Veri Toplama Teknikleri

Veri Toplama Teknikleri • Veri, çeşitli kaynaklardan derlenebilen, üzerinde analiz yapılabilecek her türlü “bilgi” olarak tanımlanabilir. • Veri, bir sonuca varabilmek için gerekli olan ilk bilgidir. • Bilimsel araştırmalarda kullanılan veriler “olgusal” ve “yargısal” olmak üzere ikiye ayrılabilir. • Olgusal veri, olgulara (gerçeklere) dayalı, kişisel yorum gerektirmeyen ve nesnel olarak gözlenebilen cinsiyet, yaş, boy gibi nitelikleri belirleyen bilgilerdir. • Yargısal veri, İnsanların düşünce ve tutumlarına dayalı olarak oluşan ve karar niteliğindeki bilgilerdir.

Veri • Veriler birincil ve ikincil kaynaklardan derlenebilir. • Birincil kaynak, bizzat araştırmacının alandan ilk elden derlediği verilerdir. • İkincil kaynak, araştırma konusuna ilişkin olarak daha önce derlenmiş bilgilerdir. Başkaları tarafından derlenmiş her türlü bilgi ikincil kaynaktır. • Örneğin, kitaplar, raporlar, istatistikler, yazılı her türlü kaynak ya da kaynak kişilerden toplanan sözlü bilgiler. • Bilimsel araştırmada, veri toplama tekniklerinin güvenirliği ölçüsünde sağlıklı verilere ulaşılır. • Gereksiz ve yetersiz veri toplama sorun yaratabilir • Bu nedenle araştırma planı önemlidir. • Amaça göre ne tür veriler toplanacağı • Hangi tekniklerin kullanılacağı • Nasıl değerlendirileceği ve sunulacağı önemlidir.

Veri Toplama Teknikleri • Literatür incelemesi • Gözlem • İçerik çözümlemesi • Soru kağıdı (Anket) • Görüşme (Mülakat) • Odak grup çalışması

1. Literatür İncelemesi • Konu ile ilgili daha önce yapılmış çalışmalardan ve derlenmiş bilgi kaynaklarından yararlanılır. • İncelenen literatür: • Kitaplar, dergiler, çeşitli istatistik kaynakları, resmi rapor ve yazışmalar, kurum kayıtları (hastane, hapishane, fabrika vb.) • Vak’a çalışmalarına ilişkin kayıtlar. Belirli mesleklerde tutulan kayıtlardan yararlanılır. Genllile gizli olan bu kayıtlar izin alınarak incelenebilir. (psikolog, psikiatrist, sosyal hizmet uzmanı çalışanları vb. • Kişisel belgeler: Bilim insanı, siyasetçi, gazeteci, yazar vb. isim yapmış belirli kişilerin özel arşivlerinden izin alınarak yararlanılabilir. (mektuplar, günlükler vb.) • Dolaylı belgeler: Araştırma konusuyla doğrudan ilişkili olmayan ancak araştırmaya katkı sunabilecek belgeler (rehber, ansiklopedi, sözlük, yıllık vb.)

2. Gözlem • Genellikle doğa bilimlerinde, olay ortaya çıktığı sırada sistematik biçimde bilgi toplamak için yararlanılmıştır. • Bu teknikte temel özelliği gözlenen olay ya da davranışın meydana geldiği sırada kendi doğal ortamları içinde incelenmesidir. • Sosyal bilimlerde de günümüzde kullanılan bir tekniktir. Doğum, evlenme, boşanma vb. sosyal olaylar ya da memur amir ilişkisi, karı-koca ilişkisi, komşuluk ilişkileri, arkadaşlık vb. sosyal ilişkiler incelenebilir.

2. Gözlem • Basit gözlem: Standart bir tekniğe dayanmayan, tekrarlanması rastlantılara bağlı gözlemlerdir. Küçük topluluklarda ya da belirli kurumlardaki kişilerin davranış ve tutumlarını inceleyen bir tekniktir. Bir çevrede olup bitenin remini çekmek olarak ifade edilebilir.

1. Basit gözlem • Katılımlı gözlem: gözlemcinin standart bir gözlem aracı kullanmaksızın gözlediği olaya doğrudan katılarak gözlemde bulunmasıdır. Burada gözlemcinin kimliğini saklaması ve grubun bir üyesi gibi davranması söz konudur. Örneğin, bir din ya da mezhep grubunun, gizli örgütlerin gözlenmesi. -Bu teknik özellikle 19. antropologları tarafından kullanılmıştır. -Gözlemci, gözlem sırasında tamamen grupla bütünleşebileceği gibi, sadece gruba ters düşmeyecek faaliyetlerde de bulunabilir.

A. Katılımlı gözlem • Basit gözlemin sakıncalı ve faydalı yönleri vardır. -En önemli faydası, araştırmanın herhangi bir duygusal yönlendirme ve etki olmadan, olayların kendi akışı içinde cereyan ederken incelenebilmesidir. Çevredekilerin gözlemden etkilenme olasılığı yoktur. -Bu durumun en önemli faydası uzaktan ya da diğer tekniklerle ulaşılamayacak bilgileri sağlamasıdır.

A. Katılımlı gözlem • Katılımlı gözleme yöneltilen eleştiriler. • Gözlemci, gözlem yaptığı için olaylara kısmen katılabilir, bakış açısı daralı, mutlak bir katılım olmaz. • Gözlemci olaylara katıldığı için onun bakış açısından değerlendirilir • Gözlemci olaylara katıldığı için yansızlığını kaybedebilir • Gözlem sırasında içinde bulunduğu grubun eylemlerini yapmak zorunda kalabilir. Örneğin bir mafya örgütlenmesinde adam öldürme, hırsızlık vb. olayları gibi. • Ya da Kişinin araştırmacı olduğu anlaşıldığında, olumsuz tutumlarla karşılaşabilir. • En önemlisi etik açıdan sorunlar olabilir. Yani bir grubun izni olmadan incelenmesi etik olarak mümkün müdür? Bilim için etik kurallar aşılabilir mi?

B. Katılımsız gözlem • Araştırmacı, olayların ve grubun dışında kalmaya özen gösterir. • Bu durumun en büyük avantajı, olaylara daha geniş bir açıdan bakma fırsatı vermesidir. Bu durumun dezavantajı ise, gözlem olanaklarının sınırlanması, ayrıntıların kaçırılma olasılığıdır. • Gözlem yapılan kişilerle duygusal yakınlık kurulması zordur. • Grubun eylemlerine katılmak zorunda değildir. • Etik sorunlar yoktur.

2. Sistematik Gözlem • Basit gözlemin sakıncalarını giderme amacında bir tekniktir. Kullandığı standartlaştırıcı araçlarla toplanan verileri denetleme olanağına sahiptir. Gözlemci alana çıkarken gözlem anahtarı, yani gözlem sırasında hangi noktalardan bilgi toplayacağını belirleyen bir çizelgeye sahiptir. Gözlem anahtarı, gözlem sırasında araştırma ile ilgili ayrıntıların unutulmaması için hazırlanır. Böylece toplanan verinin çerçevesi çizilerek standartlaşması sağlanır. • Günümüzde kayıt cihazları objektif bilgiyi yakalamada bize yardımcı olur.

3. İçerik çözümlemesi • Bu teknik iletişim araçlarının yaygınlaşması ile son zamanlarda yoğun olarak kullanılmaktadır. • Bir iletişim incelemesidir. • Bir mesajın içindeki verilerden anlamlı çıkarımlar yapabilen, güvenilir sonuçlar veren bir araştırma tekniğidir. Güvenilirdir, yani aynı araştırma başka kişilerce tekrarlandığında aynı sonuçların alınması olasılığı yüksektir. • İçerik çözümlemesi, yazılı metinler ya da sözlü iletişimi kapsayabilir. Kitap, dergi, afiş, slogan, radyo yayınları, filmler, TV programları.

3. İçerik çözümlemesi • İçerik çözümlemesi, sözlü ya da yazılı bir iletişim aracının derinlemesine ve sistemleştirilmiş şekilde incelenmesini sağlar. Janis, üç farklı uygulama çizer: • Pragmatik (faydacı) Çözümleme: İletişimde kullanılan işaretlerin sınıflandırma, örneğin mesajın verildiği zamandaki sıklığın sayılarak nasıl bir etkisi olacağını inceler. • Anlambilimsel Çözümleme: Sözcüklerin anlamlarına göre sayılarak kümelendirme yapılır. Örneğin bir mesajda kaç kez doğrudan ya da dolaylı olarak “Atatürk”, “ulus”, “İslam” vb. sözcüklerinin geçtiğinin incelenmesidir. • İşaret aracı olarak çözümleme: Bir mesajın içeriğinin işaretlerin özelliklerine göre sıklığının sayılmasıdır. Örneğin , bir mesajda “Amerika” sözcüğünün kaç kez geçtiğinin sayılması gibi.

3. İçerik çözümlemesi • İçerik Çözümlemesinin Uygulanışı: • İçerik çözümlemesi, sözlü ya da yazılı iletişimin önceden saptanan kategorilere göre sınıflandırılmasına dayanır. Kelimeler, cümlecikler, paragraflar ya da tüm metin incelenebilir. 1. Kelime analizi: Burada iki tür analiz yapılır. Tüm kelimeler ya da seçilmiş kelimeleri ele alarak yapılan analiz. İlk uygulama genellikle edebiyat incelemelerinde kullanılır. İkincisi sembollerin ya da kilit niteliğindeki kelimelerin analizi toplumsal bilimlerde kullanılır. Burada kilit kelimelerin listesi yapıldıktan sonra metin içinde bu kelimelerin tekrar ediliş sayısı saptanır. Örneğin, seçilmiş gazetelerde baş yazılarda kullanılan özgürlük, faşizm, demokrasi, eşitlik, komünizm gibi kilit kelimelerin hangi sıklıkta kullanıldıkları saptanır.

3. İçerik çözümlemesi 2.Cümle ve paragraf analizi: Bir konunun paragraf içinde kullanılış sıklığı saptanır. Genellikle haberleşmenin kanaatler üzerindeki etkisi ile ilgili analizlerdir. Bu konudaki en ünlü örnek, Laswell2in II. Dünya Savaşı sırasında müttefik propagandası hakkında yaptığı araştırmadır. Türkiye’deki içerik çözümlemelerine örnek, Türker Alkan’ın 1989’da yaptığı araştırmadır. 1924-1964 yılları arasında 4’er yıllık periyotları dikkate alarak ilkokul yurttaşlık bilgisi kitaplarında, siyasal bilincin gelişmesinde bu kitapların ne kadar etkin olduğu ve dönemlere göre kitapların içeriğinin nasıl değiştiği araştırılmıştır.

4. Soru Kağıdı (Anket) • Soru kağıdı(anket) de önemli olan, anketi doğrudan doğruya, soruların sorulmak istendiği kişi tarafından okunarak cevaplanmasıdır. • Anket formu, posta ile adrese gönderilerek uygulama yapılabilir. Bu durumda pul, zarf da gönderilerek formun geri gelmesi sağlanmaya çalışılır. Ancak formu geri gönderme inisiyatifi kişide olduğundan zamanında gönderilmeme ya da cevaplanmama riski vardır. • Anketin toplu uygulaması da yapılabilir. Ordu, okul, konferans salonu vb. yerlerde formlar toplu halde dağıtılır ve belli bir süre sonra toplanır. Bu durumda izin alınması gerekir. • Cevaplayıcılarla yüz yüze ilişki kurmadan bilgi toplanır. • Cevaplayıcının amiri durumunda olan kişiler form uygulanırken ortamda olmaamlıdır.

5.Görüşme (Mülakat) • Araştırılan konuda sözlü olarak bilgi toplama tekniğidir. • Bu amaçla görüşme cetveli ve görüşme anahtarından yararlanılır. Bu formlar çerçevesinde karşılıklı bir konuşma gerçekleştirilir. Daha önce hazırlanmış soruların sorulması ve cevaplarının alınmasıdır.

5.Görüşme (Mülakat) • Yapılandırılmamış Görüşme: Sorular daha önceden açıkça belirlenmemiştir. Görüşme sırasında spontane bir şekilde görüşme gerçekleştirilir. • Yarı Yapılandırılmış Görüşme: Görüşme için temel bazı sorular belirlenmiştir ancak ayrıntılar görüşme sırasında spontane bir şekilde gelişir. • Yapılandırılmış Görüşme: Görüşme sırasında sorulacak sorular tüm ayrıntıları ile belirlenmiştir.

5.Görüşme (Mülakat) • Görüşme tekniğinde, özellikle ilk iki (yapılandırılmamış, yarı yapılandırılmış) şeklinde görüşmeciye geniş yetkiler verilir. Geniş bir özgürlük ve duruma göre hareket etme olanağı sunar. • Bu nedenle araştırma konusuna hakim olmalıdır. Anket formunu araştırma konusunda bilgisi olmayan bir kişi dağıtıp toplayabilir ancak mülakatta kişi konuyu ayrıntılı bir şekilde bilmelidir. • Mülakat, derinlemesine ve ayrıntılı bilgi toplamak için kullanılan bir tekniktir.

Soru kağıdı • Soru kağıdının maliyeti düşüktür. • Karşılıklı ilişki olmadığından ve isim istenmediğinden güvenilir bilgiler alınabilir. • Geniş kapsamlı araştırmalarda (yaygın) kullanılır. • Ancak; soru kağıdında cevaplar yüzeyseldir, derinlemesine bilgi alınamaz. • Posta ile gönderilen formların geri dönüş oranı %10-50 arasındadır. Bu oranı büyük ölçüde konu ile ilgilenenler ya da sosyo-ekonomik durumu iyi olanlar oluşturur. Bu durum araştırmada yanlılığa neden olur. • Anket formu kişiler ilgileniyorsa doldurulur, geri dönüşü zor olabilir. • Okuma yazma bilmeyenler konusunda sorun olabilir • Yeri belli olmayan kişilerin ankete dahil olması mümkün olmaz.

Mülakat • Mülakat daha derinlemesine bilgi toplanmasına sağlar. Daha dar kapsamlı araştırmalardır. • Derinlemesine bilgi toplanabilir. Bir soru diğer sorularla derinleştirilebilir. • Sorunun anlaşılamaması durumunda tekrarlar yapılabilir, soru açılabilir. Bu, cevap alma olasılığını arttırır. • Yüz yüze görüşme samimi bir ortam yaratarak cevap alma olasılığını arttırabilir. • Ankette kişi sıkıldığında formu doldurmayı bırakabilir ancak mülakatta görüşmeci kişinin ilgisini araştırmaya çekebilir. • Ancak, görüşmeci, görüşmeyi yönetebildiği ölçüde sağlıklı bilgi alınabilir. • Görüşmecinin yaş, cinsiyet vb. durumları kişiyi etkileyebilir.

Soru Hazırlama • Araştırmalarda sağlıklı sonuçlara ulaşabilmek etkin şekilde veri toplayabilmek için soruların hazırlanması önemli bir süreç gerektirir. • Soru tiplerinin, soruların sıralanmasının, soruların amaçlarının belirlenmesi gerekir. • Sorular içeriklerine ya da yapı ve biçimlerine göre sınıflandırılır. İçeriklerine göre sorular: • Olgusal sorular • Davranış soruları • Tutum ve görüş soruları • Bilgi soruları

A. Yapılarına göre sorular • Olgusal sorular: yaş, cinsiyet, doğum yeri, öğrenim durumu vb. gözlenebilen ve kolayca sınanabilecek, kişisel özellikleri belirleyen sorulardır. Cevaplanması ve sınıflandırılması en kolay sorulardır. • Davranış soruları: Kişilerin bireysel ve toplumsal her türlü etkinliklerine ilişkin sorulardır. Okuma, eğlence, tüketim gibi bireysel ya da aile, çevre ile ilgili toplumsal davranışlara yönelik olabilir. Örneğin, Haftada kaç kez gazete alırsınız-sinemaya gidersiniz? Ailede önemli kararları kim verir?

Yapılarına göre sorular 3. Tutum ve görüş soruları: Soyut konulara ilişkin sorulardır. Kişinin duygu düşünce ve inançları ile oluşan kendi dünyasına ait özellik ve beklentileri kapsayan sorulardır. Bu soruların hem hazırlanması hem de değerlendirilmesi zordur. Örneğin, Şimdi seçim olsa hangi partiye oy verirdiniz? Sizce en önemli kimliğiniz hangisidir?

Yapılarına göre sorular 4. Bilgi soruları: Kişilerin bilgi düzeyini ölçen, neyi ne ölçüde bildiğini belirlemeye çalışan sorulardır. Bazen bilgi soruları eleme sorusu olarak kullanılabilir. Yani araştırma yapılan konu hakkında bilgi sahibi değilse sorulara devam edilmez ve kişi araştırmaya dahil edilmez. Örneğin, AB konusunda hiçbir fikri olmayan kişilere bu konuda bir araştırma yapılması uygun olmaz.

B. Amaçlarına Göre Sorular • Eleme sorusu: Kişinin araştırma konusunu bilip bilmediğini belirlemeye yöneliktir. • Sondaj sorusu: Kişinin tutum ve davranışlarının kökenine iner, neden sorusunun cevabını arar. • Sınama soruları: Daha önce alınan cevapların teyit edilmesi için sorulur. Sınama sorularına cevap alınmamışsa ya da tutarsız cevaplar varsa formun değerlendirme dışı bırakılması gerekebilir.

Yapı ve Biçimlerine Göre Soru Tipleri A.Sistemleştirilmiş Sorular: Kesin ve somut cevaplara yönelik sorulardır. Sorular ve beklenen cevaplar açıkça belirtilmiştir. Bu sorular daha çok anketlerde kullanılır. -Açık uçlu ve kapalı uçlu olmak üzere ikiye ayrılır. 1.Kapalı uçlu sorular: Soruların cevapları açıkça belirtilmiştir. Soruya verilecek olası bütün cevaplar belirtilmiştir. Bunlar arasında tercih yapılması istenir. a. Karar Bildiren Sorular Örneğin, herhangi bir yerde burs alıyor musunuz? ( ) Evet ( ) Hayır -Düzenli gazete okur musunuz? ( ) Evet ( ) Hayır

Yapı ve Biçimlerine Göre Soru Tipleri b.Cevabı belirlenmiş sorular: Örneğin, babanızın eğitim biçimini nasıl değerlendirirsiniz? ( ) Demokratik ( ) Otoriter

Yapı ve Biçimlerine Göre Soru Tipleri c.Seçmeli sorular: Genellikle bu sorularda seçenek sayısı ikiden fazladır. Örneğin, -Ailenizi ilgilendiren konularda kararları kim verir? ( )Babam ( ) Annem ( ) Annem ve babam birlikte ( ) Diğer aile büyükleri ( ) Tüm aile üyeleri birlikte ( ) Başka (Belirtiniz)……………

Yapı ve Biçimlerine Göre Soru Tipleri d. Çok cevaplı ve derecelendirilmiş sorular: Bu tür sorularda, belirli ifadeler verilir ve birden fazla cevabın seçilmesi ya da derecelendirmesi (1,2,3) istenebilir. Bu tür sorulara likert tipi soru denir. i. Üç dereceli sorular: Örneğin, “Çocuk dayakla terbiye edilebilir.” ( ) Kesinlikle katılıyorum ( ) Tarafsızım ( ) Kesinlikle katılmıyorum her zaman bazen hiçbir zaman -Gelecekle ilgili kaygılarım var ( ) ( ) ( ) -Kendimi yalnız hissediyorum ( ) ( ) ( ) -Kendime hiçbir konuda güvenmiyorum ( ) ( ) ( )

Yapı ve Biçimlerine Göre Soru Tipleri Dört ve beş dereceli sorularda seçenekler dört ve beş olarak belirlenmiştir. Örneğin, -Çocuğunuzun okuldan kaçması sizce ne kadar önemli? ( )Çok önemli ( )Oldukça önemli ( )Önemli değil ( )Hiç önemli değil

Yapı ve Biçimlerine Göre Soru Tipleri 2. Açık uçlu sorular: Bu sorular, önceden cevabı kestirilemeyecek ya da çok değişik cevaplar alma olasılığı olan durumlarda ya da kişinin yönlendirilmesinin istenmediği özgürce cevaplaması istenen durumlarda kullanılır. -Bu sorular konudan uzaklaşma, ayrıntıya boğulma, zaman kaybı ve değerlendirilme aşamasında zorluk risklerini taşır. -Bu sorular değerlendirilirken, benzer cevaplar sınıflandırılarak kategoriler oluşturulur. Bu kategoriler çerçevesinde cevaplar değerlendirilir. Örneğin, -Size göre gençlerin kötü alışkanlardan korunması nasıl sağlanır?

Veri Toplama Teknikleri