Krótka historia Romów

1. Krótka historia Romów

2. Szanowni Uczniowie! • 6 czerwca 2014 r. w naszej szkole organizowany będzie Cygański Kociołek – program, który ma na celu przybliżyć zwyczaje cygańskie oraz umożliwić poznanie ich codziennego życia, dlatego też na Festiwal zaprosiliśmy cygański zespół. • Ponieważ Romowie są bardzo przywiązani do swojej kultury i obyczajów, chcielibyśmy uniknąć wszelkich nieprzyjemności związanych z niewłaściwymi komentarzami na ich temat. W związku z tym chcielibyśmy krótko przedstawić Wam kulturę i historię Romów. Bardzo prosimy o skupienie teraz na chwilę uwagi. Z poważaniem: Pani Lidia Suszko oraz uczniowie z projektu

3. Informacje ogólne • Przebywający w Polsce Cyganie dzielą się na cztery zasadnicze szczepy, różniące się między sobą trybem życia, obyczajami, a także dialektem języka cygańskiego. Język romski należy do grupy indoaryjskich języków indoeuropejskich. Brak w nim tradycji pisanej oraz jednolitej standaryzacji. Występuje duże zróżnicowanie dialektów romskich, co często utrudnia komunikację pomiędzy różnymi grupami cygańskimi. Szczepy cygańskie w Polsce to: Cyganie nizinni – Polska Roma, Cyganie wyżynni – Bergitka, Kelderasza i Lowari. • Niezwykle ważnym czynnikiem normującym obyczajowość we wszystkich cygańskich klanach jest tabu mageripen, zwane tak u polskich Cyganów nizinnych, zaś u Kelderaszów – mahrimos, co oznacza „skalanie”. Ten niepisany kodeks zakazów obyczajowych określa najistotniejsze wzorce postępowania, normy współżycia i przyczynia się do zachowania społecznej spoistości Cyganów, dozwala i nakazuje samorządność i samowystarczalność prawno-obyczajową bez uciekania się do pozacygańskichwładz – reguluje sprawy wewnątrzcygańskie.

4. Tradycyjny dom – kher – wędrujących Cyganów był trojaki: wóz (tzw. tabór), namiot, a podczas zimowych postojów zwykły dach nad głową. W swych wędrówkach Cyganie utrzymywali kontakt między oddalonymi taborami poprzez pozostawianie znaków orientacyjnych na drogach, rozstajach, tzw. śpery. Były to np. powiązane gałązki, zatknięta na gałęzi szmata. Okoliczni ludzie nie dotykali tego, bojąc się uroku. • Obrzędowość cygańska nie zawiera tradycji religijnej. Cyganie przyjmowali najczęściej tę religię, która była dominująca w kraju ich pobytu. Cyganie w Polsce to w większości wyznawcy Kościoła rzymskokatolickiego, jednakże jedynym sakramentem, z jakim mają do czynienia, jest sakrament chrztu. Komunia czy ślub kościelny są wyjątkowymi, niezmiernie rzadkimi zjawiskami w życiu cygańskim, spotyka się je jedynie w grupach bardziej zasymilowanych z niecygańskimotoczeniem. • W ciągu wieków strój cygański ulegał wielu przemianom. Dla kobiet charakterystyczna jest długa, fałdzista spódnica, chusta, ozdobność. Obecnie mężczyzn nie obowiązuje odrębny od otoczenia ubiór. • Zabronione jest jedzenie mięsa końskiego oraz psiego. Najczęstszą potrawą jest gotowana kura i rosół – najczęstszy łup Cyganek chodzących po wróżbie. Cyganie korzystali podczas wędrówek z dobrodziejstw lasu. Jedzono zupę z pokrzyw, kwaśny barszcz z wiśni, barszcze zaprawiane kwasem mrówkowym, grzyby. Przysmakiem był pieczony jeż. Cygankę podczas gotowania obowiązuje szczególna czystość i dbałość o higienę pożywienia.

5. Znani Romowie • Wyjątkową postacią wśród cygańskiej społeczności jest Bronisława Wajs, Papusza (co w języku romskim oznacza lalkę), odkryta przez Jerzego Ficowskiego pierwsza świadoma poetka wśród Romów. Po opublikowaniu swoich wierszy została przez współbraci uznana winną zdrady języka cygańskiego. Aktualnie w kinach puszczany jest film „Papusza” przedstawiający historię jej życia w reżyserii Joanny Kos-Krauze i Krzysztofa Krauze.

6. Zwyczaje dotyczące narodzin • Kobieta w ciąży jest uznawana za „nieczystą”. Nie może rodzić we własnym domu, ponieważ wtedy ten dom stałby się „nieczysty”. Krótko po porodzie wszystko, czego dana matka dotyka, jest niszczone. Ta „kwarantanna” jest kontynuowana przynajmniej do chwili chrztu dziecka. • Nowo narodzone dzieci są chrzczone, zwykle zanurzane w wodzie, kiedy mają już kilka tygodni życia. Często noworodek jest smarowany olejem — ma to sprawić, że będzie silny w życiu. • Członek wspólnoty romskiej ma zwykle trzy imiona. Pierwsze z nich jest znane wyłącznie matce; jest ono nadane podczas porodu. Chodzi o to, żeby złe duchy nie poznały prawdziwego imienia dziecka i nie mogły mu szkodzić. Drugie imię jest zwykle nadawane w czasie chrztu i jest najczęściej używane wewnątrz plemienia. A trzecie — może być nadane dziecku, kiedy odbywa ponowny chrzest w kościele chrześcijańskim. Nie ma ono większego znaczenia, chyba że w kontaktach ze społecznościami nieromskimi.

7. Zwyczaje dotyczące ślubu • W przeszłości ludzie romscy zwykle wstępowali w związki małżeńskie w wieku między 9-14 lat. Ta tradycja zmieniła się w większości wielu nacji z powodu wpływów otaczającej kultury. Seks przedmałżeński jest surowo zabroniony. Małżeństwa z osobami nie będącymi Romami są stanowczo odradzane. Ceremonia małżeńska jest zwykle bardzo prosta. W niektórych plemionach młoda para łączy ręce w uścisku przed starszym czy wodzem danego plemienia i obiecują sobie wierność.

8. Zwyczaje dotyczące pogrzebu • Kiedy człowiek umiera, krewni i przyjaciele zmarłego zbierali się i prosili o wybaczenie za wszelkie złe uczynki, które uczynili tym osobom. Bez takiej ceremonii zły duch tej osoby mógłby wrócić i czynić kłopoty. W antycznych czasach wdowa mogła popełnić samobójstwo, żeby towarzyszyć mężowi w życiu po śmierci. Czasami nozdrza zmarłego są zatykane woskiem, żeby nie mogły w nie wejść złe duchy i przejąć kontroli nad jego ciałem. Ubrania, narzędzia, sztućce, biżuteria i pieniądze mogą być włożone do trumny, żeby pomóc zmarłemu w „życiu pośmiertnym”. Reszta własności zmarłego jest niszczona lub sprzedawana osobie nieromskiej. • Wierzą, że zmarła osoba może zostać inkarnowana jako inny człowiek czy też zwierzę. Alternatywnie może powrócić jako `muló` („żywy zmarły”), aby szukać zemsty na każdym, kto go skrzywdził w przeszłym życiu.

9. Tradycyjne profesje cygańskie • Odwieczną cygańską profesją było muzykanctwo. Romowie parali się także kowalstwem, handlem końmi. Przez długi czas popularnym  zajęciem Cyganów było pobielanie naczyń z miedzi oraz niedźwiedźnictwo. Jednak najbardziej charakterystycznym cygańskim zajęciem, powszechnie z nimi kojarzonym, jest wróżbiarstwo uprawiane przez Cyganki. • Romowie nie mogą wykonywać następujących zawodów (nie mogą kontaktować się z ludźmi, którzy te zawody wykonują!):1) hycel (zabijanie i jedzenie psów);2) rzeźnicy (mogą zabijać konie, a dla Romów są to zwierzęta święte);3) lekarze (badają kobiety, dotykają zwłok);4) akuszerki (towarzyszą przy porodzie, który jest aktem nieczystym);5) policjanci (względy ideologiczne – aparat nacisku);6) dozorcy (zamiatanie ulic, praca przy śmieciach, w których mogą być zwłoki. Nieczystość powodowana);7) sędzia, adwokat (podsądnym może być Rom, a nie można osądzać drugiego Roma).