Download
1 / 78
800 likes | 1.43k Views
OCHRONA DÓBR KULTURY W PARKACH NARODOWYCH. Andrzej Siwek Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Krakowie. Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków.
E N D
OCHRONA DÓBR KULTURY W PARKACH NARODOWYCH Andrzej Siwek Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Krakowie
Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków Jest instytucją kultury powołaną przez Ministra Kultury, która pełni funkcję głównego zaplecza merytorycznego oraz koordynatora działań na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce. Celem Ośrodka jest realizacja polityki państwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego oraz opieki na tym dziedzictwem.
Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Krakowie W celu realizacji swoich zadań, Ośrodek w szczególności: 1)wypracowuje podstawy doktryny konserwatorskiej w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków; 2)opracowuje i wdraża jednolity system ochrony i dokumentacji dziedzictwa kulturowego; 3)wprowadza i upowszechnia nowe standardy metodologiczne w zakresie badań, dokumentacji i konserwacji zabytków; 4)gromadzi odpisy decyzji wojewódzkich konserwatorów zabytków o wpisie obiektów do rejestrów zabytków, 5)prowadzi Krajową Ewidencję Zabytków; 6)prowadzi ewidencję badań archeologicznych; 7)prowadzi ratownicze badania archeologiczne na stanowiskach szczególnie zagrożonych; 8)prowadzi prace inwentaryzacyjne i badawcze przy zabytkach szczególnie zagrożonych; 9)wspomaga nadzór wojewódzkich konserwatorów zabytków nad pracami archeologicznymi; 10)monitoruje stan zachowania dziedzictwa kulturowego oraz ocenia zagrożenia zabytków; 11)gromadzi i udostępnia informacje związane z muzeami i muzealnictwem; 12)koordynuje i uczestniczy w pracach nad raportami okresowymi dotyczącymi polskich miejsc i obiektów wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO; 13)koordynuje realizację procedury składania wniosków dla Ministra o uznanie przez Prezydenta RP miejsc i obiektów za Pomniki Historii; 14)realizuje programy szkoleniowe i informacyjne na rzecz służb konserwatorskich i środowisk związanych z opieką nad zabytkami; 15)popularyzuje wiedzę o dziedzictwie kulturowym oraz prowadzi edukację związaną z ochroną zabytków; 16)wydaje opinie i ekspertyzy na rzecz Generalnego Konserwatora Zabytków i Wojewódzkich Urzędów Ochrony Zabytków; 17)organizuje i prowadzi inne prace związane z ochroną dziedzictwa kulturowego na zlecenie Ministra i Generalnego Konserwatora Zabytków.
Regionalny Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków w Krakowiewydawnictwa – prace dokumentacyjne - badania
Kultura a natura „Dziedzictwo kulturalne, jak gniazdo osadzone w środowisku naturalnym.” Zygmunt Novák Spojrzenie kompleksowe, zabytek postrzegany, jako element osadzony w krajobrazie, współtworzący jego wartość.
PARKI NARODOWE W POLSCE Według Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 Park Narodowy jest to: obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów.
W Polsce istnieją 23 parki narodowe stanowiące 1% powierzchni kraju.
Park narodowy - ustawowa forma ochrony przyrody • Projekty studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw oraz planów zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej w części dotyczącej parku narodowego i jego otuliny wymagają uzgodnienia z dyrektorem parku narodowego w zakresie ustaleń tych planów, mogących mieć negatywny wpływ na ochronę przyrody parku narodowego. • Obszar parku narodowego jest udostępniany w celach naukowych, edukacyjnych, kulturowych, turystycznych, rekreacyjnych i sportowych w sposób, który nie wpłynie negatywnie na przyrodę w parku narodowym.
Mit naturalności Połonina Smerek w Bieszczadzkim Parku Narodowym
Świat chronionej natury wyniesiony ponad otaczającą codzienność
Mit naturalności • Parki Narodowe powstają w obszarach szczególnych ze względów przyrodniczych, o znacznym stopniu zachowania autentyzmu świata natury. • Stan taki jest możliwy w terenach, gdzie z jakichś względów (niezależnie czy z powodu utrudnień dostępu, czy świadomego wyboru), w dłuższym okresie ludzka działalność inwestycyjna i eksploatacyjna była w pewien sposób ograniczona. • Jednak nie można się spodziewać, że istnieje w naszym kraju obszar zupełnie wolny od penetracji ludzkiej.
Mit naturalności Na swój sposób kulturowa jest nawet domniemana dzikość leśnych ostępów, skał, czy mokradeł zachowana w świadomym akcie ochrony przyrody.
Kultura i natura • Parki narodowe okazują się być enklawami, w których chroni się przyrodę w stanie zbliżonym do naturalnego i dokumentuje bioróżnorodność naszego środowiska. • Lecz jednocześnie są obszarami, na których, dzięki spowolnieniu naporu cywilizacyjnego zachowały się okruchy dawnego świata, elementy świadczące o minionych sposobach życia i gospodarzenia, o historii, czyli szeroko postrzegane zabytki.
Kapliczka z komponowanym układem zieleni, droga, rozłóg pól, to kulturowe komponenty krajobrazu otaczającego Pieniński Park Narodowy
Tradycja ochrony zabytków w Polsce “PRZESZŁOŚĆ PRZYSZŁOŚCI” motto jakim opatrzyła zbiory pamiątek narodowych w swej puławskiej rezydencji Księżna Izabela Czartoryska zabytek = relikwia
Tradycja prawnej ochrony zabytków w Polsce Po odzyskaniu niepodległości Polski o ochronie dóbr kultury stanowiły akty prawne z 1918, 1919 i 1928. Na ich mocy działały urzędy Wojewódzkich Konserwatorów Zabytków oraz Generalny Konserwator Zabytków
Lata powojenne Do 1962, w zakresie prawa ochrony zabytków odwoływano się do regulacji przedwojennych. Ustawa z 15 lutego 1962 o ochronie dóbr kultury (tekst jednolity Dz. U. z 1999, Nr 98, poz. 1150), Ustawa z dnia 23 lipca 2003 o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568)
KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJz dnia 2 kwietnia 1997 r. Rozdział IRZECZPOSPOLITA Art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowegooraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.
Ustawa z dnia 23 lipca 2003o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami Art. 1. Ustawa określa przedmiot, zakres i formy ochrony zabytków oraz opieki nad nimi
Ustawa wprowadza nowy, nie znany dotąd w prawodawstwie polskim podział na „ochronę”, czyli działania administracji publicznej oraz „opiekę”, którą realizują właściciele zabytku Art. 4. Ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej, działań mających na celu: • zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków; 3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków; 4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę; 5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 6) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.
Opieka nad zabytkiem Art. 5. Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków: • naukowego badania i dokumentowania zabytku; 2)prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku; 3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie; 4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości; 5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.
ZABYTEK Art. 3. Użyte w ustawie określenia oznaczają: • zabytek - nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnościąi stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznymze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Dobro kultury – pojęcie przejęte z Konwencji Haskiej (1954), w ustawodawstwie polskim od 1962.
Art. 3 2) zabytek nieruchomy - nieruchomość, jej część lub zespół nieruchomości, o których mowa w pkt 1; 3) zabytek ruchomy - rzecz ruchomą, jej część lub zespół rzeczy ruchomych, o których mowa w pkt 1; 4) zabytek archeologiczny - zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem;
Art. 3 - SŁOWNICZEK 12) historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny- przestrzenne założenie miejskie lub wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg; 13) historyczny zespół budowlany - powiązaną przestrzennie grupę budynków wyodrębnioną ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania lub związek z wydarzeniami historycznymi;
14) krajobraz kulturowy - przestrzeń historycznie ukształtowaną w wyniku działalności człowieka, zawierającą wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze
ZASÓBRóżnorodność zasobu w obszarach chronionych na przykładzie Pienińskiego Parku Narodowego Najstarsze ślady pobytu łowców z epoki kamienia na obszarze Pienin, to znaleziska krzemiennych wyrobów w jaskini Aksamitka w Haligowcach, z okresu górnego paleolitu (ok. 35 tys. lat p.n.e.) oraz odkryte w Sromowcach Wyżnych - Kątach pozostałości obozowiska i pracowni przykopalnianej, w której wytwarzano narzędzia z pienińskich radiolarytów.
Średniowiecze Trwałe osadnictwo pod Pieninami pojawia się w drugiej połowie XIII w., za sprawą księżnej Kingi i klasztoru klarysek w Starym Sączu (fundacja 1280).
Zamek Pieniny Powstał w 3 ćw. XIII w., z inicjatywy ks. Kingi, jako refugium ukryte w masywie Trzech Koron, na Górze Zamkowej (779 m n. p. m.).
Zamek Czorsztyn Klaryski w końcu XIII w., lub na początku XIV w. założyły zamek, zwany Wronin. Warownię przejął król Kazimierz Wielki. Zamek nazwano Czorsztynem. Spełniał kluczową rolę w systemie obronnym państwa, gościł monarchów, ochraniał komorę celną. Do końca XVIII w. był rezydencją starosty.
Zamek Niedzica Na Zamagórzu, po spustoszeniu przez Tatarów w 1241, kolonizację podjął król Bela IV przy udziale Berzewiczych i Görgeyów. Z rodem Berzewiczych łączy się miedzy innymi powstanie wsi Niedzica (XIII/XIV w.) oraz zamku Dunajec - obecnie Niedzica.
Osadnictwo Do najstarszych pienińskich wsi należą Sromowce, znane od 1323. Krościenko lokowane w 1348 jest jedynym miastem regionu. Na Zamagórzu do najstarszych wsi należy Leśnica, lokowana w 1297. Krościenko
Architektura i sztuka sakralna Sromowce Wyżne
Kultura ludowa Pod Pieninami zbiegają się granice kilku grup etnograficznych. Są to: Górale Szczawniccy (dominujący w Pieninach), Spiszacy, Górale Podhalańscy, Górale Sądeccy i Rusini Szlachtowscy.
