Jak rozmawiać z klientem o emeryturze - dylematy doradcy finansowego

Jak rozmawiać z klientem o emeryturze - dylematy doradcy finansowego www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl Romuald Pękalski Polska Grupa Doradców Finansowych

Najważniejszy element w procesie przygotowania planu finansowego to edukacja www.polfingroup.pl Doradca Klient = www.finanseosobistepgdf.pl

aktywa emerytalne - wszystkie udziały zapisane na indywidualnym rachunku (koncie) uczestnika danego planu emerytalnego w I i II / lub III filarze. • aktywa funduszu - całość lokat oraz środków pieniężnych danego funduszu; -> portfel funduszu. • alokacja składki - (z łac. allocatio) podział składki, wpłacanej w ramach jednego programu inwestycyjnego, między kilka funduszy; w programach inwestycyjnych TFI możliwość podziału składki przez uczestnika między fundusze o różnej polityce inwestycyjnej; w produktach ubezpieczeniowych typu unit-linked (produkty unit-linked) - możliwość przekazywania składki do funduszy inwestycyjnych zarządzanych przez różne TFI. • bezpieczeństwo finansowe - stan posiadania oszczędności, inwestycji lub polis ubezpieczeniowych, przewidywanych na pokrycie podstawowych wydatków osoby (rodziny) w razie zaistnienia zdarzeń losowych, takich jak śmierć jedynego żywiciela rodziny czy utrata pracy. • bieżące wydatki - środki pieniężne przeznaczane przez daną osobę (rodzinę) na pokrycie miesięcznych kosztów utrzymania co najmniej w zakresie zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. • cel inwestycyjny funduszu - zakładany przez podmiot zarządzający dochód funduszu (zysk uczestników funduszu), uwarunkowany wyborem -> polityki inwestycyjnej funduszu, decydującej o rodzaju funduszu. Przykłady c.i.f.: 1. fundusz akcji, gdy zakładane osiąganie dochodu w wyniku wzrostu wartości lokat (obrana polityka inwestycyjna: inwestowanie aktywów funduszu w lokatach o największym potencjale wzrostu, czyli głównie w akcjach przedsiębiorstw); 2. fundusz obligacji, gdy zakładane utrzymanie realnej wartości aktywów (obrana polityka inwestycyjna: nabywanie obligacji i bonów skarbowych, czyli lokat, oferujących przewidywany, choć ograniczony, potencjał wzrostu). www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

cel inwestycyjny inwestora - planowana przez inwestora, kwota wpłaty powiększona o zysk do osiągnięcia z określonej inwestycji po upływie założonego okresu inwestowania (-> horyzont czasowy), przewidywana na przyszłe finansowanie określonej potrzeby finansowej. • cena jednostki funduszu - > wartość jednostki funduszu. • depozytariusz - bank przechowujący majątek funduszu inwestycyjnego lub funduszu emerytalnego; odpowiedzialny za bezpieczeństwo aktywów funduszu oraz występujący w imieniu uczestników (członków) funduszu w razie stwierdzenia nieprawidłowości TFI (powszechnego lub pracowniczego towarzystwa emerytalnego) w pełnieniu funkcji podmiotu zarządzającego; bez bezpośrednich powiązań kapitałowych z firmą zarządzającą (ze względu na funkcję kontrolną d. nad działalnością tej firmy). • dni wyceny - dni ustalania wartości jednostki funduszu na podstawie rynkowej wartości wszystkich lokat, zwykle pokrywające się z dniami notowania giełdy papierów wartościowych; przypadające na każdy dzień notowania giełdy bądź rzadziej, np. d.w. z częstotliwością tygodniową lub miesięczną. • dodatkowa emerytura - świadczenie wypłacane z III filara. • doradca inwestycyjny - osoba, mająca uprawnienia do zarządzania aktywami funduszu emerytalnego oraz funduszu inwestycyjnego, legitymująca się odpowiednią licencją, uzyskaną po egzaminach przed Komisją Papierów Wartościowych i Giełd. • drugi filar - dodatkowy w stosunku do ZUS, składnik obowiązkowego systemu emerytalnego, oparty na członkostwie w otwartym funduszu emerytalnym ze składkami inwestowanymi na rynku kapitałowym; w d.f. ryzyko inwestycyjne członków otwartych funduszy emerytalnych zbliżone do ryzyka inwestycyjnego funduszu stabilnego wzrostu, a ograniczone dodatkowo mechanizmem minimalnej stopy zwrotu. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

dywersyfikacja portfela (przez inwestora) - alokowanie składki do kilku rodzajów funduszy (w ramach III-filarowego planu emerytalnego) w celu ograniczenia ryzyka inwestycyjnego. • dywersyfikacja portfela (przez zarządzającego) - rozproszenie aktywów funduszu na różnorodne lokaty, mające na celu ograniczenie ryzyka inwestycyjnego, związanego z danym rodzajem lokaty lub z kondycją finansową danego emitenta; minimalny zakres d.p.p.z. - określony przepisami. • dywersyfikacja portfela przez inwestora - alokowanie składki do kilku rodzajów funduszy (w ramach programu inwestycyjnego jednego TFI) lub do funduszy zarządzanych przez kilka TFI (w wypadku uczestniczenia w programach inwestycyjnych różnych TFI lub jednego produktu unit-linked) w celu ograniczenia ryzyka inwestycyjnego. • dywersyfikacja portfela przez zarządzającego - rozproszenie aktywów funduszu na różnorodne lokaty, mające na celu ograniczenie ryzyka inwestycyjnego, związanego z danym rodzajem lokaty lub z kondycją finansową danego emitenta; minimalny zakres d.p.p.z. - określony przepisami. • dzień przeliczenia - dzień zapisu na rachunku inwestora jednostek danego funduszu w zamian za kwotę wpłaconej składki, a także dzień odpisywania z tego rachunku jednostek w wypadku dokonywania wypłaty środków. • EET - (ang. exempt-tax) - mp. najbardziej motywujący do oszczędzania: część dochodów przeznaczanych na oszczędności - odpisywana od podatku (lub od podstawy opodatkowania), zyski otrzymywane z inwestowania oszczędności - zwolnione z podatku, wypłata gromadzonych oszczędności - opodatkowana; • efektywność planu emerytalnego - suma wypłat świadczeń z danego planu emerytalnego w relacji do sumy składek wniesionych do tego planu; wysoka e.p.e. - gdy wysoka suma wypłat; niska e.p.e. - gdy niska suma wypłat. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

emerytura definiowana składką - (ang. defined contribution plan) obowiązujący we wszystkich trzech filarach nowego systemu emerytalnego w Polsce, model świadczenia emerytalnego, będącego pochodną dwóch elementów: sumy wpłaconych składek oraz uzyskanej rentowności (stopy waloryzacji w ZUS); w związku z zależnością wysokości świadczenia emerytalnego od stopy zwrotu funduszu - ryzykiem inwestycyjnym obarczony przyszły świadczeniobiorca (prócz pierwszego filara); jednak ze względu na inne zalety e.d.s.: stosunkowo niskie koszty, możność przenoszenia przez uczestników danych funduszy środków między funduszami oferowanymi przez różne firmy zarządzające oraz samodzielnego decydowania o polityce inwestycyjnej (prócz I filara) - e.d.s. modelem dominującym w stosunku do modelu emerytury definiowanej świadczeniem. • emerytura definiowana świadczeniem - (ang. defined benefit plan) model świadczenia emerytalnego, mającego z góry definiowaną wysokość, określaną na podstawie czynników, takich jak: poziom wynagrodzeń z ostatnich lat przed emeryturą, zakładana stopa inflacji, zakładana stopa zwrotu; w związku z zależnością wysokości przyszłego świadczenia od założonej, a nie od rzeczywistej stopy zwrotu - ryzykiem inwestycyjnym obarczony podmiot zarządzający, a nie przyszły świadczeniobiorca; ze względu na stosunkowo wysokie koszty oraz brak możliwości przenoszenia przez uczestników danych funduszy środków między różnymi funduszami, e.d.ś. modelem mniej efektywnym od modelu emerytury definiowanej składką. • ETT - (ang. tax-tax) - mp. motywujący do oszczędzania, lecz mało korzystny (jak TTE): część dochodów przeznaczanych na oszczędności - odpisywana od podatku (lub od podstawy opodatkowania), zyski z inwestowania oszczędności i wypłata gromadzonych oszczędności - opodatkowane; • filar - > pierwszy (I) filar, -> drugi (II) filar, -> trzeci (III) filar. • firma zarządzająca - > podmiot zarządzający. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

formy inwestycji - oferowane przez podmioty zarządzające sposoby lokowania oszczędności poprzez ich inwestowanie na rynku kapitałowym; podstawowe f.i.: fundusze inwestycyjne, fundusze ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, lokaty bankowe o oprocentowaniu powiązanym z rynkiem kapitałowym. • formy lokaty - > wszelkie sposoby lokowania oszczędności. • fund manager - > zarządzający. • fundusz - f. emerytalny lub f. inwestycyjny, lub f. ubezpieczeniowy lub wszystkie wymienione fundusze. • fundusz akcji - fundusz o polityce inwestycyjnej zakładającej inwestowanie aktywów głównie w lokatach o wyższym ryzyku inwestycyjnym (akcje przedsiębiorstw); zwykle udział akcji w aktywach zawarty w przedziale 80-100%. • fundusz akcji globalnych - fundusz o polityce inwestycyjnej zakładającej inwestowanie aktywów głównie w akcjach międzynarodowych korporacji, osiągających zyski tylko w niewielkim stopniu zależne od kryzysów w poszczególnych krajach; zwykle udział akcji międzynarodowych korporacji w aktywach zawarty w przedziale 80-100%. • fundusz emerytalny - wyodrębniony majątek przechowywany przez depozytariusza, mający osobowość prawną, obejmujący różnorodne lokaty i środki pieniężne, podzielony na jednostki rozrachunkowe (udziały); zarządzany przez powszechne towarzystwo emerytalne (w drugim filarze jako otwarty fundusz emerytalny) lub przez pracownicze towarzystwo emerytalne (w PPE jako pracowniczy fundusz emerytalny), prowadzące politykę inwestycyjną funduszu i dążące do osiągnięcia możliwie najwyższej stopy zwrotu przy zachowaniu ograniczeń, wynikających z przepisów "Ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych". www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

Fundusz Gwarancyjny - środki odpowiadające 0,1% aktywów wszystkich funduszy emerytalnych II filara, pochodzące z wpłat powszechnych towarzystw emerytalnych, przewidziane na pokrycie ewentualnego niedoboru w danym funduszu, jako trzecie w kolejności źródło uzupełniania niedoboru - po środkach z rachunku rezerwowego tego funduszu i kapitałach PTE zarządzającego tym funduszem. • fundusz gwarantowany - fundusz ubezpieczeniowy, mający określoną z góry przez zakład ubezpieczeń (towarzystwo ubezpieczeniowe) stopę zwrotu funduszu (-> gwarantowana stopa zwrotu); podobny do lokaty bankowej, z odpowiednikiem odsetek (dopisywanych po upływie okresu lokaty) w postaci gwarantowanej stopy przyrostu wartości jednostki; w f.g. brak ryzyka inwestycyjnego ze strony uczestnika funduszu (stopa zwrotu nie obliczana na podstawie zmiany wartości rynkowej wszystkich lokat funduszu) i f.g. nie zaliczany do form inwestycji. • fundusz inwestycyjny otwarty - wyodrębniony majątek przechowywany przez depozytariusza, mający osobowość prawną, obejmujący różne rodzaje lokat oraz środki pieniężne, podzielony na jednostki uczestnictwa (udziały); zarządzany przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych, prowadzące politykę inwestycyjną funduszu i dążące do osiągnięcia przyjętego przez fundusz celu inwestycyjnego (przypisywanej stopy zwrotu), przy zachowaniu ograniczeń wynikających z przepisów "Ustawy o funduszach inwestycyjnych", a także w zgodzie z treścią statutu funduszu. • fundusz mieszany - > fundusz zrównoważony. • fundusz obligacji - fundusz o polityce inwestycyjnej zakładającej inwestowanie aktywów głównie w lokatach o przewidywalnym dochodzie (obligacje i bony skarbowe); zalecany udział lokat w aktywach funduszu: nie mniej niż 90%. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

fundusz rynków zagranicznych - fundusz o polityce inwestycyjnej zakładającej inwestowanie aktywów głównie w lokatach notowanych na zagranicznych rynkach kapitałowych. • fundusz sektorowy - fundusz o polityce inwestycyjnej zakładającej inwestowanie aktywów głównie w lokatach przedsiębiorstw danej branży, np. firm teleinformatycznych lub działających w sektorze usług. • fundusz stabilnego wzrostu - fundusz o polityce inwestycyjnej zakładającej inwestowanie większej części aktywów w lokatach o przewidywalnym dochodzie (bony skarbowe oraz obligacje) oraz mniejszej części - w lokatach o wyższym ryzyku inwestycyjnym (akcje przedsiębiorstw); udział akcji w aktywach nie przekraczający 40%, zwykle zawarty w przedziale 20-30%. • fundusz ubezpieczeniowy - wyodrębniona część aktywów zakładu ubezpieczeń na życie (towarzystwa ubezpieczeniowego), podzielona na jednostki (udziały), zapisane na rachunkach uczestników (ubezpieczonych), zarządzana przez zakład ubezpieczeń (towarzystwo ubezpieczeniowe) zgodnie z przyjętą polityką inwestycyjną oraz przepisami ustawy o działalności ubezpieczeniowej. • fundusz zrównoważony, f. mieszany - fundusz o polityce inwestycyjnej zakładającej inwestowanie w miarę równych części aktywów w lokatach o przewidywalnym dochodzie (bony skarbowe i obligacje) oraz lokatach o wyższym ryzyku inwestycyjnym (akcje przedsiębiorstw); zwykle udział akcji w aktywach zawarty w przedziale 40-60%. • gra na giełdzie - krótkoterminowe lokowanie na giełdzie wolnych środków finansowych w celu szybkiego osiągnięcia wysokich zysków. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

gwarantowana stopa zwrotu - określany z góry przez zakład ubezpieczeń (towarzystwo ubezpieczeniowe) przyrost wartości jednostki (w funduszu gwarantowanym) w danym okresie. • horyzont czasowy - planowany przez daną osobę okres gromadzenia środków w wybranym programie inwestycyjnym, przewidywany jako czas między wpłatą pierwszej składki a momentem wypłaty tych środków na zaspokojenie danej potrzeby finansowej. • Indywidualne Konto Emerytalne (IKE) - III-filarowy plan emerytalny, tworzony i oferowany zgodnie z Ustawą o indywidualnych kontach emerytalnych; zyski z inwestowania środków gromadzonych na IKE zwolnione z 'podatku Belki' (patrz: model podatkowy TEE). • inflacja - wskaźnik wzrostu cen, podawany przez Główny Urząd Statystyczny i wyliczany na podstawie zmian cen wybranych towarów i usług, uwzględnianych przy jego wyliczaniu w odpowiednich proporcjach. • inwestor - osoba lokująca środki finansowe (oszczędności) w wybranej formie inwestycji, ponosząca ryzyko inwestycyjne. • inwestor aktywny - inwestor na bieżąco analizujący uzyskiwaną stopę zwrotu z inwestycji i zmieniający rodzaje funduszy (politykę inwestycyjną) w zależności od aktualnej sytuacji na rynku kapitałowym, a także zmieniający podmiot zarządzający przy słabych wynikach funduszy oferowanych przez dotychczasowy podmiot; -> profil inwestora. • inwestor pasywny - inwestor zwykle nie analizujący uzyskiwanej stopy zwrotu (nawet aż do czasu wypłaty środków z inwestycji) oraz bardzo rzadko dokonujący zmian pierwotnie wybranego rodzaju funduszu i formy inwestycji; -> profil inwestora. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

inwestowanie - lokowanie oszczędności w wybranej formie inwestycji w celu zwiększenia realnej wartości tych oszczędności, tj. do kwoty stanowiącej cel inwestycyjny inwestora. • inwestycja comiesięczna - rodzaj inwestycji systematycznej, z wpłatami dokonywanymi z częstotliwością miesięczną; przykład: plan emerytalny w filarach II i III. • inwestycja emerytalna - inwestycja dokonywana w celu sfinansowania kosztów utrzymania po przejściu na emeryturę. • inwestycja jednorazowa - inwestycja dokonywana w formie wpłaty jednorazowej. • inwestycja systematyczna - inwestycja dokonywana w formie regularnych wpłat: comiesięcznych (patrz: inwestycja comiesięczna), kwartalnych lub corocznych - zależnie od obranej częstotliwości. • inwestycje - całość lub część środków finansowych ulokowanych w wybranych formach inwestycji. • jakość zarządzania - umiejętność prowadzenia przez dany podmiot zarządzający polityki inwestycyjnej funduszu, oceniana na podstawie przeszłych stóp zwrotu funduszy, zarządzanych przez ten podmiot. • jednostki funduszu, udziały funduszu - części funduszu o jednakowej wartości (-> wartość jednostki funduszu), zapisywane na rachunkach jego uczestników (członków) w wyniku przeliczenia (-> dzień przeliczenia) wpłacanych składek; w funduszu emerytalnym i inwestycyjnym warunkujące tytuł prawny członka (uczestnika) funduszu do proporcjonalnej części aktywów tego funduszu; • kapitał początkowy - kwota dopisywana jednorazowo do konta emerytalnego w I filarze osobom zatrudnionym co najmniej 6 miesięcy przed 1 stycznia 1999 r.; wyliczana przez ZUS na podstawie stażu pracy oraz wielkości zarobków otrzymywanych przed tą datą, według zasad obowiązujących przed wprowadzeniem reformy emerytalnej - planu o zdefiniowanym świadczeniu. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

konto (emerytalne) - patrz: rachunek inwestora • koszt ochrony ubezpieczeniowej - składka lub określona jej część, w polisie ubezpieczeniowej (->terminowa polisa na życie), przeznaczona na opłacenie kosztów oferowania przez zakład ubezpieczeń (towarzystwo ubezpieczeniowe) ochrony ubezpieczeniowej przy założonej sumie ubezpieczenia. • limity inwestycyjne - narzucone przepisami, ograniczenia w lokowaniu aktywów funduszu w danej kategorii lokat (w lokatach jednego emitenta), mające na celu ograniczenie ryzyka inwestycyjnego. • lokaty (funduszu) - instrumenty rynku kapitałowego (obligacje, bony skarbowe, akcje przedsiębiorstw) i inne prawa majątkowe (np. depozyty bankowe), dobierane przez zarządzającego funduszem i stanowiące aktywa tego funduszu. • lokowanie - wpłata środków finansowych do wybranej formy lokaty, a także zakup przez zarządzającego określonych lokat w celu realizacji polityki inwestycyjnej funduszu. • minimalna stopa zwrotu, msz. - stopa zwrotu zagwarantowana każdemu uczestnikowi II filara, bez względu na wynik funduszu emerytalnego, określana w stosunku do średniej ważonej stopy zwrotu, jako stopa: odpowiadająca 50 procentom śwsz. lub o 4 punkty procentowe niższa - wybierana jest wartość mniejsza. • Model EET - (ang. exempt-exempt-tax) - mp. najbardziej motywujący do oszczędzania: część dochodów przeznaczanych na oszczędności - odpisywana od podatku (lub od podstawy opodatkowania), zyski otrzymywane z inwestowania oszczędności - zwolnione z podatku, wypłata gromadzonych oszczędności - opodatkowana. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

Model ETT - (ang. exempt-tax-tax) - mp. motywujący do oszczędzania, lecz mało korzystny (jak TTE): część dochodów przeznaczanych na oszczędności - odpisywana od podatku (lub od podstawy opodatkowania), zyski z inwestowania oszczędności i wypłata gromadzonych oszczędności - opodatkowane. • model podatkowy - sposób opodatkowania: części dochodów przeznaczanych na oszczędności, zysków otrzymywanych z inwestowania oszczędności, wypłaty gromadzonych oszczędności. Ze względu na moment pobierania podatku wyróżniane: • Model TEE - (ang. tax-exempt-exempt) - mp. mało motywujący do oszczędzania, lecz korzystny (jak EET): część dochodów przeznaczanych na oszczędności - nie odpisywana od podatku (lub od podstawy opodatkowania), zyski z inwestowania oszczędności i wypłata gromadzonych oszczędności - zwolnione z podatku. • Model TTE - (ang. tax-tax-exempt) - mp. najmniej korzystny dla oszczędzających: część dochodów przeznaczanych na oszczędności - nie odpisywana od podatku (lub od podstawy opodatkowania), zyski z inwestowania oszczędności - opodatkowane, wypłata gromadzonych oszczędności - zwolniona z podatku. • możliwości finansowe - różnica między wpływami finansowymi a bieżącymi wydatkami danej osoby lub rodziny. • możliwość strat - wiążące się z daną inwestycją prawdopodobieństwo poniesienia z niej straty; w wypadku funduszy m.s. tym większa, im wyższe ryzyko inwestycyjne przypisywane danemu rodzajowi funduszu i im krótszy horyzont czasowy przyjęty przez inwestora. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

niedobór - kwota do bezwzględnego dopłacenia wszystkim członkom funduszu emerytalnego, mającego w danym okresie stopę zwrotu niższą od minimalnej stopy zwrotu.; wymagana do uzupełnienia aktywów tego funduszu do wartości odpowiadającej msz.; źródła dopłaty ustalone w kolejności: (1) rachunek rezerwowy funduszu, (2) kapitały powszechnego towarzystwa emerytalnego zarządzającego funduszem, (3) Fundusz Gwarancyjny, (4) Skarb Państwa. • niskie (niższe) ryzyko inwestycyjne - patrz: ryzyko inwestycyjne. • ochrona ubezpieczeniowa - zobowiązanie zakładu ubezpieczeń (towarzystwa ubezpieczeniowego) do wypłaty świadczenia (-> suma ubezpieczenia) osobie lub osobom wskazanym w umowie ubezpieczenia w razie zaistnienia zdarzenia losowego (zwłaszcza: śmierci ubezpieczonego, częściowej utraty zdrowia, trwałego inwalidztwa), objętego o.u. • oczekiwana stopa zwrotu - wyliczona przez inwestora roczna stopa zwrotu z inwestycji, umożliwiająca w planowanym czasie osiągnięcie celu inwestycyjnego przy określonej kwocie składki; prawdopodobieństwo uzyskania o.s.z. uwarunkowane: zbliżeniem wartości o.s.z. do wartości przypisywanych stóp zwrotu, konsekwencją w realizowaniu wybranej polityki inwestycyjnej, horyzontem czasowym, sytuacją na rynku kapitałowym; -> przypisywana stopa zwrotu. • OFE - otwarty -> fundusz emerytalny. • ograniczenie ryzyka inwestycyjnego - decyzje inwestycyjne, mające na celu zwiększenie prawdopodobieństwa osiągnięcia przypisywanej stopy zwrotu z danej inwestycji; przykłady decyzji służących o.r.i.: wybór wysokiej jakości zarządzania, wybór polityki inwestycyjnej o niskim ryzyku inwestycyjnym, rozdział środków między kilka podmiotów zarządzających, wydłużanie horyzontu czasowego inwestycji, dokonywanie inwestycji systematycznych. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

ograniczenie wartości środków - stopa zmniejszenia wartości środków emerytalnych w wyniku pobrania opłat przez podmiot zarządzający (lub opodatkowania), wyrażona w procencie wartości aktywów emerytalnych brutto (przed opłatą/podatkiem); przykład: przy 5-procentowym o.w.ś. - rzeczywista wartość tych środków: niższa o 5% w stosunku do wartości aktywów emerytalnych brutto. • opcje inwestycyjne - fundusze możliwe do wyboru w jednym produkcie inwestycyjnym różniące się polityką inwestycyjną (w produktach poszczególnych TFI) bądź fundusze zarządzane przez różne towarzystwa funduszy inwestycyjnych (w produkcie unit-linked). • opłata manipulacyjna - opłata pobierana przed przeliczeniem składek na udziały w funduszu; obliczana jako procent składki lub (rzadziej) jako kwota; zwykle malejąca wraz z przyrostem stażu członkowskiego (w funduszu emerytalnym) lub ze wzrostem kwoty wpłaconych składek (w funduszu inwestycyjnym). • opłata od aktywów - opłata potrącana przez podmiot zarządzający z aktywów emerytalnych przez cały czas trwania inwestycji; obliczana jako określony procent aktywów emerytalnych w ustalonym okresie, zwykle jako X% w okresie 12-miesięcznym (rocznym); najczęściej naliczana proporcjonalnie w każdym dniu wyceny aktywów (udziałów). • opłata od składki - opłata pobierana przed przeliczeniem składek na udziały w funduszu; obliczana jako procent składki lub (rzadziej) jako kwota; zwykle malejąca wraz z przyrostem stażu członkowskiego (w funduszu emerytalnym) lub ze wzrostem kwoty wpłaconych składek (w funduszu inwestycyjnym). • opłata od wypłaty - opłata potrącana przez podmiot zarządzający od kwoty wypłaty środków emerytalnych. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

opłata za zarządzanie - wynagrodzenie podmiotu zarządzającego, pokrywane z aktywów funduszu; określane jako procent średniej wartości aktywów funduszu w roku (np. 2% rocznie). • opłaty - wszelkie opłaty ponoszone przez inwestora w wybranej formie inwestycji, obniżające zysk z inwestycji. • oszczędzający - osoba regularnie odkładająca część swoich bieżących wpływów finansowych i gromadząca te zasoby na określony cel w przyszłości. • oszczędzanie - odkładanie i gromadzenie części bieżących wpływów finansowych, zwykle w regularnych odstępach czasowych, w celu zabezpieczenia się na przyszłość lub z myślą o konkretnej potrzebie finansowej. • pay - as-you-go -> system repartycyjny. • PFE - pracowniczy -> fundusz emerytalny. • pierwszy filar - zasadniczy element obowiązkowego systemu emerytalnego, administrowany i zarządzany przez ZUS; wypłata świadczenia emerytalnego na podstawie: sumy wpłaconych składek, przyjętej stopy waloryzacji oraz średniej długości życia, przewidywanej jako średnia dalszego trwania życia dla osoby decydującej się na przejście na emeryturę w danym wieku. • plan DB - patrz: plan o zdefiniowanym świadczeniu. • plan DC - patrz: plan o zdefiniowanej składce. • Plan emerytalny - program inwestycyjny przeznaczony na dofinansowanie kosztów życia na emeryturze; produkt oferowany w ramach III filara www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

plan o zdefiniowanej składce - (ang. defined contribution plan) - obowiązujący we wszystkich trzech filarach nowego systemu emerytalnego w Polsce, model świadczenia emerytalnego, będącego pochodną dwóch elementów: sumy wpłaconych składek oraz uzyskanej rentowności (lub stopy waloryzacji w I filarze); w związku z zależnością wysokości świadczenia emerytalnego od stopy zwrotu funduszu - ryzykiem inwestycyjnym obarczony przyszły świadczeniobiorca (prócz pierwszego filara); jednak ze względu na inne zalety e.d.s.: stosunkowo niskie koszty, możność przenoszenia przez uczestników danych funduszy środków między funduszami oferowanymi przez różne podmioty zarządzające oraz samodzielnego decydowania o polityce inwestycyjnej (prócz I filara) - e.d.s. modelem dominującym w stosunku do planu o zdefiniowanym świadczeniu. • plan o zdefiniowanym świadczeniu - (ang. defined benefit plan) - model świadczenia emerytalnego, mającego z góry definiowaną wysokość, określaną na podstawie czynników, takich jak: poziom wynagrodzeń z ostatnich lat przed emeryturą, zakładana stopa inflacji, zakładana stopa zwrotu; w związku z zależnością wysokości przyszłego świadczenia od założonej, a nie od rzeczywistej stopy zwrotu - ryzykiem inwestycyjnym obarczony podmiot zarządzający, a nie przyszły świadczeniobiorca; ze względu na stosunkowo wysokie koszty oraz brak możliwości przenoszenia przez uczestników danych funduszy środków między różnymi funduszami, e.d.ś. modelem mniej efektywnym od planu o zdefiniowanej składce. • podatek Belki - podatek od zysków z danej inwestycji (np. w planie emerytalnym), płacony przez inwestora; stopa podatku stała, niezależna od kwoty zysku podlegającego opodatkowaniu. • podatek PIT - (ang. Personal Incom Tax) - podatek od dochodów osobistych, płacony przez osoby fizyczne; stopa podatku zmienna, zależna od dochodu osiągniętego w danym roku kalendarzowym (od tzw. progów podatkowych). www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

podatek PIT (z ang.: Personal Incom Tax) - podatek od dochodów osobistych, płacony przez osoby fizyczne; stopa podatku zmienna, zależna od dochodu osiągniętego w danym roku kalendarzowym (od tzw. progów podatkowych). • podatek pobierany co 12 miesięcy - przy rolowaniu 12-miesięcznej lokaty bankowej, przy zmianie funduszu inwestycyjnego średnio raz w roku • podatek pobierany co 3 miesiące - przy rolowaniu 3-miesięcznej lokaty bankowej, przy zmianie funduszu inwestycyjnego średnio 4 razy w roku • podatek pobierany co 6 miesięcy - przy rolowaniu 6-miesięcznej lokaty bankowej, przy zmianie funduszu inwestycyjnego średnio 2 razy w roku • podatek pobierany jednorazowo - fundusz ubezpieczeniowy, produkt unit-linked, fundusz inwestycyjny (przy nieprzenoszeniu środków do innych funduszy). • podmiot zarządzający, firma zarządzająca - instytucja finansowa, mająca za zadanie zarządzanie powierzonymi oszczędnościami w celu ich pomnożenia; rodzaje p.z.: powszechne towarzystwa emerytalne (zarządzające otwartymi funduszami emerytalnymi), towarzystwa funduszy inwestycyjnych (zarządzające funduszami inwestycyjnymi), zakłady ubezpieczeń (towarzystwa ubezpieczeniowe) i banki. • polisa terminowa na życie - > terminowa na określoną ilość lat trwania polisa na życie. • polityka inwestycyjna (inwestora) - sztuka osiągania przez inwestora zakładanego celu inwestycyjnego; określenie przez inwestora sposobu konstruowania portfela inwestycji oraz kryteriów, stosowanych przy wyborze formy inwestycji (np. planu emerytalnego w III filarze) i wyborze konkretnych firm zarządzających; -> strategia inwestora. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

polityka inwestycyjna funduszu - sztuka zarządzania aktywami funduszu, prowadząca do osiągnięcia założonego celu inwestycyjnego funduszu; oparta na wyborze określonych lokat według przyjętych kryteriów tego wyboru oraz przy przestrzeganiu limitów, narzuconych ustawą. • polityka inwestycyjna inwestora - sztuka osiągania przez inwestora zakładanego celu inwestycyjnego; określenie przez inwestora sposobu konstruowania portfela inwestycji oraz kryteriów, stosowanych przy wyborze formy inwestycji i wyborze konkretnych firm zarządzających; -> strategia inwestora. • portfel funduszu - 1) wszystkie aktywa funduszu; 2) aktywa funduszu, podzielone procentowo na poszczególne lokaty lub tylko na kategorie lokat. • portfel funduszy, portfolio funduszy - fundusze tworzące portfel inwestycji danej osoby; decydujący dla p.f. - spójny dobór funduszy i polityki inwestycyjnej przez inwestora. • portfel inwestycji, portfolio inwestycji - całość środków finansowych danej osoby, zapisanych w formie jednostek funduszy w wybranych produktach inwestycyjnych. • portfolio - portfel; -> portfel funduszy, -> portfel inwestycji. • potencjał zysku - maksymalna stopa zwrotu przypisywana danemu rodzajowi funduszu; -> przypisywana stopa zwrotu. • potrzeby finansowe - zapotrzebowanie na środki finansowe przewyższające kwoty bieżących wpływów; realizacja p.f. warunkiem zaspokojenia przyszłych potrzeb życiowych, poprawiających jakość życia, takich jak np.: kupno domu, najlepsza edukacja dzieci, dodatkowe środki na emeryturze, zabezpieczenie finansowe. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

poziom akceptacji ryzyka inwestycyjnego - próg akceptacji ponoszenia ryzyka przez inwestora w sytuacji zwiększenia się prawdopodobieństwa nieosiągnięcia oczekiwanej stopy zwrotu w zamian za możliwość uzyskania wyższej stopy zwrotu w danej formie inwestycji. • poziom konsumpcji - określenie różnicy między wydatkami bieżącymi a wydatkami podstawowymi danej osoby; gdy bieżące wydatki danej osoby w zestawieniu z jej wydatkami podstawowymi; dla inwestorów o wysokim p.k. zalecaną metodą osiągnięcia zaplanowanych celów inwestycyjnych - ograniczenie konsumpcji. • PPE - > pracowniczy program emerytalny. • pracowniczy program emerytalny, PPE - nieobowiązkowy program gromadzenia środków finansowych na przyszłe dodatkowe świadczenia emerytalne, adresowany do pracowników danego zakładu pracy, finansowany przez pracodawcę; główny element trzeciego filara; regulowany odrębną ustawą ("Ustawa o pracowniczych programach emerytalnych"), podlegający nadzorowi ze strony Urzędu Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi. • procent składany - geometryczny wzrost wartości inwestycji dzięki reinwestowaniu na bieżąco wszystkich zysków, osiąganych z tej inwestycji jeszcze przed jej zakończeniem; tym większy, im wyższa roczna stopa zwrotu i im dłuższy horyzont czasowy. • produkt inwestycyjny - oferowana przez podmiot zarządzający usługa lokowania oszczędności w funduszu lub wielu funduszach zarządzanych przez ten sam podmiot, a w produkcie unit-linked - w wielu funduszach zarządzanych przez różne towarzystwa funduszy inwestycyjnych. • produkt unit - linked, polisa unit-linked - produkt inwestycyjny w formie ubezpieczeniowej, najczęściej z minimalną ochroną ubezpieczeniową i z możliwością podziału składki między fundusze zarządzane przez różne towarzystwa funduszy inwestycyjnych. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

profil inwestora - postawa charakterystyczna dla danego inwestora w zakresie przyjmowania określonego ryzyka inwestycyjnego (p.i. zdecydowanego, p.i. zachowawczego, p.i. umiarkowanego) oraz wykazywania zainteresowania bieżącą stopą zwrotu z inwestycji, a w konsekwencji - częstotliwością zmian rodzaju funduszu (inwestor aktywny i inwestor pasywny). • program inwestycyjny - produkt inwestycyjny, zakładający systematyczne wpłaty składek (miesięcznie, kwartalnie lub rocznie), przewidujący co najmniej kilkuletni okres inwestowania; oferowany najczęściej w formie planów emerytalnych lub programów systematycznego inwestowania z myślą o sfinansowaniu kosztów edukacji dzieci. • PrTE - pracownicze towarzystwo emerytalne; -> fundusz emerytalny. • przeliczenie składki - wpisanie na rachunek inwestora odpowiedniej liczby jednostek funduszu (także części ułamkowych tych jednostek), stosownie do kwoty wpłaconej składki; -> dzień przeliczenia. • przypisywana stopa zwrotu - roczna stopa zwrotu (przedział stóp), zakładana dla danego rodzaju funduszu i polityki inwestycyjnej funduszu na podstawie historycznych średnich stóp zwrotu funduszy tego rodzaju (w okresach kilkudziesięcioletnich); przy obieraniu strategii zalecane przyjmowanie oczekiwanych stóp zwrotu (-> oczekiwana stopa zwrotu) zbliżonych do przypisywanych stóp zwrotu; zbieżność p.s.z. i rzeczywistej stopy zwrotu z inwestycji tym większa, im dłuższy horyzont czasowy przyjęty przez inwestora i im bardziej zbliżone warunki funkcjonowania funduszu do warunków standardowych. • PTE - powszechne towarzystwo emerytalne. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

rachunek inwestora - zapis elektroniczny, prowadzony indywidualnie dla każdego uczestnika (członka) funduszu, zawierający dane osobowe inwestora oraz informacje o: wpłatach składek z podaniem poszczególnych kwot, wartościach jednostek (-> wartość jednostki funduszu) po przeliczeniu składek, dniach przeliczenia (-> dzień przeliczenia), liczbie zapisanych jednostek (sumarycznie), a w razie dokonywania częściowych wypłat środków z r.i. - o kwocie wypłat i liczbie jednostek odpisanych z rachunku na pokrycie tych wypłat. • rachunek inwestora uczestnika IKE - zapis elektroniczny, prowadzony indywidualnie dla każdego uczestnika (członka) funduszu, zawierający dane osobowe inwestora oraz informacje o: wpłatach składek z podaniem poszczególnych kwot, wartościach jednostek (-> wartość jednostki funduszu) po przeliczeniu składek, dniach przeliczenia (-> dzień przeliczenia), liczbie zapisanych jednostek (sumarycznie), a w razie dokonywania częściowych wypłat środków z r.i. - o kwocie wypłat i liczbie jednostek odpisanych z rachunku na pokrycie tych wypłat. • rachunek rezerwowy - wyodrębniona część aktywów funduszu, powstała z wpłat PTE zarządzającego funduszem; odpowiadająca 1,5% aktywów funduszu, nabytych za składki jego członków; przeznaczona na uzupełnienie ewentualnego niedoboru (pierwsze źródło uzupełnienia). • realna stopa zwrotu funduszu - procentowa zmiana wartości jednostki funduszu w skali roku w stosunku do inflacji; gdy zmiana wartości jednostki niższa od inflacji, r.s.z.f. oceniana jako ujemna (nawet gdy wartością dodatnią nominalnie); zaletą r.s.z.f. - wymierność siły nabywczej środków gromadzonych przez inwestora. • realna wartość pieniędzy - wartość pieniędzy określona w ich sile nabywczej (ilością dóbr możliwych za nie do nabycia); r.w.p.: na tym samym poziomie - gdy tempo wzrostu nominalnej wartości pieniędzy takie samo jak tempo wzrostu cen nabywanych dóbr (zwiększanie się wartości pieniędzy o wartość równą stopie inflacji), malejąca - gdy tempo wzrostu wartości pieniędzy wolniejsze od inflacji, zwiększająca się - gdy tempo wzrostu wartości pieniędzy wyprzedzające wzrost inflacji. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

reforma emerytalna - zastąpienie modelu o zdefiniowanym świadczeniu (-> emerytura definiowana świadczeniem) - modelem o zdefiniowanej składce (-> emerytura definiowana składką); zmiana systemu zabezpieczeń społecznych wprowadzona w Polsce 1 stycznia 1999 roku, polegająca na przyjęciu przez ZUS innych niż dotychczasowe zasad wyliczania przyszłych świadczeń emerytalnych dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku, a także na przekazaniu części składek do otwartych funduszy emerytalnych (do drugiego filaru). • rentowność - opłacalność danej inwestycji (patrz też: stopa zwrotu). • rentowność inwestycji - wyrażona procentowo różnica między aktualną wartością wszystkich jednostek zapisanych na rachunku inwestora (-> wartość jednostki funduszu) a sumą składek wpłaconych na ich nabycie. • rodzaje funduszy - rodzaje funduszy ze względu na przyjętą przez nie politykę inwestycyjną: f. akcji, f. obligacji, f. zrównoważone, f. stabilnego wzrostu, f. sektorowe, f. rynków zagranicznych. • rodzaje funduszy inwestycyjnych - rodzaje funduszy ze względu na przyjętą przez nie politykę inwestycyjną: f. akcji, f. obligacji, f. zrównoważone, f. stabilnego wzrostu, f. sektorowe, f. rynków zagranicznych. • ryzyko globalne funduszy - prawdopodobieństwo uzyskania przez fundusz ujemnej stopy zwrotu w okresach spowolnienia rozwoju gospodarki światowej (lub recesji gospodarczej na świecie), w wypadku lokowania większości aktywów funduszu w akcjach korporacji międzynarodowych, mających zyski mało zależne od kryzysów na rynkach poszczególnych krajów; ze względu na rzadsze występowanie globalnego niż lokalnego (w pojedynczym kraju) kryzysu gospodarczego, ryzyko inwestycyjne związane z funduszem akcji międzynarodowych niższe od ryzyka inwestycyjnego funduszu akcji lokalnych; -> ryzyko lokalne funduszy. • ryzyko inflacji - ryzyko odnoszące się do realnej wartości stopy zwrotu z danej inwestycji, związane z prawdopodobieństwem wystąpienia spadku siły nabywczej pieniądza w okresie trwania tej inwestycji. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

ryzyko inwestycyjne - ryzyko związane z dokonywaniem inwestycji; prawdopodobieństwo uzyskania określonej stopy zwrotu z danej inwestycji, przewidywane głównie na podstawie wyboru polityki inwestycyjnej) i/lub amplitudy okresowych wahań wartości środków; niskie (niższe) r.i. - rodzaj r.i., cechujący się wysokim prawdopodobieństwem osiągnięcia przypisywanej stopy zwrotu z danej inwestycji i/lub niewielkich okresowych wahań wartości środków; wysokie (wyższe) r.i. - rodzaj r.i., cechujący się znacznym prawdopodobieństwem tak przekroczenia, jak nieosiągnięcia przypisywanej stopy zwrotu z danej inwestycji, i/lub większych okresowych wahań wartości środków. • ryzyko inwestycyjne funduszy - prawdopodobieństwo osiągnięcia przez fundusz przypisywanej stopy zwrotu, wiążące się z ewentualnością osiągnięcia zysków bądź poniesienia strat (możliwości wystąpienia tak wyższej, jak i niższej rzeczywistej stopy zwrotu); zależne od umiejętności zarządzających danym funduszem - głównie od doboru polityki inwestycyjnej: przy wyższym r.i.f. - możliwy wyższy potencjał wzrostu, ale i większe prawdopodobieństwo straty z inwestycji; fundusze nastawione na inwestowanie aktywów w lokaty o wyższym potencjale wzrostu - polecane osobom o wysokim poziomie akceptacji ryzyka inwestycyjnego, fundusze zakładające niższe zaangażowanie aktywów w akcjach przedsiębiorstw - polecane osobom o niższym poziomie tej akceptacji. • ryzyko lokalne funduszy - prawdopodobieństwo uzyskania przez fundusz ujemnej rentowności w okresie spowolnienia rozwoju gospodarki danego kraju (lub recesji gospodarczej w danym kraju), w wypadku lokowania większości aktywów funduszu w lokatach notowanych na rynku kapitałowym tego kraju; ze względu na częstsze występowanie lokalnych niż światowych kryzysów gospodarczych, r.l.f. wyższe od ryzyka globalnego funduszy. • ryzyko upadłości - prawdopodobieństwo osiągnięcia straty z inwestycji, wynikające z upadłości podmiotu zarządzającego; zachodzące tylko wobec inwestorów posiadających środki gromadzone w produkcie inwestycyjnym jako część aktywów podmiotu zarządzającego (środki mogące wejść do masy upadłości tego podmiotu); nie obejmujące uczestników funduszy inwestycyjnych i członków funduszy emerytalnych dzięki separacji aktywów. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

saldo rachunku - wartość środków na rachunku inwestora, obliczona jako iloczyn liczby jednostek zapisanych na tym rachunku oraz aktualnej wartości takiej jednostki; przykład: dla 350,234 jednostki zapisanych w danej chwili na rachunku uczestnika, przy aktualnej wartości jednostki równej 57,35 zł, s.r. to 350,234 x 57,35 zł, czyli 20 085,92 zł. • saldo rachunku (wartość środków) - wartość środków na rachunku inwestora, obliczona jako iloczyn liczby jednostek zapisanych na tym rachunku oraz aktualnej wartości takiej jednostki; przykład: dla 350,234 jednostki zapisanych w danej chwili na rachunku uczestnika, przy aktualnej wartości jednostki równej 57,35 zł, s.r. to 350,234 x 57,35 zł, czyli 20 085,92 zł. • separacja aktywów - oddzielenie środków (majątku) uczestników funduszu emerytalnego lub inwestycyjnego od majątku, odpowiednio, powszechnego towarzystwa emerytalnego lub towarzystwa funduszy inwestycyjnych zarządzającego tym funduszem; forma zabezpieczenia zgromadzonych w funduszu środków uczestników przed ewentualnym zaliczeniem tych środków do masy upadłościowej podmiotu zarządzającego (ryzyko upadłości) i roszczeniami wierzycieli. • siła nabywcza pieniędzy - wartość pieniędzy, określana ilością dóbr możliwych do nabycia za te pieniądze (patrz: realna wartość pieniędzy). • składka emerytalna - część wynagrodzenia systematycznie przekazywana na rachunek w planie emerytalnym. • skumulowana stopa zwrotu - patrz: stopa zwrotu. • statut funduszu - dokument w postaci aktu notarialnego, określający warunki funkcjonowania funduszu inwestycyjnego lub emerytalnego, m.in.: cel, politykę i limity inwestycyjne, dopuszczalne kategorie lokat, maksymalną wysokość i kategorie opłat obciążających aktywa i uczestników (członków), zasady wnoszenia wpłat (składek), dzień przeliczenia, wycenę aktywów, wypłaty. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

stopa waloryzacji - procentowe określanie wysokości zwiększania przez ZUS wartości środków odkładanych w I filarze, ustalane na podstawie realnego wzrostu wartości funduszu płac; obecnie: 75-procentowa s.w. • stopa zastąpienia - świadczenie wypłacane z systemu emerytalnego, określone jako procent ostatniego wynagrodzenia danej osoby; przykład: dla kwoty świadczenia emerytalnego 1500 zł, przy ostatnim wynagrodzeniu wynoszącym 3000 zł, s.z. to 50%. • stopa zwrotu - > oczekiwana s.z., -> realna s.z. funduszu, -> s.z. brutto funduszu, -> s.z. netto funduszu. • stopa zwrotu brutto funduszu - wskaźnik zmiany wartości całego portfela funduszu; obliczany w procentach w danym okresie (najczęściej w skali roku) przed potrąceniem kosztów pobieranych z aktywów, w tym opłaty za zarządzanie. • stopa zwrotu funduszu - wskaźnik zmiany wartości jednostki funduszu, obliczany w procentach w danym okresie (najczęściej w skali roku); przy wzroście wartości jednostki - dodatnia s.z.n.f., przy malejącej wartości jednostki - s.z.n.f. ujemna. • stopy centralne - roczne stopy procentowe, ustalane przez NBP (przez centralny bank w danym kraju), kształtujące rynkowe stopy procentowe: stopy kredytów, oprocentowanie depozytów bankowych oraz obligacji. • strata z inwestycji - ujemna różnica między wpłaconymi składkami a kwotą wypłaty z danej formy inwestycji; przypadek niższej wypłaty z inwestycji niż kwota składek wpłaconych. • strategia inwestowania - sposób osiągania zakładanych celów inwestycyjnych przez daną osobę, uwzględniający takie czynniki, jak: możliwości finansowe, horyzont czasowy inwestycji, profil inwestora, przypisywana stopa zwrotu. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

suma ubezpieczenia - kwota wypłacana przez zakład ubezpieczeń osobom wskazanym w umowie ubezpieczenia w razie zaistnienia zdarzenia losowego, wymienionego w umowie i objętego ochroną ubezpieczeniową. • system kapitałowy - system emerytalny, stosujący zasadę finansowania wypłacanych świadczeń środkami zgromadzonymi na indywidualnych rachunkach uczestników tego systemu, z wysokością emerytury zależną od kwoty wpłaconych składek oraz uzyskanej (lub założonej) stopy zwrotu z inwestycji; zwykle oparty na modelu o zdefiniowanej składce, obejmujący otwarte fundusze emerytalne drugiego filaru oraz wszystkie formy inwestycji w ramach trzeciego filaru. • system repartycyjny (ang. pay - as-you-go) - system emerytalny oparty na umowie międzypokoleniowej, zakładającej finansowanie wypłat bieżących świadczeń emerytalnych ze środków osób aktualnie pracujących i wnoszących składki do systemu; zwykle model o zdefiniowanym świadczeniu; w Polsce stosowany przez ZUS w przeszłości (świadczenia emerytalne wypłacane przed reformą emerytalną), a obecnie wobec urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku (dla urodzonych po tej dacie - wypłata emerytur definiowanych składką). • średnia dalszego trwania życia - podawana przez Główny Urząd Statystyczny, oddzielnie dla obu płci oraz dla całej populacji, średnia długość życia przewidywana dla osób przechodzących w danym wieku; ś.o.t.ż. obliczana dla całej populacji - podstawą do wyliczeń świadczenia emerytalnego z ZUS oraz dożywotniej emerytury wypłacanej z drugiego filara; osobne obliczenia ś.o.t.ż. dla kobiet i dla mężczyzn - wykorzystywane przy wyborze świadczenia emerytalnego (zamiast systematycznej wypłaty) w trzecim filarze. • średnia ważona stopa zwrotu - średnia stopa zwrotu wszystkich funduszy emerytalnych II filara, podawana na koniec każdego kwartału za ostatnie 24 miesiące; obliczana na podstawie stóp zwrotu (poszczególnych funduszy) ważonych w proporcji do wielkości aktywów (tych funduszy); stanowi podstawę do wyliczenia minimalnej stopy zwrotu. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

średnia ważona stopa zwrotu, śwsz. - średnia stopa zwrotu wszystkich funduszy emerytalnych II filara, podawana na koniec każdego kwartału za ostatnie 24 miesiące; obliczana na podstawie stóp zwrotu (poszczególnych funduszy) ważonych w proporcji do wielkości aktywów (tych funduszy); podstawa do wyliczenia minimalnej stopy zwrotu. • średnie zarobki, średnie wynagrodzenie, średnia płaca - przeciętna płaca w sektorze przedsiębiorstw, obliczana okresowo; współczynnik, szacowany na koniec danego roku kalendarzowego, służący do wyliczania podstawy naliczenia składek na I i II filar oraz do określania maksymalnego poziomu składek na IKE (patrz: Indywidualne Konto Emerytalne); brany też pod uwagę przy wyliczaniu stopy waloryzacji w I filarze. • środki - pieniądze, dochody pieniężne (ś. finansowe) lub udziały będące aktywami emerytalnymi (patrz: środki emerytalne). • środki emerytalne - wszystkie udziały zapisane na indywidualnym rachunku (koncie) uczestnika danego planu emerytalnego w I i II / lub III filarze. • świadczenie definiowane kwotowo - plan emerytalny o z góry ustalonym (zdefiniowanym) świadczeniu, określonym w formie kwoty pieniężnej, przewidywanej do wypłaty jednorazowej lub wielu systematycznych świadczeń. • świadczenie definiowane stopą zastąpienia - plan emerytalny o z góry ustalonym (zdefiniowanym) świadczeniu, określonym w relacji do zarobków z ostatniego okresu zatrudnienia jako procent tych zarobków (obowiązujący w ZUS przed 1 stycznia 1999 r.). • świadczenie emerytalne - kwota comiesięcznej emerytury danej osoby, wypłacana dożywotnio lub przez określoną liczbę lat (np. przez 10 lat) po nabyciu uprawnienia do wypłaty. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

TEE - (ang. exempt-exempt) - mp. mało motywujący do oszczędzania, lecz korzystny (jak EET): część dochodów przeznaczanych na oszczędności - nie odpisywana od podatku (lub od podstawy opodatkowania), zyski z inwestowania oszczędności i wypłata gromadzonych oszczędności - zwolnione z podatku; • terminowa polisa na życie - umowa zawierana przez ubezpieczonego (lub w jego imieniu przez pracodawcę) z zakładem ubezpieczeń (towarzystwem ubezpieczeniowym), dotycząca warunków ubezpieczenia i wypłaty sumy ubezpieczenia w sytuacji wystąpienia zdarzenia losowego, objętego umową; w t.p.n.ż. charakterystyczne: 1. brak elementu inwestycyjnego (koszt ochrony całkowicie pokrywany kwotą składki) - wysoka ochrona ubezpieczeniowa w zamian za niską składkę, 2. możliwość zwiększenia sumy ubezpieczenia poprzez skrócenie okresu obowiązywania umowy bądź poprzez objęcie ochroną tylko niektórych zdarzeń losowych, np. zgonu ubezpieczonego lub zdarzenia, powodującego trwałą utratę zdolności do wykonywania jakiejkolwiek pracy. • TFI - > towarzystwo funduszy inwestycyjnych. • towarzystwo funduszy inwestycyjnych, TFI - spółka akcyjna mająca odpowiednią licencję organu administracji państwowej (Komisji Papierów Wartościowych i Giełd) na prowadzenie działalności gospodarczej w formie tworzenia i zarządzania funduszami inwestycyjnymi. • transparentność formy inwestycji - możliwość przejrzystego określenia wszystkich opłat obciążających składki i środki gromadzone w danej formie inwestycji, a także jawnego zapoznania się ze szczegółowymi zasadami prowadzonej polityki inwestycyjnej. • trzeci filar - wszelkie formy nieobowiązkowego gromadzenia środków finansowych na wypłatę dodatkowego świadczenia emerytalnego (niezależnie od świadczeń z pierwszego filara i z drugiego filara), realizowane indywidualnie lub poprzez zakład pracy i przy pomocy rozmaitych instytucji finansowych (zakłady ubezpieczeń i towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne, pracownicze fundusze emerytalne, banki). www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

TTE - (ang. tax-exempt) - mp. najmniej korzystny dla oszczędzających: część dochodów przeznaczanych na oszczędności - nie odpisywana od podatku (lub od podstawy opodatkowania), zyski z inwestowania oszczędności - opodatkowane, wypłata gromadzonych oszczędności - zwolniona z podatku. • udziały funduszu - > jednostki funduszu. • uprawnienia do wypłaty - warunki do spełnienia przez inwestora, ustalone przez podmiot zarządzający, dające inwestorowi prawo do dokonania wypłaty środków lub do wypłaty świadczenia emerytalnego; najczęstsze warunki uzyskania u.d.w.: określony termin utrzymywania środków na rachunku w funduszu, osiągnięcie wymienionego w umowie wieku, wpłacenie określonej kwoty składek. • uprawnienia emerytalne - uprawnienia do otrzymywania wypłaty świadczenia emerytalnego lub wypłaty środków jako zabezpieczenia emerytalnego; uzyskanie u.e. w systemie obowiązkowym (pierwszy filar, drugi filar) nie zawsze zbieżne w czasie z uzyskaniem u.e. w systemie dobrowolnym (trzeci filar). • wahania wartości inwestycji - okresowe zmiany wartości inwestycji, wynikające z wahań wartości jednostek funduszu, zapisanych na rachunku inwestora; im wyższe ryzyko inwestycyjne przypisywane danemu rodzajowi funduszu, tym wyższa amplituda wahań: w funduszach akcji - znacząca, w funduszu obligacji - minimalna. • waloryzacja - zwiększanie wartości środków odkładanych w I filarze (patrz: stopa waloryzacji) lub emerytury wypłacanej z I filara, dokonywane na mocy regulacji prawnych. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

wariant amerykański (kariery) - wariant kariery, zakładający skokowy wzrost zarobków w przewidywanym okresie. Najbardziej prawdopodobny dla osób silnie dążących do zrobienia kariery, osób intensywnie inwestujących we własny rozwój zawodowy, a także dla przedstawicieli zawodów, w których szybki awans jest bardzo prawdopodobny (np. zawód handlowca, niektóre wolne zawody). • wariant japoński (kariery) - wariant kariery, zakładający jednakowe tempo wzrostu wynagrodzenia w całym okresie zatrudnienia. Najbardziej prawdopodobny dla osób nie inwestujących we własny rozwój, a także w zawodach, które można wykonywać niezależnie od wieku (np.: zawód nauczyciela, pielęgniarki) Tempo wzrostu zarobków, zbliżone do tempa wzrostu wynagrodzeń w gospodarce, najbardziej prawdopodobne jest w odniesieniu do osób pracujących w tzw. budżetówce. • wariant opłaty - sposób naliczania opłaty przez podmiot zarządzający: 1) w. kwotowy - w postaci odpowiedniej kwoty środków pieniężnych, określonej warunkami uczestnictwa w programie inwestycyjnym; w programie długoterminowym - z okresową waloryzacją tej kwoty o stopę inflacji lub w odniesieniu do bieżącej wartości waluty, wymienionej w warunkach danego programu. 2) w. procentowy - określony jako procent, odpowiednio: składki, wypłaty, wartości aktywów lub stopy zwrotu funduszu. • wariant zmienny (kariery) - wariant kariery, zakładający zmienne tempo wzrostu wynagrodzenia w poszczególnych okresach kariery. Można przyjąć jedną z dwóch opcji tego wariantu: 1. tempo wzrostu wynagrodzenia jest najwyższe w początkowym okresie i w miarę zbliżania się do wieku emerytalnego maleje (przykładem kariera wysoko kwalifikowanych specjalistów w dużych zakładach pracy); 2. tempo wzrostu wynagrodzenia jest niższe w początkowym okresie i w miarę zbliżania się do wieku emerytalnego rośnie (przykładem kariera osoby na stanowisku robotniczym w dużym zakładzie pracy, gdzie wynagrodzenie jest silnie uzależnione do stażu pracy). Dla wysokości emerytury korzystniejsza jest opcja pierwsza, bo większa część składek zostanie wpłacona wcześniej - tym samym wystąpi większy wpływ procentu składanego. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

wartość aktywów netto funduszu - wartość wszystkich lokat funduszu oraz środków pieniężnych na rachunku funduszu, pomniejszona o opłaty pokrywane z aktywów tego funduszu, w tym o opłatę za zarządzanie; obliczana w każdym dniu wyceny (-> dni wyceny); podawana według rynkowej wartości tych lokat. • wartość jednostki funduszu, cena jednostki funduszu - wartość obliczana na podstawie wartości aktywów netto funduszu, określanej w dniach wyceny. • wartość środków - bieżąca lub przewidywana na dany moment wartość wszystkich udziałów (jednostek), zapisanych na rachunku (koncie) uczestnika planu emerytalnego w II i/lub III filarze. • wiek emerytalny - wiek uprawniający pracownika do zaprzestania aktywności zawodowej i otrzymywania świadczeń emerytalnych z systemu obowiązkowego; w.e. obowiązujący w Polsce: dla kobiet - 60 rok życia, dla mężczyzn - 65 rok. • wolne środki - nadwyżka środków pieniężnych danej osoby w stosunku do posiadanych przez tę osobę oszczędności, przeznaczonych na zaspokojenie konkretnych potrzeb finansowych. • wpływy finansowe - wszystkie dochody, osiągane przez daną osobę lub rodzinę, w formie: wynagrodzenia, świadczenia emerytalnego, kieszonkowego, odsetek z lokat bankowych lub obligacji, dochodów z działalności gospodarczej itp. • współczynnik funduszu płac - współczynnik wyznaczający stopę waloryzacji w I filarze, zależny od średniej płacy w sektorze przedsiębiorstw i liczby zatrudnionych; zmiana współczynnika funduszu płac wobec zmiany średniej płacy: taka sama - gdy liczba zatrudnionych stała, większa - gdy liczba zatrudnionych rosnąca, mniejsza - gdy liczba zatrudnionych malejąca (gdy wzrost stopy bezrobocia). www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

wydatki podstawowe - środki wydatkowane przez daną osobę na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych oraz potrzeb cywilizacyjnych (samochód, telefon, środki przekazu itp.). • wypłata jednorazowa - jednorazowy, zgodny z ustalonymi warunkami oraz dyspozycją, przelew wszystkich środków z programu inwestycyjnego na konto uczestnika. • wypłata ratalna - systematyczna wypłata środków z danego programu inwestycyjnego w formie odpisywania z rachunku inwestora określonej liczby jednostek funduszu, do czasu odpisania z rachunku ostatniej jednostki. • wysokie (wyższe) ryzyko inwestycyjne - patrz: ryzyko inwestycyjne. • zabezpieczenie finansowe - forma zabezpieczenia w postaci posiadanych oszczędności, inwestycji lub polis ubezpieczeniowych; traktowana jako ewentualne źródło finansowania bieżących wydatków w sytuacji utraty wpływów finansowych, spowodowanej zdarzeniami losowymi, takimi jak śmierć jedynego żywiciela rodziny lub utrata pracy. • zarządzający - (ang. fund manager) osoba lub zespół osób kreujących politykę inwestycyjną funduszu i bezpośrednio za nią odpowiedzialnych. • zarządzanie finansami osobistymi - czynności zmierzające do zwiększenia comiesięcznych oszczędności, inwestowanych później dla zaspokojenia określonych potrzeb finansowych, uwzględniające: założone cele inwestycyjne, poziom akceptacji ryzyka inwestycyjnego, przypisywaną stopę zwrotu, horyzont czasowy; przykładem z.f.o. - kontrola wydatków bieżących. • zarządzanie funduszem - zarządzanie portfelem danego funduszu (-> portfel funduszu) zgodnie z polityką inwestycyjną tego funduszu, uwzględniające bieżącą i prognozowaną sytuację na rynku kapitałowym. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

zasada 5/10/40 - limity inwestycyjne dla funduszy inwestycyjnych, nakazujące rozproszenie aktywów funduszu: do 40% całości aktywów - wśród pojedynczych emitentów z maksimum 10% aktywów na rzecz jednego emitenta, pozostałej części aktywów - do 5% aktywów na lokaty jednego emitenta; zasada bezwzględna dla lokat funduszu w akcjach i obligacjach emitowanych przez przedsiębiorstwa (lokaty nie spełniające z.5/10/40 -> zasada 6/30/35). • zasada 6/30/35 - limity inwestycyjne dla funduszy inwestycyjnych, nakazujące rozproszenie całości aktywów funduszu na minimum 6 różnych emisji, z warunkiem: do 30% aktywów - na jedną emisję, do 35% aktywów - na lokaty jednego emitenta; bezwzględnie obowiązujące dla lokat (nie spełniających zasady 5/10/40), emitowanych przez: Skarb Państwa, NBP, jednostki samorządowe, kraje członkowskie OECD, międzynarodowe instytucje finansowe, których członkami są kraje OECD. • zysk roczny - zysk z danej inwestycji osiągnięty w okresie 12-miesięcznym lub przewidywany do osiągnięcia w takim czasie (patrz: zysk z inwestycji). • zysk skumulowany - zysk z danej inwestycji osiągnięty w całym okresie inwestowania lub przewidywany do osiągnięcia w takim czasie(patrz: zysk z inwestycji). • zysk z inwestycji - różnica między kwotą wypłat z danego produktu inwestycyjnego a sumą składek już wpłaconych przez inwestora; zależna od średniorocznej stopy zwrotu funduszu i horyzontu czasowego; pomniejszana o opłaty należne podmiotowi zarządzającemu. www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

Emerytura Optymalizacja Podatkowa www.polfingroup.pl Ubezpieczenia Renta Spadki, darowizny Planowanie wydatków Analiza finansów Testament Plan Finansowy Portfel aktywów Standard życia Określenie celów Przyszłość rodziny Płynność, symulacje przepływów Podstawowe wskaźniki ekonomiczne Zalecenia i propozycje www.finanseosobistepgdf.pl Symulacje, scenariusze

Konfiskata oszczędności emerytalnych grudzień 2010 Źródło: Instytut Ludwiga von Misesa Błędna reakcja rządów na kryzys finansowy prowadzi do coraz trudniejszej sytuacji finansów publicznych w niemal całej Europie. Zamiast jednak istotnie redukować wydatki i prywatyzować publiczny majątek, rządy szukają dodatkowych przychodów, zapożyczając się i zwiększając podatki. Dodatkowym źródłem przychodów rządów mogą być nasze oszczędności emerytalne. Ponieważ systemy emerytalne są zwykle zorganizowane przez państwo, ministrowie finansów mają ułatwiony dostęp do zgromadzonych tam oszczędności. W ciągu ostatnich tygodni odnotowałem aż pięć prób zajęcia przez rządy oszczędności emerytalnych obywateli. W trzech przypadkach dotyczyło to prywatnych, imiennych oszczędności, w dwóch funduszy narodowych, a więc „wspólnych”. Najbardziej uderzającym przykładem są Węgry, gdzie w zeszłym miesiącu rząd przedstawił obywatelom propozycję nie do odrzucenia. Mogą oni: a) przekazać państwu swoje indywidualne oszczędności emerytalne z II filaru lub b) stracić prawo do państwowej podstawowej emerytury (lecz nadal mieć obowiązek płacenia składki). Rząd planuje w ten sposób przejąć kontrolę nad 14 mld dol. indywidualnych emerytalnych oszczędności. Obiecuje wprawdzie, że zarekwirowane oszczędności pozostaną przypisane do indywidualnych kont obywateli, nie należy jednak wierzyć w te zapewnienia, ponieważ indywidualne konta nie będą zabezpieczone żadnymi papierami wartościowymi w publicznym obrocie. Podobną propozycję przedstawił rząd Bułgarii. Zgodnie z pomysłem z października 300 mln dol. prywatnych oszczędności zgromadzonych w systemie wcześniejszych emerytur miało wspomóc państwowy system emerytalny. Na skutek protestów związków zawodowych rząd ustąpił; ostatecznie zrealizował tylko ok. 20% pierwotnych planów.

Konfiskata oszczędności emerytalnych Źródło: Instytut Ludwiga von Misesa Następnym przykładem jest Irlandia. W 2001 roku powstał tam państwowy fundusz emerytalny NPRF, którego celem miało być zasilanie emerytur Irlandczyków w latach 2025-2050. Od 2009 roku system miał też zabezpieczać emerytury niektórych pracowników sektora publicznego (głównie uniwersytetów). Jednak w marcu 2009 roku irlandzki rząd przeznaczył 4 mld euro z tego funduszu na ratowanie banków. W listopadzie 2010 roku zarekwirował natomiast pozostałe oszczędności w wysokości 12,5 mld euro na wsparcie bail-outu reszty kraju.Ostatnim przykładem jest Francja. W listopadzie tamtejszy parlament zadecydował o przeznaczeniu 33 mld euro zgromadzonych w państwowym funduszu emerytalnym FRR na redukcję krótkoterminowego deficytu systemu emerytalnego. W ten sposób oszczędności emerytalne przeznaczone na lata 2020-2040 zostaną wydane wcześniej, bo w latach 2011-2024, a rząd będzie mógł spokojnie wydawać wygospodarowane środki na inne cele.

Zabezpieczenie emerytalne jest skomplikowanym procesem. Dokonywane jest w cyklu życia człowieka. Gromadzenie oszczędności odbywa się w okresie aktywności zawodowej. Następnie zgromadzone środki wydawane na finansowanie konsumpcji po przejściu na emeryturę. Wpływ na akumulowane aktywa mają wielkość dochodów, ścieżka wzrostu wynagrodzeń, oczekiwane stopy zwrotu instrumentów finansowych, zmienne makroekonomiczne, w tym wzrost PKB, koszty instytucji pośredniczących. Decyzje ile oszczędzać, jaką wybrać strategię inwestycyjną, z jakim poziomem ryzyka, które produkty wybierać w fazie akumulacji i dekumulacji oszczędności są podejmowane w warunkach niepewności, co do kształtowania się w przyszłości czynników determinujących aktywa gromadzone na emeryturę.Osoba indywidualna musi w tym procesie przy podejmowaniu decyzji zarządzać ryzykami emerytalnymi: rynkowym, inflacji, długowieczności. www.polfingroup.pl Andrzej Sołdek - Prezes Zarządu PTE PZU SA Otwarte fundusze emerytalne w Polsce – o potrzebie wprowadzenia multifunduszy Andrzej Sołdek, Prezes Zarządu PTE PZU S.A. www.finanseosobistepgdf.pl

www.polfingroup.pl www.finanseosobistepgdf.pl

„Rozbieżność między tym, że więcej Polaków deklaruje, że "nie stać ich na oszczędzanie na emeryturę", a deklaracją odkładania comiesięcznie pewnej sumy jest jedynie pozorną rozbieżnością. Po pierwsze jeśli chodzi o stwierdzenie, że Polaków na coś "nie stać" nie musi oznaczać rzeczywistego braku możliwości finansowych, ale braku motywacji ("po co oszczędzać, lepiej wydać") oraz zwiększającej się konsumpcji, która powoduje ciągły wzrost tego, co wchodzi w koszyk codziennych wydatków. Natomiast deklaracja przeznaczania na emeryturę jakiejś kwoty jest jedynie deklaracją - osób, które to rzeczywiście robią jest kilkakrotnie mniej.” – mówi dr hab. Dominika Maison z Domu Badawczego Maison. www.polfingroup.pl prof. UW, dr hab. Dominika Maison www.finanseosobistepgdf.pl

Wśród tych, co oszczędzają dodatkowo, największą popularnością cieszą się konta osobiste (31%) oraz polisy ubezpieczeniowe (28%). Na trzecim miejscu wśród stosowanych sposobów oszczędzania są fundusze inwestycyjne, którym zaufało 23% oszczędzających na emeryturę Polaków. 15% natomiast wybrało Indywidualne Konta Emerytalne, z czego połowa to IKE z funduszami inwestycyjnymi. „Jak pokazują badania, obecnie do funduszy trafia co czwarta złotówka przeznaczona na dodatkową emeryturę. Biorąc pod uwagę, że duża część Polaków (41%) uważa, że fundusze inwestycyjne są dobrym narzędziem do gromadzenia oszczędności emerytalnych, a jednocześnie co piąty Polak ma zamiar rozpocząć dodatkowo oszczędzać pod kątem emerytury, można założyć, że środków tych będzie przybywać. Zwłaszcza, że na ścieżkę zawodową zaczynają wkraczać osoby młode (18-24 lata), które postrzegają fundusze jako atrakcyjne i jedne z najlepszych dla nich sposoby oszczędzania.”- mówi Marcin Dyl Prezes Zarządu IZFiA. www.polfingroup.pl Prezes dr Marcin Dyl Izba Zarządzających Funduszami i Aktywami www.finanseosobistepgdf.pl

Dokonując przeglądu reformy emerytalnej warto poddać rewizji parametry systemu. Rzeczywistość boleśnie zweryfikowała założenia reformy, dlatego trzeba odważnie postawić pytanie, czy obecna wydolność systemu finansów publicznych i możliwa do zaakceptowania skala reform pozwala na ich utrzymanie, czy też jest niezbędna korekta w tym zakresie. Czy ta korekta ma mieć charakter trwały, czy przejściowy? Czy rewizja parametrów powinna być dokonywana periodycznie? . www.polfingroup.pl Założenie twórców reformy, że sam rynek zadba o rozwój instrumentów finansowych zdolnych efektywnie zaabsorbować środki otwartych funduszy emerytalnych okazało się drugim ważnym błędem reformy emerytalnej. Dziś spór o reformę toczy się między innymi o to, czy stopa zwrotu OFE jest satysfakcjonująca w porównaniu ze środkami gromadzonymi w FUS i odpowiednio indeksowanymi do wzrostu płac albo rentowności obligacji. W pełni wiarygodne szacunki w tym zakresie nie są możliwe. Marek Belka Prezes Narodowego Banku Polskiego www.finanseosobistepgdf.pl

Według oficjalnej informacji Głównego Urzędu Statystycznego z końca lutego bieżącego roku zarejestrowanych mamy ponad 3,9 mln. Tylko że tę liczbę należy podzielić przez dwa. Raport Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości podaje, że w 2008 roku liczba aktywnych przedsiębiorstw w Polsce wynosiła ponad 1 mln 862 tys.. www.polfingroup.pl Próbując dociec prawdy, wspólnie z zaprzyjaźnioną kancelarią prawniczą poprosiliśmy ZUS, żeby podał nam liczbę ubezpieczonych przedsiębiorców. Oni takie dane mają, bo działająca firma musi opłacać składki. Zakład podał nam liczbę bliską 1,8 mln. Podobne dane otrzymaliśmy od Ministerstwa Finansów, które ma dostęp do informacji, ile firm opłaca podatki. To krzyżowe sprawdzenie pokazuje, że liczba aktywnych przedsiębiorstw w Polsce to nie blisko 4 mln, ale ponad 1,8 mln. Różnica jest znacząca. Bohdan Wyżnikiewicz, wiceprezes Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową Liczba ponad 1,8 mln jest prawdziwa, z jednym zastrzeżeniem: definicja przedsiębiorstwa jest szeroka. Do przedsiębiorców zaliczamy osoby działające na własny rachunek, w tym taksówkarzy, lekarzy rodzinnych czy agentów ubezpieczeniowych. Myślę, że przedsiębiorstw prowadzonych przez osoby, które są w stanie twórczo rozwijać swoją działalność i zatrudniać pracowników, jest w Polsce około miliona. www.finanseosobistepgdf.pl

Jaka jest zatem Rola Planu Finansowego w przedmiocie gromadzenia oszczędności emerytalnych? www.polfingroup.pl POLFINGROUP PGDF SP. Z O.O. 40-145 KATOWICE UL. JÓZEFOWSKA 35A/5 32 730 22 81; 32 720 53 35; 515 094 625 KRS- 0000364753 NIP-6342757732 Regon-241684500 www.polfingroup.plbiuro@polfingroup.pl W jaki sposób powinniśmy myśleć o emeryturze i w jaki sposób przedstawiać to przyszłym emerytom ? www.finanseosobistepgdf.pl

Jak rozmawiać z klientem o emeryturze - dylematy doradcy finansowego