Organisatie en ontwikkeling in de sociale economie: Valorisatie strategische beleidsvorming

1. Organisatie en ontwikkeling in de sociale economie: Valorisatie strategische beleidsvorming Steunpunt werk en sociale economie Werkgroep 25 januari 2011 Professor Nathalie Vallet – Universiteit Antwerpen

2. 1. “Geplande” en gerealiseerde valorisatie najaar-winter 2010 Tweeledig niveauvan valorisatie: Focusgroep gesprek met vertegenwoordigers Koepels (½ dag ; 10 max.15 deelnemers) Focusgroep gesprek met SE organisaties (½ dag ; 10 max.15 deelnemers) Drieledige valorisatie vraagstelling(oorspronkelijk tweeledig zie e-mail dd. 9/6/2010): (1) Wat is de toegevoegde waarde van de beleidsadviezen vervat in het WSE onderzoeksrapport omtrent strategische beleidsvorming (2009)? Wat leren de betrokkenen er uit ? Wat is voor hen nuttig en/of (concreet) bruikbaar ? (2) Wat ontbreekt er nog en moet desgewenst nog (verder) worden uitgewerkt om praktisch bruikbaar te zijn? Welke praktijk onderzoeksagenda of valorisatie checklist levert dit op? (3) Wat zijn de geprefereerde/werkbare valorisatiekanalen gegeven de diversiteit van de Se sector? Welke “formats” en/of kanalen verkiezen de betrokkenen qua leerinstrument?

3. Praktische organisatie /verloop: • Start voorbereidingen juni 2009 • Grotendeels uitbesteed (Tom Wouters, ex-coördinator social profit sector AMS) • Focusgroep koepels op UA campus september/oktober 2010 + input voor focusgroep SE organisaties op lanceringsdag 17 november 2010 handboek management SE • 1ste contactname potentiële betrokkenen augustus/september 2010 (e-mail) • 2de contactname september 2010 (e-mail) • 3de en 4de contactname september 2010 (telefonisch) • Probleem: “overbevraging “en “ondergesneeuwde agenda’s” ! • Uitstel/afgelasting focusgroep koepels omwille van zeer beperkte respons (1) • Realisatie focusgroep SE organisaties 17 november 2010 namiddag

4. Voorbereidende documenten per e-mail doorgestuurd (2 artikels in Over.werk en Handboek management SE) Power point met programma en aanpak (zie ppt in bijlage) Aansturing/moderatie :Tom Wouters en Nathalie Vallet Extra info over deze focusgroep: zie verder bij 1.2 • Uitwerking/ synthese bevindingen kerstvakantie 2010-2011 • Noodscenario voor bijkomende/extra focusgroep SE organisaties (nodig voor draagvlak + wetenschappelijke verantwoording) … januari/februari 2011 ?! AMS opleidingen sociale economie (januari-maart 2011) Cursisten zijn +/- vertrouwd met paradigma’s ?! Navragen bij steunpunt WSE en UA financiële dienst of dit wenselijk en/of mogelijk is

5. Beoogde output februari 2011 : minimaal 1 artikel in handboek management SE (of andere nationale publicaties) 2. Extra info focusgroep gesprek 17 november Profiel deelnemers: • 13 deelnemers (waarvan 11 op voorhand ingeschreven) die nadien werden gehergroepeerd in 3 groepjes van +/- 4 deelnemers en een plenaire ronde • Diverse types/sectoren van SE organisaties maar met een licht overwicht van beschutte werkplaatsen (5) Mariasteen, AMIVAL, REVAM, BW Asse, AROP, Groep KVLV, Levanto, Werkhaven Antwerpen, Fietskourierdienst Snel & Wel, Manus, JES vzw, de Enter • Diverse types van functies o.a. verantwoordelijke strategie, organisatieontwikkeling, productontwikkeling, algemeen coördinator, …

6. Een “voorsmaak “ van de bevindingen • Herkenbaar maar niet bekend • Nuttig: “Leidt tot bewustwording”, “het kind krijgt een naam” , “het resulteert in een tastbaar reflectiekader”, ondersteuning professionalisering • Maar, wel spanning tussen verschillende beleidsvisies en zo paradigmatische “preferenties” binnen de Raad van Bestuur … en tussen Raad van Bestuur en (nieuwe ?!) managementcomités… lange discussie over strategische bevoegdheden en taakverdeling • Bovendien verschillen binnen de SE sector en daarin aanwezige/afwezige institutionele kaders (o.a. klassiek rationeel paradigma in BW’s) • Beleidsaanbeveling 4 krijgt zeer veel aandacht … sterke nood aan stroomlijning en verknoping maar tegelijkertijd ook een groot scepticisme. • Doorvertaling op concreet functieniveau (Hoe kan ik en/of individuele leden van de Raad van Bestuur concreet “sturen” ?) … paradigma’s nog iets meer tast- en werkbaar maken

7. Concrete instrumenten per paradigma verder ontwikkelen … op maat van SE organisaties?! • Meer rekening houden met de diversiteit van de SE sector (i.e. subsectoren) én de diversiteit van types organisaties (i.e. grootte, cultuur, …) Het huidig onderzoek doet dit slechts in beperkte mate • Kennisverspreiding via website WSE ….. • en de verschillende koepels/federaties • POM (vooral in West-Vlaanderen) • Resocs (maar let wel op voor toenemende concurrentie en “terughoudendheid”) • Studiedagen (i.e. VKW, Unizo, Voka, …) • Sociale media (o.a. facebook) ?! • Bijzondere aandacht voor de leden van de Raad van Bestuur

8. Rechtsvergelijking van de sociale economie onderneming in Europa Steunpunt werk en sociale economie Werkgroep 25 januari 2011 Astrid Coates – Universiteit Antwerpen

9. Inleiding

10. Situering • Landen op zoek naar juridische raamwerken die sociale projecten beter kunnen dragen • Globalisatieproces: meer competitie, daling in verantwoordelijkheid • Crisis verzorgingsstaat: delegatie naar “derde” sector -> Sector moet zich heruitvinden: maatschappelijke ondernemingen • Begrip: Italië (impresa sociale) -> dienstenorg die commerciële activiteiten ontplooien -> coöp en verenig met inschakelingsinitiatieven • Meer nadruk op: -> economische risico’s verbonden aan productie -> geörienteerd op hele gemeenschap en op algemeen belang -> stakeholders

11. Een goed juridisch raamwerk? • Toepasselijke regelgeving ondernemingen derde sector: - in verschillende wetten= geen duidelijk overzicht - in veel BWB: specificiteit MO niet erkend - organisatorische aspecten: in speciale wetten = Juridisch raamwerk derde sector => organisatievormen (niet rond activiteit) • Vereniging en coöperatie schieten vaak tekort (Deel I) => mengvormen • Aangepaste juridische structuur: sociaal doel, belanghebbenden, schaal, financiering, … = Vinden van balans tussen het sociaal doel en ondernemerschap

12. Onderzoeksdeel III • Belgische juridische context (o.a. Wallonië) vergelijken met: - Frankrijk - Het Verenigd Koninkrijk - Finland, Zweden (Scandinavië) - Italië • Keuze: - overleg - verschillende types verzorgingsstaat (meer of minder invloed overheid bij sociale diensten) - bezitten allen juridische raamwerken speciaal voor sociale economie/derde sector

13. Rechtsvergelijking

14. 1. Wallonië • Definitie sociale economie CWES (1990): nadruk op juridische vorm • Verenigingen (vzw, feitelijke vereniging, stichting) • Mutualiteiten • Vennootschappen (vso en echte coöp) • Decreet 20 november 2008: definitie SE, sector organiseren, bevoegdheidsdomeinen definiëren • “Waalse” val: KMO’s en marktgeoriënteerde ondernemingsinitiatieven

15. Verschillende instrumenten (decreet): • Entreprises d’insertion • Agences-conseil en économie sociale • Initiatives de développement de l’emploi dans le secteur des services de proximité à finalité sociale • Société wallonne d’économie sociale marchande • Entreprises de travail adapté + • Opleidingsinitiatieven: entreprises de formation par le travail, organismes d’insertion socioprofessionnelle • Structures d’accompagnement à l’autocréation d’emploi

16. Aantal ondernemingen volgens werkvorm in Wallonië (voorlopige cijfers 4de trimester 2009) (Bron: ConcertES)

17. Conclusie: - Druk bezig regelgeving aan te passen: - IDESS regeling: problemen rond financiering • Activiteiten niet rendabel • Gericht op bepaalde zwakke doelgroepen - Invoegbedrijven: slachtoffer van eigen succes: definitie KMO in erkenningsvoorwaarden - ETA: nakijken ihkv Europese staatssteunregeling - AC: efficiënter en realistischer maken - VSO: optie voor (bijna) alle sociale economie werkvormen - Sociale werkplaatsen bestaan niet: DG WN vallen onder ETA, EI of EFT

18. 2. Frankrijk • Charter betreffende sociale economie (1980) voor een derde sector • Inschakeling door tewerkstelling vanaf 1965 • Artikel L. 5132-4 Franse Code du Travail: l’insertion par l’activité économique • 2007: 4900 inschakelingsstructuren met een economische activiteit • Financiering wordt ook in vraag getrokken: experimenten -> hervorming?

21. Vereniging Veel vrijheid aan oprichters, statuten Niet verboden om economische of commerciële activiteiten te ontplooien Wel om winst uit te keren Onderworpen aan commercieel recht maar zonder de voordelen… Oneerlijke concurrentie? Beperkt mbt financiële middelen en verwerven OG SCIC Wet 17 juli 2001, aanpassing wet 1947 mbt coöperatie Coöperatie = specifiek statuut SA of SARL à capital variable Activiteiten met sociaal nut (derden) Multistakeholdermodel (min. 3 categorie groepen, WN en gebruikers verplicht, overheid niet meer dan 20% K) Beperkte winstuitkering 5 jaar erkenning (rechtvaardigen)

22. Conclusie: • Vaak gebrek aan realisme: vinden/onderwaarderen K • Multistakeholdermodel • Geen specifieke fiscale maatregelen • Rapport Vercamer 2010: -> vereenvoudiging erkenningsprocedure dr prefect -> sociaal nut en algemeen belang preciezer omschrijven -> deelname collectivités territoriales opdrijven tot 30-40 % -> gevolgen omzetting vereniging naar SCIC preciseren -> regime du mécenat voor SCICs die 100 % resultaten aan reserves voorbehouden

23. Verenigd Koninkrijk • Inschakelingseconomie: • Worker co-ops • Community businesses • Social firms -> creatie van jobs voor personen die moeilijk zijn in te schakelen op de arbeidsmarkt (vb Pluss en Work Choice) -> kernwaarden: enterprise, employment, empowerment • Intermediate labour market organisations • Quasi state social enterprises: Remploy-> supported business • Voluntary organisations (with employment initiatives)

24. Verschillende juridische vormen: • Unincorporated associations, sole trader, partnership • Trust • Limited company • by guarantee: beperkte aansprakelijkheid, geen aandelenkapitaal (vaak met charity status) • by shares • Industrial and provident society (cbs/co-op): beperkte aansprakelijkheid, geen winstuitkering bij cbs, vaak 1 man 1 stem

25. Private action, public benefit (2002): modern juridisch raamwerk voor non-profits -> Algemeen belang: centraal thema (tot nu toe: vooral charity) • “Social enterprise mark” • Big Society: snoeien in budget, aangepaste ondernemingsvorm nodig: CIC en CIO (verdoken vorm van privatisatie?) • Community interest company: vennootschap (goed gekend!) • Bestaande venn, charities, IPS = omvormen • CIC CLS/CLG + CIC voorschriften • Noden lokale gemeenschap, overheidsdiensten aanvullen (kinderopvang, sociale huisvesting, vrije tijd, transport) • Beperkte aansprakelijkheid maar zekerheid dat winst aangewend wordt voor algemeen belang

26. Kenmerken: • Community interest test: voordeel voor (een deel van) de gemeenschap • Regulator: beschermen van de “brand”, light-touch: bij slecht beheer en management • Asset-lock • Dividend-cap: evenwicht tussen investering in de organisatie en investeren in het voordeel van de gemeenschap • Community interest report: ieder jaar met minimumvereisten • Aanpassingen: limiet CIC dividenden, bepalingen betreffende aanstelling/ontslaan bestuurders

27. Conclusie • Flexibiliteit mbt activiteiten (vgl. charity) • Asset lock • Statuut kan aangepast worden • Vennootschap niet onverenigbaar met maatschappelijke doelstellingen • SEC: verwarring, regelgeving en opgelegde verplichting toch zwaarder dan CLG: liever “social enterprise mark” • CIC Ass: CIC micro-boom, gebrek aan juiste verspreiding info, “social enterprise mark” complete chaos

28. Scandinavië Zweden • Sterke samenwerking tussen derde sector en staat • Veel overheidsinmenging • Meer en meer werkloosheid…nieuwe rol derde sector <-> Openstellen van bepaalde sectoren aan privatisering • Inschakelingseconomie: Samhall, sociale coöperaties, gemeenschapsondernemingen • Definitie MO (sociala företag) • Nationaal actieplan: als aanvulling op Samhall, overheidsopdrachten rekening houden met sociale aspecten

29. Juridische vormen: - Non-profit vereniging: geen wet - Economische vereniging: coöperatie - Ook vennootschapvormen k gebruikt worden voor non-profit doeleinden… - Nieuw: Aktiebolag med särskild vinstutdelningsbegränsning = garantielabel voor publieke opinie (?) -> beperkte aansprakelijkheid -> beperkte winstuitkering -> speciale auditeurcontroles -> verplichte ontbinding bij verboden uitkering -> geen omzetting naar “gewone” vennootschap

30. Finland • Sterke samenwerking tussen derde sector en staat • Veel overheidsinmenging • Meer en meer werkloosheid…nieuwe rol derde sector <-> Openstellen van bepaalde sectoren aan privatisering • Inschakelingseconomie: werkcentra (en andere ondernemingen ihkv verenigingen voor gehandicapten), werknemercoöperaties, sociale coöperaties voor gehandicapten, Finse maatschappelijke onderneming

31. Juridische vormen: • Vereniging • Coöperatie • Nieuw: Sosiaalinen yritys = manier om sociale tewerkstelling in vennootschappen te subsidiëren -> open vorm: keuze -> doelgroep: 30 % gehandicapt of gehandicapt en langdurig werkloos -> niets over beperking winstuitkering = zeer beknopte wetgeving

32. Italië • Grondwet 1948: erkent de rol van civil society en non-profit organisaties • Inschakelingseconomie: type-B sociale coöperatie, ook: type A sociale coöperatie, werknemerscoöperatie, impresa sociale • Gebrekkige wetgeving voor derde sector ivm ontplooien van een onderneming • Gewone onderneming: schoot tekort voor sociaal doel => Impresa sociale

33. Sociale coöperatie Artikel 45 grondwet Artikel 2511 BWB: variabel K en ten dienste van de leden Wet 381/91 Categorie B: 30 % kwetsbare WN Voordelig fiscaal statuut Beperkte winstuitkering Beperkingen: investering, doelgroep, klein, activiteit Impresa sociale Wet 118/05 Open vorm: keuze Nieuwe activiteiten: diversifiëren Volledig verbod winstuitkering Participatie van relevante stakeholders: zelf bepalen hoe Weinig succes: late implementatie van uitvoeringsbesluiten? Geen voordelen? Voordelen verliezen? Coördinatie?

34. Besluit

35. Verzorgingsstaat verandert=> diensten & goederen van algemeen belang=> MO • Efficiëntie markt combineren met algemeen belang=> veranderingen juridische structuur • Alternatieven: • Specifiek coöperatief statuut • Open vorm • Modaliteit vennootschapsvorm • Modaliteit vereniging en stichting

36. Tweede set van wetgeving: Beter aan bestaande wetgeving gesleuteld? • Open vorm: beste vorm kiezen en sociale doelstelling is maatstaf maar ingewikkelder mbt coördinatie • In geen enkel land zeer populair: • Totale winstuitkeringsverbod: IT • Zeer beperkte activiteit: FI • Niet voldoende K kunnen aantrekken: UK • Geen financiële/fiscale voordelen

37. MO vele verschijningsvormen • Wettelijke regeling met flexibiliteit en ruimte voor variatie: modaliteit van alle rechtsvormen? • Vrij kunnen bewegen tussen verschillende vormen: aanpassen aan nieuwe noden • Opletten voor verwarring tussen vormen • Zichzelf onderhouden, sociale doelstelling niet verloochenen • Kind niet met badwater weggooien: van subsidies naar markt • Opletten voor valkuil “cherry picking” • 4 actiepunten: cultuur MO, info & advies, aangepaste financiering, goede samenwerking met overheid