Stem

1. Stem Lichtenvoorde 29 september 2014

2. Opzet Welkom STEM-ervaringen in de afgelopen periode Korte herhaling in ‘leefstijlen bij sterven’ Cases Actief luisteren Verlies Reflectie Afsluiting

3. Ervaringen???

4. Sterfstijl: vertrouwenden (12%) + + vertrouwenden Bezig zijn met en praten over de dood - - Traditioneel Modern Nieuwe tijd Levenswijze

5. Vertrouwenden • Praten en denken: laag • Regie – behoefte: betrekkelijk • Sociaal sterven: redelijk helder • Taboe: geen taboe

6. Casus

7. Case – Vertrouwende Hoe kom/blijf je in contact? Is dat echt wat u wilt? Misschien om op te schrijven wat u zelf Aanbieden om het nog een keer met de arts te bespreken Jezelf als schakel inzetten Oefenen met een patient / client over de benadering van de arts Wat vindt u zelf belangrijk op dit moment – wat zou u zelf graag willen

8. Case – Vertrouwende Wat valt u op in de communicatie? • Ze gaat zitten – op gelijke hoogte • Ze geeft een aanzetje – gebruikt stilte en daarin kan de mevrouw haar gedachten ordenen • Oogcontact • Iets naar voren • Ze spiegelt de patient • Verpleegkundige is zoekend • Arts vindt het belangrijk wat u wil • Gaat het • Zachte stem – lager – ze praat langzamer

9. Sterfstijl: rationelen (15%) + + vertrouwenden rationelen Bezig zijn met en praten over de dood - - Traditioneel Modern Nieuwe tijd Levenswijze

10. Rationelen • Regie – behoefte: hoog – in het hier en nu • Praten en denken: beperkt • Sociaal sterven: niet helder • Taboe: behoorlijk groot taboe

11. Casus

12. Case 1 – rationele Hoe kom/blijf je in contact? Feitelijkheden – statistieken Geen grote verhalen Duidelijke mogelijkheden en onmogelijkheden (plussen en minnen) Verwachtingen bespreken Basis dingen bespreken (gaan zitten)

13. Case 1 – Rationele Watvalt u op in de communicatie? • Plussen en minnen • Goedesamenvattinggeven: • Allemogelijkhedenbenut? • Alleseraangedaan? • Protocolair is het overalhetzelfde

14. Sterfstijl: socialen (33%) + + socialen vertrouwenden rationelen Bezig zijn met en praten over de dood - - Traditioneel Modern Nieuwe tijd Levenswijze

15. Socialen • Regie – behoefte: zeer laag • Praten en denken: beperkt • Sociaal sterven: redelijk helder • Taboe: liever niet

16. Sterfstijl: pro-actieven (18%) + + pro-actieven socialen vertrouwenden rationelen Bezig zijn met en praten over de dood - - Traditioneel Modern Nieuwe tijd Levenswijze

17. Pro actieven • Regie – behoefte: hoog • Praten en denken: makkelijk • Sociaal sterven: helder • Taboe: zeer zeker geen taboe

18. Casus

19. Case 1a – pro actieve Hoe kom/blijf je in contact? Ik hoor dat u er goed over hebt nagedacht, maar dat vergt ook tijd. Die zou u ook kunnen gebruiken om een tweede spoor af te lopen, waar u gisteren al over hebt gesproken.Heeft u daar al over nagedacht. Poe (niet betuttelend bedoeld)– dat is me toch wat? Ik schrik ervan. Hoe is dat zo gekomen? Waarom heeft u hiervoor gekozen? Hebt u daar met de arts / uw dochter /over gesproken. Hoe kom/blijf je in contact? • Heeft u welgoedkunnenslapenna het bericht van gisteren? • Rapportagelezen?

20. Case 1a – pro actieve Wat valt u op in de communicatie? • Ik hoor wat u zegt • Ik ben er voor u • Dit is hoe ik er over denk • U beslist – ook over hoe dit gesprek gaat

21. Prikkel Antwoord

22. kiezen Prikkel Prikkel Antwoord

23. kiezen Prikkel Prikkel Antwoord Wat is goedvoormij Wat is goedvoor de cliënt Wathebben we afgesproken Watvindenmijncollega’shiervan

24. veel contact met cliëntencollegiaal contact jezelf kennen oefenen STEMEtc. Prikkel Prikkel Antwoord

25. Sterfstijl: onbevangenen (22%) + + pro-actieven socialen vertrouwenden rationelen onbevangenen Bezig zijn met en praten over de dood - - Traditioneel Modern Nieuwe tijd Levenswijze

26. Onbevangenen • Praten en denken: zeer beperkt • Sociaal sterven: onduidelijk • Regie – behoefte: gericht op hier en nu • Taboe: geen taboe

27. Nummers van de helpdesk: 0314-329734 en vragen naar dienstdoende verpleegkundig consulent • Avond- nacht en weekenddienst bij IKNL 0900-0400304

28. Contact – actief luisteren • Iemand rustig aankijken • Rustig en ontspannen lichaamshouding • Knikken, hummen • Papagaaien • Stiltes vragen, geven en nemen • Stellen van open vragen • Samenvatten van inhoud • Reflecteren van meningen en gevoelens

29. Open vragen • Beginnen met wie, wat, waar, wanneer, hoe • Nodigen uit tot vertellen • …………….. Waar wilt u het over hebben • …………….. Waarom bent u hier naar toe gekomen • …………….. Door de telefoon vertelde u … welk verhaal zit daar onder? • Als een vraagstuk wordt benoemd – is het zinvol over om ook naar de andere kant te vragen: • Bij een heel somber mens: welke dingen kijkt u nog naar uit? • Bij een heel ontkennend mens: tegen welke dingen ziet u op? • Gesloten vragen beginnen bijna altijd met een werkwoord

30. Reflectief luisteren

31. Reflectief luisteren • Als iemand huilt van verdriet is de reflectie: u heeft verdriet • Als iemand schreeuwt van woede: u bent woedend • Als iemand heel stil is: u valt er stil van • Als iemand nieuwsgierig is: u wilt alles weten • Als iemand pijn heeft: het doet u zeer • Als hier iemand iets lastig vindt is de reflectie: je vindt het moeilijk Je vraagt niet – je stelt

32. Korte oefening • Opsplitsen in groepjes van drie • Je formuleert iets over jezelf dat je soms lastig vindt en jouw buur reflecteert daarop: • Bv. Ik ben een mens dat het lastig heeft als een familie ruziet. • Reflectie: • Ruzies vind je vervelend • Je houdt van harmonie • Etc.

33. Reflecties Eenvoudige reflectie: • Ik ben een mens dat het lastig heeft als een familie ruziet. • R: Je houdt niet van stress Versterkte reflectie: • Ik ben een mens dat het lastig heeft als een familie ruziet. • R: Ruzie is helemaal niks voor jou Dubbelzijdige reflectie: • Ik ben een mens dat het lastig heeft als een familie ruziet. • R: Hoewel je weet dat spanning er soms bij hoort, heb je er ook last van.

34. Verlies

35. Bespreek in drie- viertallen • De ervaringen van deze oefening én oefen met open vragen en reflecties

36. Ervaringen uit dit gesprek • Wat viel u op aan uzelf? • Wat denkt u over uw zorgvragers? • Wat u aan anderen opviel?

37. Moeilijker als het over jezelf gaat • Weinig kwaliteit van leven, stelde telkens bij – de anderen gingen helpen • Heel moeilijk – open vragen stellen • Reflecties – • Het inleven helpt de ander • Open vragen helpt om dieper te komen • In het begin veel feitelijke vragen – makkelijker dan de hoe vragen • Ik weetniet of ik kan kiezen voor een half vol glas • Wat een geluk dat ik niets weggestreept heb gehad – bevoorrecht

38. Hoe was het met mij? • Hoe hebben we onze tijd en ruimte gebruikt? • Hoeveel ruimte heb ik (weg) gegeven? • Hoe nieuwsgierig was ik naar de ander? • Hoe nieuwsgierig waren de anderen naar mijn verhaal? • Wat deed ik op het moment dat ik de ander niet begreep? • Heb ik doorgevraagd wat de ander bedoelde, op het moment dat ik het niet snapte? • Heb ik dingen samengevat • Wat heb ik gezien in en aan de lijven van anderen?

39. Troost is • …dat de realiteit onder ogen wordt gezien • …dat de pijn wordt geaccepteerd en beleefd zodat die geleidelijk kan uitdoven • Na het uitdoven van de pijn kan er misschien iets anders voor in de plaats komen. • Bv. het kunnen loslaten (van het leven) • Bv. weer zin en betekenis • Bv. het aangaan van nieuwe banden met mensen

40. Voor vragen - opmerkingen Bert Buizert Telefoon 06-51924150 Mail bert.buizert@stichtingstem.info Website: www.doodgewoonbespreekbaar.nl Website: www.stichtingstem.info