Psikogenetik Formülasyon

1. Psikogenetik Formülasyon Doç. Dr. Çınar Yenilmez Osmangazi Üniversitesi Tıp Fak. Psikiyatri ABD

2. Giriş • Ruhsal bozukluklar yol açan pek çok neden vardır. • Yalnızca tek bir özel neden bu bozuklukları açıklamada yetersiz kalır. • Stres-diatez modeli • Biyo-Psiko-Sosyal model • 4P’ler modeli psikiyatrik hastalıkların etyolojilerini anlamada bize yardım eder

3. Genel yaklaşım • Sorun listesi (bulgu & belirti ) • Psikiyatrik problemler var mı yok mu? • Psikiyatrik sendrom nedir? • DSM-IV tanı sistemi nedir? • Sendromun nedenleri nelerdir? • Bu sendromu nasıl tedavi edebilirim?

4. Ruhsal Bozuklukların Nedenleri • Psikiyatrik bozukluk ve diğer tıbbi bozuklukları arasındaki fark ? • Stres-diyatez modeli • Biyo-Psiko-Sosyal model • 4P’ler modeli • Vaka formülsyonu için bütünleştirici model

5. Sorun listesi (bulgu & belirti ) • Bilinç • Algı • Duygudurum & affekt , anksiyete • Bellek & biliş • Düşünce içeriği • Zeka • Motor Davranış

6. Psikiyatrik sendrom? • Organik ruhsal bozukluk • Madde kullanım bozukluğu • Psikotikbozukluk • Mizaçbozukluğu • Anksiyete bozukluğu • Somatoform bozukluk • Dissosiyatifbozukluk • Kişilikbozukluğu • Uyumbozukluğu hiyerarşi

7. DSM-IV tanı sistemi ? • Sendromal yaklaşım • Tanı kriterleri • Eksen I – Eksen V

8. Sendromun nedenleri : Geçmiş • Doğa Üstü güçler • Kara Safra melankoli • Bilinmeyen nörolojik semptom  histerikkonversiyon • Freud  intrapsişik problem • Nörotrofik ilaç ve diğer modern bilginin ortaya çıkması • Fakat bugün hala ruhsal bozuklukların nedenlerini hala tamamen anlamaktan uzağız

9. Stres-diyatez modeli • Bir kişi belirli bir incinebilirliğe sahip olabilir (zayıflık) • Ne zaman bir stresli durumun etkisiyle karşılaşırsa  bir psikiyatrik belirti gelişir • Bireysel, stresin karakteri arasındaki fark ruhsal dengede bozulma

10. Eşikaltı model Mizaç bozuklukları için eşik altı

11. Biyo-Psiko-Sosyal model • Diatez veya stres biyolojik, psikososyal, çevresel veya birlikte olabilir • Bu 3 faktörlerin kombinasyonu bozukluk • Her bireyde biyopsikososyal faktörlerin şiddeti arasında farklılıklar vardır

12. Integratif model Stresör Biyolojik Faktörler Psikolojik Faktörler Koruyucu faktörler Mizaç Bozuklukları İncinebilirlik Sosyal Faktörler

13. Biyo-Psiko-Sosyal model • Genetik faktör ; Bazı ruhsal sorunlar için heterojen genetik temel • Örn.. Alzheimer demansı, Madde kullanım bozukluğu, Sizofreni, Mizaç bozuklukları

14. Biyo-Psiko-Sosyal model • Nöropatoloji - nöroanatomi ve nörogörüntüleme : Frontal lob, temporal lob, limbik sistem (amigdala,hippokampus), fronto-subkortical devre vs. - Gelişimsel-dejeneratif süreç : çocukluk çağı ruhsal bozuklukları, demans ta psikotik belirtiler

15. Biyo-Psiko-Sosyal model • Nöropatoloji • -Nörofizyoloji ; elektrofizyoloji ( epilepside psikiyatrik belirtiler, Bipolar bozuklukta limbik ateşleme (kindling)), duygudurum bozukluğunda anormal uyku-uyanıklık döngüsü -Nörokimya (nörotransmitter : DA, NE, 5HT, Ach, GABA) ; Şizofrenide dopamin hipotezi, MD’da katekolamin anormalliği,Alzheimer’de Ach azalması vb., psikotrop ilaçların etkinliği, madde kullanımının etkisi

16. Biyo-Psiko-Sosyal model • Nöropatoloji -nöroendokrinoloji ; kronik stresli kişide kortizol düzeyi, Hipo-hipertiroidi ruhsal değişiklikliklere neden olur, Seks hormonları premenstruel-postpartum belirtilerle ilişkilidir. -nöroimmunoloji ; stres ve immun yanıt (ör. Tıp öğrencilerinde final sınavı gibi akademik low NK hücre activitesi), SLE, MS’de psikiyatrik belirtiler

17. Biyo-Psiko-Sosyal model • Sosyal neden -Sosyoekonomikve kültürel faktörler Şizofreni hastalarının büyük çoğunluğu düşük sosyoekonomik gruptandır (Bipolar bozukluğun tersine). ; Kentlerdeki sosyal stresörler riskli kişilerde şizofreninin gelişimini tetikler ; Göç stresi delusyonal bozukluk ; intihar riski olarak yalnız yaşama

18. Biyo-Psiko-Sosyal model Psikolojik neden -Varoluşçu-insancıl teori ; ör. Yaşamın anlamının kaybı intihar, -Kişilik teorisi ; ör. :Şizotipal PD (A) vs. şizofreni :Antisosyal PD (B) vs. alkol kullanımı :Borderline PD (B) vs. Mizaç bozukluğu :Histirionik PD (B) vs. somatizasyon bozukluğu :Avoidant PD (C) vs. anksiyete bozukluğu

19. Biyo-Psiko-Sosyal model Psikolojik neden -Psikanalitik kuram : Topografik teori (bilinçdışı-bilinçöncesi-bilinç), Yapısal teori (Id-Ego-Superego), Erikson’un yaşam siklusunun 8 aşaması -Bilişsel-Davranışçı teori : Uyarı duyu, his algı  düşünce  duygu davranış. Depresyonda kognitif üçlü

20. Biyo-Psiko-Sosyal model • Aile Dinamikleri ; Ailede yüksek duygu dışavurumu yüksek relapse oranı, çocuklukta yaşanan aile sorunlarının etkisi (ör. boşanma, ebeveyn kaybı) , cinsel kimlik ve rolü oluşumu • Öğrenme teorileri :(klasik koşullama, operant koşullama, sosyal öğrenme teorileri) ör. Fobi & PTSD, depresyonda öğrenilmiş çaresizlik

21. Davranış Duygu, his Düşünce ve algı Beklenti, umut ÖzlemKendilik

22. 4P’ler modeli • İnsanın ömrü boyunca ruhsal bozukluğa neden olabilir pek çok faktör vardır. • Predispozan (Yatkınlaştıran) faktörler • Presipitan ( Ortaya Çıkaran )faktörler • Perpetuating (Sürdüren) faktörler • Protective (Koruyucu) faktörler

23. 4P’ler modeli Ortaya çıkarıcı Hizlandirici Koruyucu Sürdüren Yatkınlaştırıcı

24. Ortaya çıkarıcı etkenler(Precipitating) • Gizli, açık, akut, kronik, fiziksel, ruhsal, toplumsal, organizma içinden ve dışından stresler olabilir. Ağır bir stres bir kişiyi uyarıcı, yapıcı eylemlere iterken, bir başka kişide sıkıntı ve çökkünlüklere neden olur. • Orhan Öztürk.Ruh Sağlığı ve Bozuklukları. 10.Baskı.2004

25. Etyolojik Model

26. Dinamik Psikiyatri(Kuramı ve Uygulaması) • Formülasyon, hastanın psikopatolojik davranışlarının kökenleri ve amaçlarından sözetmelidir. • Formülasyon herhangi bir yaşamı ve davranışlar kümesini açıklarken, gerek tarihsel gerek güncel etkenleri hesaba kattığından, aile sistemleri kuramı ile psikodinamik kuram arasında bir çelişki yoktur. İlki hastanın psikopatolojisinin anlamı ve amacıyla ilgilenirken, ikincisi hastanın öyküsü ve içsel dünyası bağlamında işlevi ile ilgilenir. • Dışsal veri—Olay • İçsel veri – Tepki • Edwin R. Wallace

27. Formülasyon • Yapısal vaka formülasyonu, bireyin kişiliğinin görece olarak sabit karakteristiklerini işlevsel bağlamda belirlemeye çalışır. • Dinamik ve genetik yaklaşımlar ise daha çok içerikle ilgilidirler • Cem Kaptanoğlu. Destekleyici psikoterapi ııı

28. Psychogenetic • 1. Psikolojik süreçler, kişilik veya davranışın kökeni ve gelişimi • 2. Fizyolojik nedenlerden ziyade ruhsal nedenlerden kaynaklanan bir fiziksel bozukluk veya hastalık. • Sıfat, Psychogenetic: Bir bozukluğun psikolojik nedeni ile ilişkili • İsim: Ruh veya zihnin kökeni ve gelişimi: Organik nedenlerden daha ziyade ruhsal çatışmaların sonucu olarak fiziksel hastalığın gelişimi

29. Genetik 1. Fiziko-genetik: Ortamdaki fiziksel nedenlere bağlı değişmeler (ör. Kimyasal maddeler, ısı değişiklikleri) 2. Nöro-genetik: Doğumda mevcut ancak mutlaka kalıtsal değil ( ör.Fetal gelişim sırasında oluşan) 3. Psiko-genetik:Yaşanan süreçler, dersler (ör. Taklit, zevk ve acı, akıl, tecrübe )

30. Genetik yaklaşım • Vaka formülasyonunun genetik alanı, kişinin güncel durumunu açıklamaya yardımcı olabilecek erken gelişimi ve yaşam olaylarını araştırmayla ilintilidir. • Genetikler, dinamiklerin oluşumudur. • Yaşam çatışma ve krizlerle vardır. Bunlar şiddetleriyle ve çocuğun gelişim dönemine, sosyal desteklerinin niteliğine bağlı olarak travmatik olabilirler. • Cem Kaptanoğlu. Destekleyici psikoterapi ııı

31. Genetik Yaklaşım • Tek bir olay travmatik etkiye sahip olabilir ancak gün be gün süren olumsuz yaşantılar, belirgin çatışmalara, psikopatolojilere ve karakterolojik sorunlara yol açar. • Örneğin: Sürekli eleştirilmek, değersizleştirilmek, kötü davranılmak, ebeveynler arası çatışma ve belirgin psikiyatrik bozukluk gibi • Cem Kaptanoğlu. Destekleyici psikoterapi ııı

32. Dinamik / Genetik Yaklaşım • Dinamik yaklaşım güncel çatışmalara odaklanırken, genetik yaklaşım kişinin gelişimsel öyküsü üzerinde durur ayrıca çocukluk ve ergenlik travmaları, çatışmaları ve bunların olası anlamlarını ele alır. • Çocukluk dönemi çatışmaları, erişkinlik döneminde yeniden canlanma ve yeniden yaşanma eğilimindedir. • Cem Kaptanoğlu. Destekleyici psikoterapi ııı

33. Genetik Yaklaşım • Genetik yaklaşım, çocuğun gelişimini doğumdan geç adolesansa ve/veya erken erişkinliğe kadar izler. • Genetik varsayım, öncelikle psikoseksüel bir gelişim kuramı olarak Freud’un en yaygın tanınan görüşlerinden biridir. Çocuğun psikoseksüel gelişiminin yani cinsel içgüdüsel dürtülerin, olgunlaşmanın özgül dönemlerini nasıl etkilediği tanımlanır. • Cem Kaptanoğlu. Destekleyici psikoterapi ııı

34. Freud • Freud’a göre yaşamın ilk beş yılı, kişilik gelişimi için belirleyicidir. Psikoseksüel dönemler olarak tanımladığı bu dönemlerin her birinde cinsel uyarılma bölgeleri farklıdır ve çocuğun bu dönemleri nasıl aştığı gelecekteki psikoseksüel ya da kişilik bozukluklarını belirler.

35. Erikson • Özetle, içinde yetişilen kültürün etkisi olmaksızın, insan türüne özgü olarak önceden genetik olarak belirlenen ‘psikososyal evrelerden’ geçilerek büyümenin gerçekleştiğini ileri sürmüştür. Toplumun da her bir evrede ortaya çıkan psikososyal bunalımlar (krizler) ve bu evreleri başarıyla tamamlama üzerinde özel bir etkisi olduğunu ifade etmiştir. • Nilgün Taşkıntuna. Erikson’un Psikososyal Gelişim Kuramı

36. Erikson • Aşamalı oluşum ilkesine göre, her dönemin kendine özgü gereksinimleri, tamamlanacak görevleri, çözülecek sorunları, duyarlı yönleri ve özgül bunalımı vardır. Her evre kendisinden sonra gelen evre için bir basamak oluşturur ve daha önceki evrelerin etkisi ile biçimlenir. Önceki evreler sonraki dönemlerde gelişecek olan evreler için çekirdek özellikleri içinde taşır. • Nilgün Taşkıntuna. Erikson’un Psikososyal Gelişim Kuramı

37. Erikson • Organ işlevi: (organ modu) Belirli bir dönemin ‘erotojen organ’ bölgesine ilişkin temel işlevler bütün organizmaya yayılarak organizmada yaygın bir işlev oluştururlar. • Toplumsal işlev örüntü: (sosyal modalite) Bu organ işlevleri daha yaygın bir niteliğe ulaşır ve toplumsal anlam taşımaya başlar. Örneğin, temel güven-güvensizlik dönemindeki çocuk, organ işlevi olarak erotojen organ olan ağzıyla içe alırken, toplumsal olarak da alma ya da verme işlevi gelişir (Öztürk 1998). • Nilgün Taşkıntuna. Erikson’un Psikososyal Gelişim Kuramı

38. Psikotik Kişilik Örgütlenmesi • Freud – Oral Dönem • Erikson – Temel Güven – Güvensizlik

39. Sınırda Kişilik Örgütlenmesi • Freud - Anal Dönem • Erikson – Özerklik – Utanç/Şüphe

40. Nevrotik / Sağlıklı Örgütlenme • Freud – Fallik Dönem (Oidipus) • Erikson – Girişim – Suçluluk

41. Genetik Öğreti: Oral Dönem(0–2) • Freud’a göre haz bölgesi ağızdır. Emmede aşırı doyum sağlanır ya da sağlanmazsa fiksasyon(saplantı) olur. Oral dönemin fiksasyonları, ileride oral karakter dediğimiz karakterin çıkmasına neden olur. Oral karakterli kişilerde yemek yeme, alkol, sigara kullanma, para v.b. konularında, fazla alma verme problemleri olan, okuma, küfür etme, konuşma konusunda, aşırılığı olan kişilerdir. • Oral dönemin bozukluğu şizofreniye, obesite, anoreksiya nervozuya yol açar. • Aslı Çepik Kuruoğlu.Klasik Psianalitik Kuram. Güncel Psikiyatri (Eds..E.Işık, E.Taner, U.Işık).Ankara 2008

42. Genetik Öğreti: Anal Dönem (2–3) • 2-3 yaşlarında tuvalet eğitimi ile başlar ve toplumla ilk çatışmasını yaşar. Anne-baba ile çatışmaya girer, onların dediklerini yapmaya başlar ve bunu öfke ve saldırganlık gibi tavırlarla ödetir. Boyun eğme ve baş kaldırma bu dönemde görülür. • Anal karakterin özelliği titizlik, biriktiricilik (biriktirip birden harcama) ve benzerleridir. Anal dönemde görülen bozukluk obsesif-kompülsif bozukluktur. • Aslı Çepik Kuruoğlu.Klasik Psianalitik Kuram. Güncel Psikiyatri (Eds..E.Işık, E.Taner, U.Işık).Ankara 2008

43. Genetik Öğreti: Fallik Dönem (3–7) • Çocuk cinsel organına yönelmiştir. Bu dönem içinde karşı cinsten ebeveynine ilgi duyulur.(Freud’a göre) Fallik karaktere sahip olurlar. Erkeklerde fallik, kızlarda histerik karakter oluşur. Fallik karakterde aşırı erkeklik iddiası, sürekli cinsel eş değiştirme, kendi kendine erkek olduğunu ispat içindedir. Erkeksi özelliklerini abartır. (Kaç kızla çıktığı gibi) Histerik karakterde, romantizm, cinselliğin reddi, seksten başka her şeyi seksülaze eder. Yanlış özdeşleştirmeler sonucu cinsel sapıklıklar ortaya çıkar • Aslı Çepik Kuruoğlu.Klasik Psianalitik Kuram. Güncel Psikiyatri (Eds..E.Işık, E.Taner, U.Işık).Ankara 2008

44. Latant Dönem (7–11) • Çocuğun sosyal yaşama girmesiyle başlar. Bütün enerjisini zihinsel olarak harcamak ister. Okuma yazma öğrenir. Sosyal kuralları öğrenir. Merak artmıştır. Bu dönemde cinsel ilgi kalkar. Sağlıklı cinsel kimlik kazanmasıyla sonuçlanır. Kendi cinsiyle oynar. Bu dönemde cinsel ilgi gizli hale gelmiştir. • Aslı Çepik Kuruoğlu.Klasik Psianalitik Kuram. Güncel Psikiyatri (Eds..E.Işık, E.Taner, U.Işık).Ankara 2008

45. Genital Dönem • 11–14 yaşlarında hormonal gelişim başlar. Kendi normal cinsiyet özelliğini kabul edilmesi çatışması tekrarlanır. Fallik dönem çatışması tekrarlanır. Eğer fallik dönem sağlıklı geçmişse, bu değişmeler kabul edilir. Kolay geçmemişse bu dönem değişiklikleri kabul edilmez. • Aslı Çepik Kuruoğlu.Klasik Psianalitik Kuram. Güncel Psikiyatri (Eds..E.Işık, E.Taner, U.Işık).Ankara 2008

46. Ergenlik ve Delikanlılık • Bu evrede kişinin yaşamında iki kökten değişim vardır. • 1-Fiziksel özelliklerin değişmesi, cinsel organların olgunlaşması, • 2-Toplum tarafından artık hayatlarında ne yapacakları ile ilgili sorgulanmanın başlaması • Nilgün Taşkıntuna. Erikson’un Psikososyal Gelişim Kuramı

47. Kimlik Bunalımı • Kişinin toplumsal yerini, mesleksel konumunu, cinsel kimliğini tanıma ve yerine oturtma çabasına “kimlik bunalımı” denir. Her gencin kendi kimlik duygusunu kazanabilmesi için geçirdiği doğal bir süreçtir. • Nilgün Taşkıntuna. Erikson’un Psikososyal Gelişim Kuramı

48. Kimlik Kargaşası (identity Confusion) • Uyumun oldukça ağır biçimde bozulmasıdır. Eğer anne babalar genci cok zorlarlarsa, pek çok rolü yeterince denemezse, olumlu yollar tanımlanamazsa kimlik kargaşası ortaya çıkar. • Böyle bir durumda bocalama ise aşırı uçlara sapmaya, ağır cinsel kuşkulara ve yetersizlik duygularına kapılmaya yoğun bunaltı yaşamaya neden olabilir. • Kimlik kargaşası ruhsal çökkünlük, aşırı taşkınlık, antisosyal davranışlar hatta şizofreniye benzer belirtilerle ortaya çıkabilir. • Nilgün Taşkıntuna. Erikson’un Psikososyal Gelişim Kuramı

49. Nevrozlar - Çevresel Etkenler • İnsanın kişilik gelişiminde yer alan yapı taşlarında ebeveyn çocuk ilişkisi belirleyici rol oynar. Bu ilişkinin biçimi, niteliği, niceliği, yaşanan sorunlar, engellenmeler, hayal kırıklıkları ve kayıplar gibi etkenler çok önemlidir. Daha sonra sırasıyla yakın çevre, okul, iş yaşamı, evlilik ilişkileri gibi etkenler nevroz gelişiminde etkili olmaktadır. • Erdal Işık.Nevrozlar

50. Türkiye Psikiyatri Derneği Yayınları. Depresyon Sağaltım Kılavuzu.Kaynak Kitabı (Edts.O.Yazıcı, ET Oral, S Vahip) • Depresyonun formülasyonunda, öncelikle kalıcı biyolojik özelliklerin, ardından da sırasıyla, ailesel, sosyokültürel ve psikolojik bilgilerin belirtilmesi uygun olacaktır.Önemli yaşam olayları ve tetikleyici zorlayıcılar ortaya çıktıkları noktada anılmalıdır. • Formülasyon klinik betimleme ve sağaltım arasında bir köprü işlevi görebilir.