingen, maar instabiel: gebruikt verschillende vormen naast elkaar

16. Het Nederlands van Marokkanen en Turken Woordvolgorde: • Plaats van onderwerp en werkwoord t.o.v. elkaar • Nederlandse hoofdzin: werkwoord of hulpwerkwoord op 2e plaats: • Ik kwam gisteren te laat • Gisteren kwam ik te laat • Ik heb hem gisteren op school gezien • Bijzin: werkwoord achteraan • …, dat zij hun kinderen verwennen • Turkse en Marokkaanse: werkwoord vrijwel altijd achteraan: • Hondje hij ook kijken

17. Het Nederlands van Marokkanen en Turken • Subjectpronomen weggelaten (in moedertalen rijke inflectie werkwoord, pronomen overbodig) • Wat doet hij? wat doen? • Ze zoeken/hij zoekt de kikker  kikker zoeken • Hij heeft de kikker niet gevonden  niet gevonden kikker • Koppelwerkwoord weggelaten (net als in moedertalen): • Het hondje is er ook bij en hondje ook bij • Turkse woordvolgorde bezitsconstructies andersom: • Dat is de dochter van de tweede man van de grootmoeder van mijn echtgenote  die mijn vrouw oma andere man dochter

18. Het Nederlands van Marokkanen en Turken • 2e generatie: • In Nederland geboren • Voor schoolleeftijd uitsluitend Turks of Marokkaanse talen • Sinds school: Nederlands dominante taal • Spreken meestal vrijwel vloeiend Nederlands • Verschil met 1e generatie: minder variatie, systematischer in taalgewoonten

19. Het Nederlands van Marokkanen • Veel onderlinge verschillen! • Marokkaanse dochters: enkele verschillen met standaardnederlands, minder duidelijk dan moeder • Turkse dochter: niet te onderscheiden van standaardnederlands • Wel vaak: codewisseling (Turks gemengd met Nederlands of andersom)

20. Het Nederlands van Marokkanen Fonologie: • Sjwa-reductie/deletie: • jongetje  jongtsj • gevangen  gvangen • Terecht  trecht • Harde g, zeer stemhebbende z • Regressieve stemassimilatie fricatieven • Uitspraak ij/ei: keurig als ij/ei (“bekakt”, geen Poldernederlands!) • Zeer rollende /r/ • Verlenging beklemtoonde klinker: nadruk: • Geheimziiiiinnig (heel geheimzinnig) • Vroeoeoeoeoeger (heel lang geleden) • /s/  /sj/ /tj/  /tsj/ beetsje, datsje • Regionale kleuring: Amsterdams, Rotterdams, Nijmeegs (huig-r)

21. Het Nederlands van Turken en Marokkanen Syntactische variatie • Bepaald lidwoord: de is default • Dan is eh zitten we in de laatste jaar • Bijvoeglijke naamwoorden: -e (ingewikkeld, geen rol in betekenis, overbodig) • Als ik ooit met een Marokkaanse meisje ga trouwen

22. Het Nederlands van Turken en Marokkanen • Zelfstandig gebruikt het: valt vaak weg als • het niet als onderwerp aan het begin van de zin staat • In Turkije maakt niet uit • het lijdend voorwerp is • Marokkaanse of Turkse meisjes die begrijpen niet zo • het deel van een staande uitdrukking is • Nou, daar zijn wij dus helemaal niet mee eens • ‘er-zinnen’: • Ze komen minder in aanraking mee • Vooral als je niet mee opgegroeid bent

23. Het Nederlands van Turken en Marokkanen • Hulpwerkwoorden: • Doen op plekken waar niet in standaardnederlands: • Dan doe je al denken dat Lombok criminele wijk is enzo (Turkse jongen) • Eh, eh, zwemmen, en naar het strand, en dan hadden we deden we iedere keer uitgaan (Marokkaanse jongen) • Wederkerend voornaamwoord zich weggelaten: • Ehm, nee, meestal eh bemoeit de hele groep mee

24. Het Nederlands van Marokkanen Woordenschat: • Gebruik van Arabische woorden in Nederlandse gesprekken • Vaak symbolische betekenis • Inšallah ‘als Allah het wil’, “misschien” • Llah yehfed ‘Allah beware [ons]’, “niet te hopen” • Typisch Marokkaanse of Islamitische concepten • S-seddari ‘ligbank’ • Hram ‘verboden’ • Halal ‘toegestaan’ • Gespreksmarkeringen • Structuur • Houding van de spreker

25. Het Nederlands van Marokkanen Gespreksmarkeringen: • Structuur • Wella ‘of?’ (aan einde van uiting): speker verwacht reactie • Waxxa: ‘ik heb het begrepen’ • Houding van de spreker, aanspreekvormen • A sahb-i ‘mijn vriend’ • We llah? ongeloof, teleurstelling • We llah kracht bijzetten aan mededeling • Begroetingen begin/einde interactie • B s-slama! ‘tot ziens!’ • Scheldwoorden, krachttermen • Tezz ‘shit’

26. Het Nederlands van Marokkanen Farid: Temši[ga je] morgen uit wella [of]? Younes: Ja we gaan wel. Farid: We gaan naar Eindhoven. Younes: Nee joh, ik ga, ik heb afgesproken toch in Groningen, jongen, naar Palace. Farid: We llah[echt waar]? (Ongeloof en teleurstelling) Younes: Ja. Farid: Waxxa(oké) Younes: Ja. Jij gaat toch ook mee? Farid: Neeheeh. Younes: Heb ik toch vorige week gezegd, jongen? ’laš a sahb-i [waarom vriend]? Farid: Het is te ver. Ik heb geen zin daarin we llah [ik zweer het]!

27. “Allochtoons” accent • Nederlandse perceptie van één “allochtoons” accent: Turko-Marokkaans • Toen meest immigranten Indisch waren werd een Indisch accent geïmiteerd, toen het meest Surinamers waren was het m.n. de bilabiale /w/ • Meest gebaseerd op Marokkaans • Marokkaans accent prominenter • Verschil in taalhouding Turken en Marokkanen • Marokkaanse jongeren wenden zelf naar believen een Marokkaans accent aan, of versterken het • Benadrukken gemeenschappelijke identiteit Ali Osram (Gerard Egging): parodie op ‘Het Dorp’ van Wim Sonneveld, met Turko-Marokkaans accent http://home.planet.nl/~holla066/temp/hetdorpremix2003.htm

28. Bibliografie • Abderrahman El-Aissati, Louis Boumans, Leonie Cornips, Margreet Dorleijn en Jacomine Nortier (2005). Turks- en Marokkaans-Nederlands. In: Nicoline van der Sijs (red., 2005). Wereld-nederlands. Oude en jonge variëteiten avn het Nederlands, pp. 149-185. Den Haag: Sdu Uitgevers. • Geluidsvoorbeelden Marokkaanse sprekers afkomstig van Jacomine Nortier en van televisieprogramma NCRV's Rondom Tien, uitzending donderdag 13 oktober 2005.