Helenistik Dönemde Bilim

1. Helenistik Dönemde Bilim

2. İskenderiye’nin Kurulması • Büyük İskender in fetihleri ile birlikte Yunan kültürü Atina dışında kurulan yeni merkezlere taşındı ve bilimsel gelişmede yeni bir dönem başladı. • M.Ö. 334 te Küçük Asya ya geçen İskender, kısa sürede Hindistan’a kadar olan bölgeyi işgal etti. Çok geçmeden Yunan kültürü bu bölgedeki kentleri etkisi altına aldı. Yunan dili ortak dil haline geldi. Bu merkezlerden en önemlisi Nil’in Akdeniz’e döküldüğü yerde kurulmuş olan İSKENDERİYE kenti olmuştur. Arşimet Batlamyus Galen Simyanın ortaya çıkışı

3. Helenistik Dönemde Bilim • Büyük İskender-III.Aleksandros(M.Ö.356-323)’in fetihleri ile birlikte Yunan Kültürü Atina dışında kurulan yeni merkezlere taşındı. • Bilimsel gelişmede yeni dönem başladı.

4. Helenistik Dönemde Bilim • Yunan düşüncesi İskender seferleri sırasında Mısır ve Mezopotamya kültürleriyle geniş ölçüde karşılaşma olanağı buldu. • Bilim adamları gittikleri yerlerde çeşitli incelemeler yapıyor, bilgi topluyor, haritalar çıkarıyorlardı. • Yunanlıların bilimsel yaklaşımlarında köklü değişiklikler oldu: Metafizik nitelikler taşıyan bilimden gözleme dayanan bilime geçildi. Helenistik dönem 300 yıl Helenistik dönemdeki bilimsel gelişmeler modern bilim anlayışına oldukça yakındır. İskender, Mezopotamya’ya girdikten sonra, Yunanlılar Babil astronomisi ve matematiğini tüm ayrıntıları ile öğrendi. Altmış tabanlı sayı sistemine geçti. Gökyüzü cisimlerinin Arz’dan dışarı doğru nasıl sıralandığını da Babillilerden öğrendiler.

5. İskender’in Ölümü • İskenderin ölümünden sonra imparatorluk 4 parçaya ayrıldı. Cassander Yunanistan'a, • Creatus ve Antigonos Batı Asya'ya • , Selevkos Doğuya, • Ptolemaios ise Mısır'a hükümdar oldular. • Ptolemaios, Aristo’dan ders aldığı için Atinada’ki Lyceum’u örnek alarak,çok daha geniş ölçüde bir öğrenme ve araştırma merkezi olan İskenderiye Müzesini kurdu. • Müzede maaşları devlet tarafından ödenen yüzden fazla öğretim üyesi mevcuttu. • Müzenin yarım milyon kadar kitabı olan bir kütüphanesi, hayvanat bahçesi, bitki bahçesi, gözlemevi ve diseksiyon odaları vardı.

6. İskenderiye Müzesi • İlk iki yüzyılı büyük bilimsel çalışmalara sahne olan müze, varlığını 600 yy sürdürmüştür. • Başlangıç döneminden sonra gelen yöneticilerin, giderek Yunan etkisinden çıkıp Mısır kültürünün etkisine girdiği görülür. • Bazen içinde Müze de bilime olan ilgi giderek zayıflıyor. • Bu dönemde İskenderiye dışında başka merkezlerde dikkati çekmektedir. Bergama (Galen’in yetişdiği yer) Siraküza (Archiemedes’in yaşadığı yer) İskenderiye Müzesinin zayıflaması ile Matematik dışında Helenistik dönemin düşüncesi büyük ölçüde yitirildi.

7. Helenistik Matematik ÖKLİD(MÖ330-275) • Helenistik dönemde matematik ve fizik bilimleri ile uğraşılırken iki hedef gözetiliyordu. Akademik ve Politik Sayısal hesaplamalar belirgin ölçüde aşağılandı. Geometri ise geliştirilip sistemleştirildi. Helenistik dönemde Matematiğin sistemleştirilmiş olması en önemli gelişmedir. Geometriyi ispat ve aksiyomlara dayalı bir dizge olarak işleyen 13 ciltlik kitabı “Elementler” bu alandaki ilk kapsamlı çalışmaydı. Kendinden önceki Tales, Pisagor, Platon, Aristoteles gibi matematikçi ve geometricilerin çalışmalarını temel alan Öklid’in bu yapıtı, iki bin yıl boyunca önemli bir başvuru kaynağı olarak kullanılmıştır. Düzlem geometrisi, aritmetik, sayılar kuramı, irrasyonel sayılar ve katı cisimler geometrisi Öklid’in kitabında ele aldığı başlıca konulardı.

8. Helenistik Astronomi • Platon’a göre astronomi gökyüzünde, orda yaşayan tanrıların şanına yaraşır ideal dünya bulma arayışıydı. Gerçek gökyüzünde gözlemlenen herhangi bir sapma önemsenmemeli yada başka bir yolla açıklanmalıydı. Öte yandan, gökyüzüne yüklenen önem yıldızların, özellikle de gezegenlerin konumlarının kesin olarak bilinmesini gerektiriyordu. Dahası, astrolojinin öngördüğü belalar savuşturulmak isteniyorsa, bu bilgiye önceden ulaşılmalıydı. • Bu iki eğilimin sonucunda Helenistik astronomi-Yunan biliminin günümüze dek kesintisiz gelebilen tek dalı- sadelik ve güzellik ölçülerine ters düşmeden, gözlemlerle uyumlu çok daha karmaşık sistemler oluşturma çabasına koyuldu. Bu çabalar hem matematiğin hem de fiziksel gözlemlerin gelişmesini sağladı.

9. Hiparkus ve Batlamyus • Astronominin matematiksel temeli Eudoksus küreleridir. Eudoksus, Güneş, Ay ve gezegenlerin görünen hareketlerini açıklamak için, bu cisimleri taşıyan, iç içe yuvalanmış ve Arz etrafında dönen birtakım küreler tasavvur etmiştir. • Anadolu'lı Hipparkus gök ekinokslarının gerilemesi olgusunu keşfetti. Hipparkus'un buluşu bahar ekinoksunun Koç burcunda oldugu Yunan-Roma döneminden önce, ekinoksun Boga da oldugunu açıkça ortaya koymuştu. • Batlamyus, iki önemli yapıtın yazarıdır: Büyük Bileşim-Almagest ve Coğrafya. • Yunan ve Babil uygarlıklarının gökbilim bilgilerinin bir derlemesidir. Derlemenin çoğu kendisinden üç yüzyıl önce yaşamış olan Hiparkus'a dayanır. Yapıtta Dünya merkezli bir Güneş Sistemi modeli önerilir. Bu model, Kopernik'in güneş merkezli modeline dek Batı ve İslam dünyalarında geçerli model olarak kabul edilmiştir. Kitapta ayrıca düzlem ve küresel trigonometri hakkında bir inceleme bulunmaktadır. [1] • Batlamyus'un diğer önemli yapıtı Coğrafya da bir derlemedir. Çağının Roma İmparatorluğu'nda bilinen coğrafya bilgileri bu kitapta toplanmıştır.

10. Batlamyus (M.S.85-165) • Batlamyus, iki önemli yapıtın yazarıdır: Büyük Bileşim-Almagest ve Coğrafya. • Yunan ve Babil uygarlıklarının gökbilim bilgilerinin bir derlemesidir. Derlemenin çoğu kendisinden üç yüzyıl önce yaşamış olan Hiparkus'a dayanır. Yapıtta Dünya merkezli bir Güneş Sistemi modeli önerilir. Bu model, Kopernik'in güneş merkezli modeline dek Batı ve İslam dünyalarında geçerli model olarak kabul edilmiştir. Kitapta ayrıca düzlem ve küresel trigonometri hakkında bir inceleme bulunmaktadır. [1] • Batlamyus'un diğer önemli yapıtı Coğrafya da bir derlemedir. Çağının Roma İmparatorluğu'nda bilinen coğrafya bilgileri bu kitapta toplanmıştır.

11. Helenistik Mekanik:Arşimet • Helenistik çağın fen bilimlerine en büyük katkısı mekanik dalında oldu. Yunan el işçiliği , özellikle de metal işçiliği İskender’den önce yüksek bir düzeye ulaşmıştı. • Askeri amaçlı icatlar • Bilimsel çalışmalarda kullanılan aygıt ve araçlar • Mekanik oyuncaklar • Yunan matematiği ile makaniğinin en büyüklerinden olan Arşimet (MÖ287-212) gerçekten özgün olan son Yunanlı bilim insanıydı. Arşimet'in mekanik alanında yapmış olduğu buluşlar arasında bileşik makaralar, sonsuz vidalar, hidrolik vidalar ve yakan aynalar sayılabilir. Bunlara ilişkin eserler vermemiş, ancak matematiğin geometri alanına, fiziğin statik ve hidrostatik alanlarına önemli katkılarda bulunan pek çok eser bırakmıştır. • Geometriye yapmış olduğu en önemli katkılardan birisi, bir kürenin yüzölçümünün 4r2 ve hacminin ise 4/3 r3 eşit olduğunu kanıtlamasıdır. Geometriye yapmış olduğu en önemli katkılardan birisi, bir kürenin yüzölçümünün 4r2 ve hacminin ise 4/3 r3 eşit olduğunu kanıtlamasıdır.

12. Arşimet • Arşimet “Mekaniğin Unsurları” (ilk baskısı 1543 te yapıldı) adlı yapıtında basit makinelerin işleyişi hakkında tam ve nicel açıklamalar yapmıştır. Yunanlılara özgü bir çözümleme ile kuvvetlerin hangi koşullarda tam olarak denge oluşturacaklarını ortaya koyarak STATİK bilimin temellerini atmıştır. Ayrıca, HİDROSTATİK biliminin de –yüzen cisimlerin yasaları- kurucusudur. • Cisimlerin yoğunluklarının bulunması,Değerli metallerinin gerçek olup olmadığının bulunması • Bir geminin yük kapasitesinin bulunması ( 17.yy sonuna kadar uygulamada kullanılmamıştır.

13. Helenistik Tıp • Helenistik ve Roma çağlarının toplumsal koşulları astronominin de ötesinde tıp alanında geleneğin sürekliliğini, hatta sınırlı bir ilerlemeyi zorluyordu. İskenderiye Müzesi, anatomi araştırmalarına çok büyük destek sağlamıştır. • Kalsedonlu (Kadıköy) Herophilus (MÖ300), çalışmalarını gözlemlere ve deneylere dayandıran büyük bir anatomici ve fizyologdu. Sinir sisteminin işleyişi ile nabızın klinik bakımından önemini anlayan ve duyusal sinirlerle hareket ettirici (motor) sinirlerin işlevleri arasındaki farkı gören ilk hekimdir. • Erasistratus ((MÖ280) insan beynindeki kıvrımların önemini anlamıştır.

14. Tıp Bilimi :Hipokrat • Hipokrat (d. MÖ 460, İstanköy - ö. MÖ 370, Larissa), tıbbın babası olarak anılan İyonhekim. Hekim olan babası tarafından yetiştirilip birçok yerde hekimlik yapmıştır. • Anadolu’nun kuzey illerini gezdikten sonra İstanköy adasına dönerek hekimliğini sürdürdü. Antik İyonya’da bilimsel gelişme ve felsefe ile sımsıkı bağı olan hekimlik gözdeydi. Bu gelişme Hippokrates ile doruğa ulaştı. • Hipokrat'ın ölümünden sonra Kos Adası Hekimlik Okulu'nun bütün buluşları Hipokrat'a mal edilmiştir. Bunların tümünün değilse de büyük bir bölümünün onun buluşu olduğuna kuşku yoktur.Örneğin; bazı hastalıkları Hipokrat ilk kez tanımlamıştır, “Sopalanmış parmaklar” adlı hastalığa “Hipokratik parmaklar” denilmektedir. Çünkü ilk kez Hipokrat bu hastalığın tanımını yapmıştır. Diğer tanımladığı hastalıklar ise; "akciğer kanseri", “akciğer hastalığı”, “siyanotik kalp hastalığı”dır.

15. Helenistik Tıp Galen • Yunan Tıp dünyasında Hipokrat tan sonra gelen en seçkin tıp bilginidir. MS 129-201 • Tedavi çalışmalarının yanı sıra anatomi, fizyoloji, farmakoloji bilimleri ve ayrıca felsefe ile ilgilenmiştir. Zamanın tıp bilimine tamamıyla hâkim olan Galen, bu bilim dalını orijinal ilkelere göre yeniden düzenlemiştir. Galen ününü özellikle araştırma metoduyla kazanmıştır. Galen'e göre analizler hastalıkların incelenip iyileştirilmesinin temelini oluşturur. • Galen, kendi alanında, Aristo kadar büyük bir saygınlığa ve otoriteye ulaştı. Gelecek çağların hekimleri onunkilerle çelişen kendi gözlemlerini savunmada tereddüt ettiler. Aslında Galenik sistem , üç ruh doktrini gibi eski felsefi görüşlerin , titiz fakat çoğunlukla yanıltıcı anatomik gözlemlerle ustalıkla harmanlanmasından ibarettir. • Galen in görüşleri Rönesans dönemine kadar hükmünü sürdürdü.

16. Simyanın Ortaya Çıkışı • Yunan biliminin matematiksel-mekanik karakteri ve Yunanlı bilimcilerin ellerini kirletecek hiçbir işle uğraşmak istememeleri kimya alanında ciddi bir ilerleme göstermelerini engelledi. Ama yine de , simyanın başlangıcı ve çok önemli bir kimyasal işlem olan damıtmanın kökeni İskender döneminin ilk günlerine dayanır. • Yahudi Mary su banyosunun mucidi sayılır.

17. Bir gökdelenin yüksekliğini barometre ile nasıl bulursunuz? • Barometrenin ucuna bir ip bağlarsınız. sonra gökdelenin tepesinden asıp sallarsınız.Barometre yere değdiğinde ipin boyuyla barometrenin boyunun toplamı gökdelenin yüksekliğini verecektir

18. Bu oldukça orijinal cevap, hocayı çileden çıkartmaya yetti ve öğrenci dersten kaldı. Öğrenci, cevabının doğruluğu konusunda itirazda bulundu ve Üniversite, durumu çözmek için başka bir hoca gönderdi. •  Bu noktada öğrenci hakkında ne düşünürdünüz? Sizin kararınız ne olurdu? Çocuk kalmalı mı geçmeli mi? • Yeni hoca, cevabın aslında doğru olduğuna fakat kayda değer bir fizik bilgisinin varlığını göstermediğine karar verdi. Sorunu çözmek üzere; öğrencinin en azından asgari bir temel fizik bilgisi olup olmadığını anlamak için ona 6 dakika vererek sorunun sözlü cevabını vermesi kararını aldı. İlk 5 dakika genç sessizliğe gömüldü. Alnı düşünceden kırış kırış olmuştu. Hoca, zamanın tükenmekte olduğunu hatırlattığında genç çesitli cevaplarının olduğunu fakat hangisini kullanacağına karar veremediğini söyledi. Tekrar acele etmesi tavsiye edilince genç  şöyle cevapladı:

19. "İlk olarak, barometreyi gökdelenin tepesine çıkartıp kenarından aşağı bırakıp yere inene kadar geçen süreyi ölçersiniz. Binanın yüksekliği (H==0.5 x g x t kare) Formülü uygulanarak hesaplanabilir. Fakat barometre için kötü bir seçim...“ • "Veya güneş parlıyorsa, barometrenin yüksekliğini ölçersiniz. Sonra onu bir yere dikip gölge uzunluğunu ve sonra da gökdelenin gölge uzunluğunu ölçebilirsiniz. Bundan sonrası basit bir orantıyı çözmek olacaktır“ • "Fakat bu konuda çok bilimsel bir cevap istiyorsanız barometrenin ucuna bir sicim bağlayıp onu bir sarkaç gibi sallandırabilirsiniz; önce yer seviyesinde, daha sonra da gökdelenin tepesinde. Yüksekligi T=2pi kare kvk (I /g) Formülündeki farktan yararlanarak bulabilirsiniz."

20. "Eğer ille de sıkıcı ve ortodoks olmak istiyorsanız, tabii ki barometre ile gökdelenin tepesindeki ve yer seviyesindeki basıncı ölçer, milibar cinsinden çıkan farkı feet`e çevirebilirsiniz ve yüksekliği bulursunuz.“ • Ancak bizler daima zihnin bağımsızlığı ve bilimsel metodlar kullanma konusunda teşvik edildiğimiz içindir ki en iyi yol şüphesiz hademenin kapısını çalmak ve yeni bir barometre isteyip istemediğini sorarak gökdelenin yüksekliğini söylemesi durumunda ona bu barometreyi vereceğimizi söylemek olurdu !!!“ • Öğrencinin adı: Niels Henrik David Bohr, 1922 de Fizik`te nobel ödülü kazanan tek Danimarkalı