Chẩn đoán X quang

1. Chẩn đoán X quang

2. Nội dung Giới thiệu Lịch sử X quang chẩn đoán Thực trạng Hướng phát triển

3. Giới thiệu • Trong thực tế, để tạo ra tia X, trong máy X-quang gồm các bộ phận không thể thiếu được: • Bóng phát tia X • 2. Máy phát cao thế • 3. Tủ điều khiển • 4. Bộ khu trú chùm tia • 5. Hệ thống ghi nhận hình ảnh

4. 1. Bóng phát tia X • Đây là bộ phận quan trọng nhất của máy X quang, có nhiệm vụ tạo ra tia X: Những phần chính của ống tia X bao gồm : cathode, anode, rotor, stator, vỏ bọc kim loai, vỏ bọc tia X. Giữa âm cực (cathode) và dương cực (anode) là một điện thế gia tốc rất lớn từ 20-300KV, các electron được phát ra từ âm cực đốt nóng và được gia tốc bằng điện trường, chúng sẽ va chạm vào anode với 1 động năng nào đó. Hầu như tất cả động năng ( 99% ) sẽ chuyển thành nhiệt năng, nên cực dương là nơi các electron từ cực âm bay đến sẽ rất nóng. Chỉ khoảng 1% động năng được biến đổi thành năng lượng tia X trong suốt quá trình xảy ra va chạm.

5. 1. Bóng phát tia X

6. 2. Máy phát cao thế • Là một mạch biến áp và chỉnh lưu điện xoay chiều • Đây là nguồn cao thế cho bóng phát tia X • Có nhiều loại (tùy thuộc vào chỉnh lưu)

7. 3. Tủ điều khiển • Đây là bộ phận điều khiển toàn bộ hoạt động của hệ máy cho phép đặt thông số chụp và chương trình hoạt động của máy • Hoạt động chính xác của hệ điện tử của tủ điều khiển có vai trò quyết định chất lượng hình ảnh của X quang hoặc độ chính xác của phép đo

8. 4. Bộ khu trú chùm tia Có tác dụng: • Định vị trường chụp chiếu tia X • Hạn chế liều bức xạ tới người vận hành Có vai trò quan trọng trong chất lượng đánh giá phép đo

9. 5. Hệ thống ghi nhận hình ảnh • Bao gồm khay cassette, hộp đựng phim • Có vai trò nâng cao chất lượng hình ảnh cũng như độ chính xác của phép đo

10. Cơ chế chiếu X quang • chiếu tia X lên vùng có cơ quan nghi là bị bệnh, cho hình ảnh hiện lên một màn huỳnh quang để quan sát và tìm các thương tổn (soi X quang); hoặc đưa hình ảnh lên một phim X quang (chụp X quang với nhiều kĩ thuật khác nhau như chụp X quang thường, chụp cắt lớp...), sau đó đọc kết quả trên phim X quang qua đèn đọc phim để tìm các tổn thương.

11. Cơ chế chiếu X quang

12. Các yếu tố liên quan đến chất lượng phim chụp : • Thời gian phát tia • Điện thế • Cuờng độ tia • Khoảng cách giữa đối âm cực và phim • Tỷ trọng của bộ phận cơ thể • Cấu tạo bộ phận cần chụp • Phẩm chất phim • Phẩm chất của chất tăng sáng • Phẩm chất của bóng phát tia và tiêu điểm • Phẩm chất và nhiệt độ của thuốc tráng phim

13. Lịch sử X quang chẩn đoán • Ngày 8/11/1895, nhà vật lý người Đức W.C.Roentgen ở Trường đại học Wuerzburg đã phát minh ra tia X. • - Ngày 23/01/1896, Roentgen đọc báo cáo trước hội vật lý Đức ở Wuerzburg, ông mời nhà giải phẫu nổi tiếng G. Koelliker làm một thí nghiệm nhỏ với bức ảnh bàn tay, cả hội nghị vang lên tiếng vỗ tay như sấm dậy.

14. Lịch sử X quang chẩn đoán - Hiện nay người ta lấy ngày 23/01/1896 là ngày sinh ngành chẩn đoán X-quang, nay gọi là chẩn đoán hình ảnh (diagnostic imaging) - một ngành khoa học có sự phối hợp chặt chẽ giữa vật lý và y học.

15. Lịch sử X quang chẩn đoán • Chẩn đoán X quang xuất hiện lần đâu tiên ở Việt Nam vào thời Pháp • Năm 1954 hoà bình lập lại ở Việt Nam, chúng ta tiếp quản lại những máy X quang cũ của Pháp chỉ làm được các chẩn đoán với những kỹ thuật thông thường như : chiếu phổi, chụp xương chân tay, cột sống, chụp bụng, chụp hệ tiết niệu,... • Năm 1956 Chính phủ CHDC Đức giúp đỡ trang bị, nâng cấp bệnh viện lần đầu tiên, có 1 số chuyên gia Đức sang cùng làm, được trang bị thêm máy X quang TUR D500 và TUR D1000 của CHDC Đức.

16. Lịch sử X quang chẩn đoán • Năm 1973, được  viện trợ không hoàn lại của chính phủ Thụy Điển. Hàng loạt máy X quang hiện đại bậc nhất trong thập kỷ 70 được lắp đặt, các kỹ thuật mới cho tới thời điểm đó được đưa vào. Máy chụp đa khoa có bàn chuyên chụp sọ- Máy chụp tiêu hóa có tăng sáng truyền hình. Máy chụp mạch 2 bình diện có bộ phận AOT thay phim tự động và chụp thep chương trình. Các kỹ thuật mới được áp dụng: chụp buồng tim chẩn đoán các bệnh tim bẩm sinh, chụp động mạch chọn lọc như động mạch não, động mạch thận, động mạch tử cung ....

17. Lịch sử X quang chẩn đoán • Năm 1974 Chính phủ CHDC Đức giúp đỡ cải tạo nâng cấp khoa X quang lần II, trang bị thêm máy X quang tăng sáng truyền hìnhTUR D700 và TUR D1000. • Đầu năm 1994, Việt Nam có máy chụp cắt lớp vi tính Sytec 4000 i của hãng GE, máy chụp đa khoa, máy chụp tiêu hóa có tăng sáng truyền hình theo chương trình viện trợ ODA của Nhật Bản. • Năm 1996, máy cắt lớp vi tính (CT Scanner) đầu tiên của khu vực Miền Trung và Tây Nguyên được lắp đặt tại Khoa mở thêm phương tiện chẩn đoán mới và hiện đại.

18. Lịch sử X quang chẩn đoán • Những năm gần đây, hàng loạt các máy X quang cũ được thay thế bằng các máy mới: máy cao tần, tăng sáng truyền hình... cho phép thực hiện được nhiều hơn và bài bản hơn các kỹ thuật Điện quang trước đó. Đồng thời hệ thống CR (Computed Radiology) đầu tiên của khu vực miền Trung cũng được lắp đặt, thay thế X quang tương tự bằng X quang kỹ thuật số. Máy cắt lớp vi tính 4 dãy đầu thu cũng được trang bị nâng cao khả năng chẩn đoán của phương pháp cắt lớp vi tính.

19. Thực trạng Hiện nay Việt Nam sử dụng các kĩ thuật X quang : • Trực đồ X quang lấy ảnh bằng vật hiện nay được thay thế bằng phương pháp xa: nếu nguồn phát tia X cách bệnh nhân 3m thì coi như ở vô cực, và vật cách xa phim 10cm và cách tiêu điểm 0,5m. Thuờng dùng chụp gan, chụp tim, chụp xương. • Chụp phóng đại để thấy rõ chi tiết của tổn thương đặc biệt ở xương (cho những vết rạn nhỏ). Bóng X quang gần vật, phim xa vật.

20. Thực trạng • Chụp sát da được sử dụng với các bóng có tiêu điểm nhỏ và được bảo vệ tốt, khi bóng đưa tới sát bệnh nhân thì những bộ phận gần tiêu điểm phóng to nên mờ nhưng các bộ phận ở gần phim thì vẫn rõ. Dùng chụp xương, khớp xương • Chụp X quang toàn bộ xương: sử dụng X quang nhiều bóng phát ra tia X cùng lúc, chụp hàng loạt. Dùng chụp nội tạng như dạ dày, ruột, có sử dụng thuốc cảm quang và chụp nhiều phim trong thời gian ngắn (6-8 phim/s)

21. Thực trạng • Chụp nổi gồm 2 phần chụp hình nổi và lập lại hình nổi: Chụp hình nổi: chụp hai hình cho một hình nhất định ứng với hai vị trí của bóng Lập lại hình nổi: hai phim phải đặt sao cho chiếc bên phải được bằng mắt phải, chiếc bên trái được thấy bằng mắt trái • Chụp cắt lớp: chụp cắt lớp cho hình ảnh của một lớp riêng biệt song song với mặt phẳng chiếu như thể đã cắt một lớp. Dùng để chụp tổn thuơng não.

22. Thực trạng • Chụp X quang động: sử dụng trong chẩn đoán viêm co thắt màng tim và tràn dịch màng tim, phim di chuyển từ trên xuống dưới, tia X được qua một khe hẹp đặt giữa bệnh nhân và phim, điều đó sẽ tạo nên một hình sóng trên phim. • Chụp huỳnh quang: (chụp bằng phim ảnh thuờng) hình màn huỳnh quang. Chụp hàng loạt, phát hiện lao phổi, chụp chấn thuơng xương...

23. Thực trạng Phương tiện • X quang tăng sáng truyền hình: sử dụng bóng tăng sáng vì hình X quang không rõ do mắt làm việc ở mức độ ít ánh sáng. Hình chiếu sáng đuợc chùm tia X đưa tới màn huỳnh quang sau khi xuyên qua bệnh nhân, màn đó chuyển các photon X thành các photon ánh sáng nhìn thấy, có thể quan sát ảnh trên màn hình máy vi tính bằng cách biến đổi thành tín hiệu điện bằng một camera, cho phép thấy được những chuyển động bên trong cơ thể bệnh nhân.

24. Thực trạng CR (Computed Radiography) - X quang có sự hỗ trợ của máy tính. CR có nhiều ưu điểm hơn như tiết kiệm thời gian, bảo vệ môi trường, giảm liều chiếu bức xạ trên bệnh nhân. Ảnh thu được dưới dạng số nên rất dễ dàng trong việc xử lý, truyền đi, lưu trữ… (2001 Agfa ADC SOLO CR System (Computerised Radiography) DR là viết tắt của Direct Radiography. Hình ảnh X quang được số hóa và sử lý bằng phần mềm.(Paxscan 4030A)

25. Thực trạng

26. Thực trạng • CT (kĩ thuật chụp ảnh cắt lớp dùng máy vi tính) là kĩ thuật hiện đại,đã khá phổ biến ở VN: có thể thấy được cấu trúc của cơ thể với độ phân giải vị trí và độ tương phản rất cao nhờ vào xử lí của máy tính, cho phép tái tạo hình ảnh 3 chiều. Dùng chẩn đoán chấn thương sọ não, nhận biết vị trí kích thước khối u ung thư.

27. Thực trạng Một thực trạng đáng lo ngại là: • Phòng chụp X quang tư nhân mà phần lớn là các cơ sở sử dụng nhiều thiết bị quá “date”,nhiều máy y tế có tuổi thọ trên 30 năm như máy X-quang một pha nửa sóng kỹ thuật rất lạc hậu.( trong khi theo quy định máy X quang chỉ sử dụng tối đa 7-10 năm) • Nhiều thiết bị cũ đến mức hồ sơ kỹ thuật đã biến mất và nhân viên bức xạ không dùng thiết bị bảo vệ, không được thông báo định kỳ liều chiếu đến từng người, phòng ốc không đủ điều kiện an toàn bức xạ...

28. Thực trạng • Một thực tế đáng lo ngại khác là vấn đề xử lý nước thải của các phòng khám tư nhân, đặc biệt là nước rửa phim X-quang có chứa các hóa chất rất độc hại. Theo quy định, hoá chất này phải đưa vào bồn dung dịch trung hòa để bớt độc tính trước khi thải ra môi trường. Tuy nhiên, ngay cả nhiều bệnh viện lớn của thành phố còn chưa có hệ thống xử lý nước thải. Tại những cơ sở tư, nước rửa phim X-quang cùng các loại nước thải y tế khác được xả thẳng ra… cống.

29. Thực trạng • Theo tổng kết của Cục Y tế dự phòng và môi trường, thì cửa sổ của các phòng chiếu chụp X-quang chưa được áp dụng các biện pháp chắn tia X, nhiều nơi có liều suất cao gấp 40 lần mức cho phép. Ở vị trí chiếu thẳng vượt gấp 500 lần mức cho phép • Số lượng các Cán bộ có được đào tạo đủ chuẩn vẫn còn thiếu, chưa đáp ứng được cho sự phát triển theo hướng chuyên sâu, toàn diện.

30. Huớng phát triển • Đào tạo và chẩn hóa nhân lực. • Chuẩn hoá các kỹ thuật đã làm, đảm bảo an toàn bức xạ. • Phát triển các kỹ thuật mới như phổ biến rộng rãi chẩn đoán bệnh của máy CLVT 64 dãy, X quang kĩ thuật số, CT…

31. Tài liệu tham khảo • http://www.thietbiysinh.com.vn • http://www.yhoc-net.com • http://vi.wikipedia.org • Kỹ thuật X quang- BS Nguyễn Văn Hạnh. • An toàn bức xạ -Trung tâm hạt nhân TP.HCM