ZAŠTITA MANJINA

1. ZAŠTITA MANJINA Manjinska prava Ivana Krstić

2. Definicija manjina • Nema nijednog međunarodnog instrumenta (ni univerzalnog ni regionalnog) koji sadrži definiciju manjine. • “Kada se govori o manjinama, izgleda da jedino postoji sporazum da nema opšte prihvaćene definicije” (Tornberi) • Manjine - isti status bez obzira na to da li predstavljaju deo nacije koji ima svoju matičnu državu, ili su rasejani u više država, ili se cela manjina nalazi samo u jednoj državi. Zato je bolji izraz “etničke” nego “nacionalne” manjine.

3. Različit pristup? • Način definisanja trebalo bi da zavisi od toga da li je ovo pitanje diktirano unutrašnjim potrebama društva, ili se javlja u bilateralnim odnosima država ili na širem međunarodnom planu.

4. Razlozi za izostankom definicije • 1. teško je naći dovoljno sveobuhvatnu, elastičnu, a opet preciznu definiciju koja će obuhvatiti sve situacije; i • 2. države nemaju jedinstven stav o tome koga treba smatrati pripadnikom manjine • 3. lakše izvrgavanje međunarodnih obaveza

5. Definicija • Frančesko Kapotorti, posebni izvestilac Potkomisije UN za diskriminaciju i manjine*, 1977: • grupa koja je malobrojnija u odnosu na ostatak stanovništva države i nije u dominantnom položaju i čiji pripadnici – koji su državljani te države – imaju etnička, verska i jezička obeležja koja se razlikuju od obeležja ostatka stanovništva, i makar samo implicitno, održavaju osećaj solidarnosti, upravljen na očuvanje svoje kulture, tradicije, vere i jezika. • * od 1999. godine Potkomisija za unapređenje i zaštitu ljudskih prava

6. Obeležja • 1. grupa domaćih državljana • 2. dovoljno brojna • 3. predstavlja brojčanu manjinu • 4. nalazi se u nedominatnom položaju • 5. poseduje određene etničke, nacionalne, jezičke, verske osobenosti • 6. iskazuje, makar implicitno, međusobnu solidarnost i volju da te svoje posebnosti očuva.

7. Nastavak inicijative • 1979. godine Jugoslavija ponela nacrt rezolucije Generalnoj skupštini i inicirala donošenje rezolucije • 1984. Dešen – druga definicija: • “Grupa državljana, koja je brojčano manja od većinskog stanovništva i u položaju koji nije dominantan, a poseduje etničke, religijske i jezičke karakteristike koji se razlikuju od većinskog stanovništva, a poseduje i osećaj solidarnosti prema članovima grupe i motivisana je, bar implicitno, kolektivnom voljom da preživi i čiji je cilj da postigne pravnu i faktičku jednakost sa većinskim stanovništvom.”

8. Potkomisija za diskriminaciju i prava manjina • Elementi: • 1. pojam manjine obuhvata samo one nedominantne grupacije stanovništva koje imaju i žele da očuvaju stabilne etničke, verske ili jezičke običaje ili karakteristike, različite od običaja i karakteristika ostatka populacije; • 2. takve manjine uključuju određeni broj ljudi koji su sposobni da samostalno očuvaju takve običaje ili karakteristike; i • 3. takve manjine moraju biti odane državi čiji su državljani.

9. Definicija na regionalnom nivou • Predlog Parlamentarne skupštine dodatni protokol uz EKLJP (1993.): • Izraz “nacionalne manjine” ukazuje na grupu ljudi državljana koja: • 1. borave na teritoriji države i njeni su državljani • 2. imaju duge i čvrste veze sa državom • 3. uživaju različite etničke, kulturne, religijske i jezičke karakteristike • 4. dovoljno su reprezentativne, iako brojčano manje od ostatka populacije u državi ili u nekoj regiji države • 5. motivisane su brigom za očuvanje zajedništva koje čine njihov identitet, uključujući kulturu, tradiciju, veroispovest i jezik.

10. Stalni sud međunarodne pravde • 1930. savetodavno mišljenje vezano za emigraciju grčko-bugarskih zajednica: • Po tradiciji ... “zajednicu” čini grupa ljudi koji žive u datoj državi ili naseobini, poseduju rasu, veru, jezik i sopstvene običaje, a ujedinjeni su ovim rasnim identitetom, verom, jezikom ili običajem, da održe svoje načine bogosluženja, da obezbede obrazovanje i podizanje svoje dece u saglasnosti sa duhom i tradicijom sopstvene rase i da pružaju uzajamnu podršku jedni drugima.

11. Istorijski osvrt – prva zaštita • Ustanova manjinske zaštite pojavila se još u doba verskih ratova, od Vestfalskog mira 1648. godine. • Ugovorima o miru počelo je da se garantuje nesmetano ispovedanje nekih manjinskih veroispovesti. Dakle, prva zaštita pruža se verskim manjinama u Zapadnoj Evropi (sukobi između katolika i protestanata) i hrišćanima u Turskoj. • Nakon Tridesetogodišnjeg rata – priznato postojanje protestantske crkve i usvojen princip “čija vlast-njegova i vera”, što je značilo da stanovništvo određene države ima isti veru kao i suveren. Onima koji su se po veri razlikovali od vladara dozvoljeno je da se slobodno isele iz te regije, osim ukoliko vladar ne dozvoli slobodu ispovedanja vere.

12. Hrišćani u Turskoj • To su bili: • 1. evropski trgovci koji su se nastanjivali na određenim područjima - dolazi do zaključivanja ugovora – tzv. KAPITULACIJE – zemlja se odriče niza ovlašćenja prema strancima koji borave na njenoj teritoriji, pa i jurisdikcije, i omogućava pravo naseljavanja određene oblasti, oslobađanja od poreza, slobodu kretanja, bavljenja trgovinom i sl. • 2. stanovništvo osvojenih teritorija – evropske države intervenišu putem konzula i predstavnika u korist hrišćana turskih podanika (Francuska i Austrija-katolici, Rusija-pravoslavci).

13. XIX vek • Dolazi do stvaranja nacionalnih država – manjine proizvod etničke heterogenosti i težište se prenosi na zaštitu nacionalnih manjina. • Bečki kongres (1815.) – regulisanje verskih prava stanovništva teritorije Poljske podeljene između Austrije, Rusije i Pruske i položaj Jevreja u nemačkim gradovima. • Pariski ugovor o miru (1856.) – Rusija prinuđena da se odrekne prava zaštite hrišćana u Turskoj. Umesto nje, određena zajednička zaštita evropskih sila u odnosu na Vlašku, Moldaviju i Srbiju (nezavisna i narodna uprava, sloboda vere, zakonodavstva, trgovine i plovidbe).

14. XIX vek • U Pariski ugovor je uneta odredba čl. IX/1 o tome da je sultan evropskim silama saopštio FERMAN – carsko pismo kojim se obavezao da će obezbediti punu slobodu veroispovesti svim stanovnicima, pa je ovom dokumentu dat međunarodni značaj. • Na Berlinskom kongresu 1878. Bugarska je morala da zajemči prava Turaka, Grka i Rumuna, Turska se obavezala da ostvari pune verske slobode, dok su Srbija i Crna Gora morale da zajemče verska prava. • Do I sv. rata nema opštih načela međunarodnog prava u odnosu na pitanje manjina.

15. Društvo naroda • Prvi celovit sistem zaštite, upostavljen posle I sv. rata. • Obaveze o zaštiti manjina nisu nametnute svim, već samo poraženim državama: Austriji, Mađarskoj, Bugarskoj i Turskoj putem mirovnih ugovora. • Analogne obaveze preuzele su i novostvorene države Poljska i Čehoslovačka, kao i proširene države Grčka, Rumunija i Kraljevina SHS. • Takvu obavezu preuzele su prilikom prijema u članstvo i Albanija 1921, Litvanija 1922, Letonija i Estonija 1923. i Irak 1932. i to putem jednostranih deklaracija.

16. Osnovne karakteristike • 1. heterogeni dokumenti (ugovori o miru, manjinski ugovori, jednostrane deklaracije, posebni ugovori) • 2. obaveze nametnute samo nekim državama • 3. neka prava su priznata kao individualna, a neka kao kolektivna • 4. osnovni korisnici su etničke, a ne više verske manjine • 5. krug prava je širi u odnosu na raniji period

17. Dalje karakteristike • 6. garant izvršenja obaveza po prvi put je međunarodna zajednica. • 7. države su morale osigurati punu ravnopravnost i dalji opstanak manjina i to u vidu ustavnih normi. • 8. preuzete obaveze smatrane su međunarodnim, pa je o eventualnim sporovima odlučivao Stalni međunarodni sud pravde (stvoren je mehanizam da se sporovi rešavaju mirnim putem). • 9. manjine su bile zaštićene kao grupe, a peticije Savetu Društva naroda mogli su podnositi pojedinci u ime grupe, ili grupa kao takva i to čak protiv svoje države.

18. Države koje su ostale izvan režima Društva naroda • Specijalni izvestilac o manjinama Franko de Melo: • “Prosto postojanje grupa koje se razlikuju po osnovu rase od većinskog stanovništva, a koje se nalaze na teritoriji i pod jurisdikcijom države, nije dovoljno da stvori obavezu države da ih zaštiti po sistemu Društva naroda, ukoliko ono nije proizvod višedecenijske borbe (ili moguće kraćeg vremenskog perioda) između izvesnih grupa koje su doživele teritorijalne promene. “

19. Zaštita manjina posle II sv. rata • Povelja UN – jedan od ciljeva organizacije je i podržavanje i razvijanje poštovanja prema ljudskim pravima i slobodama za sve bez obzira na rasu, pol, jezik ili veroispovest. • Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima (čl. 2) • Svakom pripadaju sva prava i slobode proglašene u ovoj Deklaraciji bez ikakvih razlika u pogledu rase, boje, pola, jezika, veroispovesti, političkog ili drugog mišljenja, nacionalnog ili društvenog porekla, imovine, rođenja i drugih okolnosti.

20. Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima (1966.) • Čl. 2 – poštovanje i jemčenje prava bez ikakve razlike • Čl. 26 – jednakost svih pred zakonom • čl. 27: • “U državama u kojima postoje etničke, verske ili jezičke manjine, lica koja pripadaju takvim manjinama ne mogu se lišiti prava da, u zajednici s drugim članovima svoje grupe, imaju svoj kulturni život, ispovedaju i ispoljavaju svoju veru i obavljaju verske dužnosti, ili da koriste svoj jezik.”

21. Komitet za ljudska prava, Opšti komentar br. 23 (1994.) • - u državama u kojima postoje etničke, verske ili jezičke manjine one neće biti lišene prava da u zajednici sa drugima uživaju sopstvenu kulturu, ispovedaju veru i koriste sopstveni jezik. • Ovo pravo pripada pojedincu, pripadniku manjina i razlikuje se od ostalih prava garantovanih Paktom.

22. U odnosu na samoopredeljenje • - ovo pravo je povezano s pravom naroda na samoopredeljenje, koje je garantovano čl. 1 PGP-a. • Pakt pravi razliku između ova dva prava: • - pravo na samoopredeljenje pripada narodima • - sadržano je u odvojenom delu Pakta • - ne može se štititi pred Komitetom, odnosno nije utuživo.

23. Čl. 27 • - ne može remetiti suverenitet i teritorijalni integritet država, iako se određeni aspekti prava pojedinca koji se štite ovim članom mogu odnositi na način života koji je tesno povezan s određenom teritorijom i njenim resursima. • Čl. 2 st. 1 i čl. 26 razlikuju se u odnosu na ovaj član jer se garantuju svima koji se nađu na teritoriji ili pod jurisdikcijom određene države, bez obzira na to da li pripadaju manjinskoj grupi, ili ne i odnose se na jednako uživanje svih prava, pa i onih koje nisu zaštićene Paktom.

24. Ko je zaštićen? • Osobe koje pripadaju istoj grupi i koje dele zajedničku kulturu, veru i jezik. • Ne nužno državljani, iako su neka prava u PGP-u isključivo rezervisana za državljane. • Manjine koje postoje u državi ugovornici Pakta – nije relevantno određivati stepen stalnosti koji izraz “postoje” podrazumeva ( ne moraju da imaju stalno boravište, npr. radnici migranti). • - postojanje manjina ne zavisi od odluke države, već mora biti bazirano na objektivnim kriterijumima.

25. Pojedinačna prava? • Da, ali zavise od sposobnosti manjinske grupe da održi sopstvenu kulturu, jezik i veru. • Država mora da zaštiti identitet manjina i prava njenih članova da uživaju i razvijaju kulturu, jezik i da štite veru ali u zajednici sa ostalim članovima grupe. • Obaveza države članice - mora da obezbedi da ovo pravo bude zaštićeno od bilo kakvog lišavanja ili kršenja, čak i donošenjem pozitivnih mera uperenih na očuvanje identiteta manjina.

26. Zaključak • Nijedno od prava zaštićenih čl. 27 PGP-a ne sme da bude upotrebljeno na način ili u stepenu koji nije u skladu sa ostalim odredbama Pakta. • Cilj ovog člana je osiguranje opstanka i trajnog razvoja kulturnog, verskog i društvenog identiteta određene manjine koje na taj način obogaćuju čitavo društvo.

27. Komitet za ljudska prava • - do sada, najveći broj komunikacija odbačen je zbog toga što nisu iscrpljena sva unutrašnja pravna sredstva; • - mogućnost stavljanja rezerve na čl. 27 PGP; i • - visok standard dokazivanja da je došlo do povrede jer nije dovoljno da se dokaže da je došlo do ometanja manjinskog načina života, već do ozbiljnog lišavanja načina života: • Lánsman i drugi protiv Finske - nisu dozvoljene mere koje dovode do lišavanja prava na kulturu, a ne predstavljaju kršenje one koje imaju samo određen ograničavajući faktor na način života manjina.

28. Sandra Lovelace protiv Kanade (1977.) • Žena indijanskog porekla koja je rođena i odrasla u rezervatu. Posle udaje napustila je rezervat, a kada se razvela, želela je ponovo da se vrati. • Na osnovu kanadskog prava, ona je izgubila status Indijanke i pravo da se vrati u rezervat. • Komitet je pronašao da je ona rođena Indijanka i da je bez obzira na udaju i dalje pripadnik manjine. Iako čl. 27 ne garantuje eksplicitno pravo na prebivalište, u ovom slučaju je ono bilo od suštinskog značaja za pristup kulturi i jeziku u zajednici sa ostalim članovima grupe. Kultura i jezik čine značajne komponente prava na identitet.

29. Chief Bernard OminayakiLubicon Band protiv Kanade (1984.) • Poglavica indijanskog plemena Lubikon Lejk koje je uglavnom živelo od lova i ribolova. Zbog značajne eksproprijacije zemlje u interesu nekih privatnih kompanija i uništenja životne sredine, on je smatrao da je njegovoj zajednici onemogućen pristup prirodnim izvorima. • Komitet je priznao da ekonomske aktivnosti, uključujući lov i ribolov predstavljaju način života i deo kulturne tradicije ovog naroda, koje je ograničeno eksproprijacijom i zagađenjem, tako da je došlo do kršenja čl. 27 PGP.

30. Ivan Kitok protiv Švedske (1985.) • Pripadnik manjinske zajednice naroda Sami koji žive od uzgajanja irvasa. • U cilju zaštite životne sredine i očuvanja ove manjinske zajednice, švedski Parlament je ograničio broj uzgoja irvasa tako što je zabranio ovu delatnost svakome ko izgubi članstvo u Sami naselju. To se desilo gospodinu Kitoku zbog njegovih drugih ekonomskih aktivnosti van naselja. • Komitet nije pronašao kršenje čl. 27, ali je definisao domašaj ovog člana ističući da se tradicionalne ekonomske aktivnosti mogu podvesti pod ovaj član ukoliko su one blisko povezane sa kulturom grupe, a neka aktivnost predstavlja bitni element njihove kulturne tradicije.

31. Izvdojeno mišljenje Nisuke Ando • “Nije nemoguće da jedna kultura bude blisko povezana s određenim načinom života i da istraživanje prirodnih izvora u industrijske svrhe može da utiče na tradicionalni način života plemena, uključujući lov i ribolov. Po mom mišljenju, međutim, pravo na sopstveni kulturni život ne bi trebalo da implicira da se tradicionalni način života mora očuvati netaknutim po svaku cenu. Istorija čovečanstva potvrđuje da je tehnički razvoj doveo do raznih promena u postojećem načinu života i uticao na kulture koje su se posle toga održale. Otvoreno odbijanje jedne grupe u određenom društvu da promeni svoj tradicionalni način života može da spreči ekonomski razvoj društva kao celine. “

32. J. Ballantyne i E. Davidsson i G. McIntyre protiv Kanade (1989.) • Komunikaciju su podneli građani koji žive u Kvebeku i koriste engleski jezik. Oni su smatrali da pripadaju jezičkoj manjini i da je došlo do kršenja čl. 27 jer im nije dozvoljeno da u oglasima koriste drugi jezik osim zvaničnog (francuski). • Komitet je smatrao da se čl. 27 odnosi na državu kao celinu, odnosno na sve njene federalne jedinice, a ne samo na jednu federalnu jedinicu gde većinski narod može biti brojčano manji.

33. Deklaracija UN (1992.) • Samo 9 članova • Ne sadrži definiciju manjina • Odnosi se na etničke, kulturne, religijske i jezičke manjine • Čl. 2 sadrži listu prava: uživanje kulture, vršenje veroispovesti, upotreba jezika, učešće u javnom životu, učešće u donošenju nacionalnih i regionalnih odluka koje se odnose na manjine, stvaranje i vođenje udruženja, ostvarivanje kontakta sa drugim manjinama i grupama koje se nalaze izvan granica države

34. Obaveza država • Čl. 4 - obaveza zaštite njihovog postojanja i stvaranje uslova za unapređenje njihovog identiteta • - države su dužne da preduzmu mere kojima se osigurava da sve manjine uživaju ljudska prava bez diskriminacije • - dužne su da stvore uslove da manjine izraze svoje karakteristike i razvijaju kulturu, jezik, religiju, tradiciju i običaje, osim onih koje su u suprotnosti sa međunarodnim pravom • - da omoguće, gde je to moguće, učenje na maternjem jeziku • - da unaprede izučavanje istorije, tradicije i sl. manjina • - da osiguraju da manjine potpuno učestvuju u ekonomskom razvoju zemlje

35. Posebna manjinska prava • 1. pravo na opstanak • 2. pravo na identitet • 3. pravo na jednakost i nediskriminaciju • 4. pravo na upotrebu maternjeg jezika • 5. posebna prava u domenu školstva • 6. pravo na negovanje sopstene kulture i tradicije • 7. pravo na delotvorno učešće u životu zajednice • 8. Pravo na međunarodne kontakte i saradnju • 9. pravo na efikasnu zaštitu zajemčenih prava

36. Savet Evrope 1. Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (1950) 2. Evropska povelja o regionalnim i manjinskim jezicima (1992) 3. Okvirna konvencija za zaštitu nacionalnih manjina (1995)

37. Hvala na pažnji!!!