OCENA POSTĘPÓW POLSKI W ZAKRESIE SPÓJNOŚCI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ

1. OCENA POSTĘPÓW POLSKI W ZAKRESIE SPÓJNOŚCI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ Grzegorz Gorzelak Główne problemy konwergencji Polski z Unią Europejską OCENA POSTĘPÓW POLSKI W ZAKRESIE SPÓJNOŚCI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Warszawa 7 sierpnia 2007 r.

2. Spójność a konwergencja Należy oderwać „spójność” od „konwergencji” i nadać jej nowe znaczenie. Spójność gospodarcza: możliwości efektywnej współpracy między poszczególnymi elementami systemu ekonomicznego, obniżanie kosztów transakcyjnych, harmonizowanie relacji między podmiotami gospodarczymi i ich instytucjonalnym otoczeniem. Spójność społeczna: eliminowanie barier w mobilności poziomej i pionowej, polegające na zapewnieniu możliwości przezwyciężania różnic w poziomie wykształcenia, awansu zawodowego i materialnego.

3. W odniesieniu do regionów i przestrzeni... Spójność terytorialna: eliminowanie barier i ograniczeń wynikających z zagospodarowania przestrzennego ograniczających możliwości uzyskiwania spójności gospodarczej i społecznej. A więc: • usuwanie barier transportowych (drogi, szczególnie autostrady należy budować tam, gdzie są one naprawdę potrzebne, a nie tylko po to , by spełnić rozwojową misję wladzy i wydać pieniądze UE); • powiązanie najważniejszych ogniw przestrzennego układu Europy i kraju – ośrodków metropolitalnych i tych ośrodków z ich regionalnym zapleczem; • rozwijanie sieci współpracy naukowej oraz sieci powiązań między sferą B+R i biznesem.

4. Istota procesu rozwoju • Regiony konkurencyjne: ich cechy są zgodne z kryteriami lokalizacji. Rozwój endogenny, napływ kapitału zewnętrznego. • Regiony niekonkurencyjne (niski PKB, zacofana struktura, słaba infrastruktura, peryferyjnie położone, niski poziom instytucji, niskie i przestarzałe kwalifikacje) oczekują pomocy. • Sama pomoc zewnętrzna nie jest zdolna do zainicjowania ich rozwoju. Konieczne jest powstanie zewnętrznego popytu na ich zasoby. Bardzo trudne do osiągnięcia. • Sposób wykorzystania pomocy (socjalny czy prorozwojowy) zależy od elit kraju/regionu. • Tylko długotrwałe wysiłki mogą prowadzić do zapoczątkowania endogennego rozwoju (klasyczny przykład – Irlandia, jednak b. trudny do naśladowania).

5. Nieskuteczność tradycyjnych ujęć • Nie znam ani jednego przypadku uzyskania sukcesu dzięki poleganiu jedynie na pomocy zewnętrznej. • Natomiast- długa lista przykładów nieskutecznego długotrwałego wspomagania słabych regionów. • B. NRD – przykładem najbardziej wymownym.

6. Polska 1958 - 2004

7. Appalachy 1960-1990

8. „Długie trwanie” Okres zrównania (w latach) poziomu PKB na mieszk. w Polsce i EU25 (wg PPP) 2004: EU25=1,00; PL=0,47 Obliczenia prof. J.Kotyńskiego

9. Oficjalne oceny Fundusze Strukturalne zwiększają tempo wzrostu i zmniejszają bezrobocie – model HERMIN. Ale: • Efekty popytowe (podejście Keynesowskie): zewnętrzne zasilenie staje się impulsem popytowym, co powoduje wzrost gospodarki, przy działaniu dalszych indukowanych efektów mnożnikowych. 2. Zewnętrze zasilenia oddziałują także na stronę podażową dzięki poprawie efektywności czynników produkcji. W modelu są arbitralnie założone współczynniki elastyczności, wszystkie o znakach dodatnich. 3. W rezultacie, model HERMIN jest tautologiczny: zawsze wskazuje dodatnie efekty zewnętrznych zasileń.

10. Założenia a rzeczywistość • Owszem, konwergencja zachodzi w skali krajów UE. Teoria neoklasyczna (naturalne tendencje do konwergencji) nadaje się do tłumaczenia zjawisk w skali krajowej (relokacja w segmencie „niskim”). • Jednak rosnąca liczba badań wskazujących na brak efektu konwergencji regionalnej mimo znacznych wysiłków na jej uzyskanie (w okresie 2007-2013 regiony, których ludność stanowi 31,7% ludności UE, i które dają 12,5% PKB Unii, otrzymają ponad 75% środków Polityki Spójności). • Dlaczego? Ponieważ w skali regionalnej założenie o dodatnich elastycznościach produktywności czynników produkcji względem zasileń zewnętrznych jest fałszywe. • W skali regionalnej rację mają teorie „polaryzacyjne”.

11. 200 GDP growth, 1995-2004 WAR 180 POZ C-P Metropolitan 160 RZE KAL KRA Advancing GDA WRO PIO RAD CZĘST OL PIL KOSZ ŁÓD ŁOM LUB Scatter diagram, GDP/inhabitant in 1995 and GDP growth, NUTS3 (constant prices) 1995-20004, Source: Bank Danych Regionalnych. KIEL Traditional industries BIAŁ 140 LEG ZIEL ELBL R-J EŁ KON BYD B-B NS C-Ś O-S TOR-W GORZ J-W SZ OPO SŁUP 120 CH-Z KRO Stagnating East BIAL 100 5000 6000 7000 8000 9000 10000 11000 12000 13000 14000 15000 GDP/capita, 2004 Dynamika polskich NUTS3, 1995-2004

12. Konwergencja?

13. Ewolucja krytycznych ocen • Polityka spójności – jedynie znaczenie socjalne, nie zaś prorozwojowe (Canova, Boldrin, 2001). • Zamiast wspierać innowacje, „rozdaje się” środki na WPR i na biedne regiony, które nie rozwijają się (Raport Sapira, 2004). • Tylko edukacja ma trwale znaczenie dla regionow zapóźnionych. Tradycyjne podejścia mogą obniżyć ich konkurencyjność (Rodrigues-Poze, Fratezi, 2004). • Nie są skuteczne przedsięwzięcia proinnowacyjne w regionach zacofanych (Rodriguez-Pose, 2007). • Tradycyjne podejścia może wręcz spowalniać rozwój krajów/regionów o niskim poziomie rozwoju instytucji i niewystarczająco otwartych (Ederveen, de Groot i Nahuis, 2006).

14. Kraj goni – a regiony? • Metropolie od dawna „są w Unii”: - PKB/mieszkańca >100% średniej, nowoczesna, struktura społeczno-zawodowa (konwergencja), - dobre skomunikowanie i ożywione kontakty (spójność). • Polski Wschód: na znacznych obszarach stagnacja, pogłębia się peryferalizacja: - rosną różnice w PKB/mieszkańca, - nie poprawia się skomunikowanie, - powiązania realizują się głównie przez migracje, - przejawy dynamiki i sukcesu (kompleks mleczny, Lublin, Podkarpacie) – trzeba je wspomagać. • Inne regiony: różnie. Wspierać najlepszych.

15. Pierwsze oceny • Szukanie problemu do (przyznanych) pieniędzy - czy szukanie środków na rozwiązanie problemu? • Socjalne czy prorozwojowe zorientowanie projektów? • Edukacja, innowacje kluczem do konkurencji (ale z sensem: techno-parki na obszarach zacofanych to nowa postać „katedr na pustyni”. • Nie dać się zwieść mitom: - droga przyniesie rozwój (nie przyniesie); - „zbudujemy klaster” (sam musi powstać); - wspierajmy przedsiębiorstwa – będą konkurencyjne (zmniejszamy ich zdolność do konkurencji); - walczymy z bezrobociem (powinniśmy racjonalnie kształtować rynek pracy i skłaniać ludzi do niewyjeżdżąnia oraz do powrotów). • Budować to, co naprawdę jest wartością dodaną Polityki Spójności: instytucje, procedury, przejrzystość, pełna informacja, sprawność działania, wykorzystywanie ewaluacji.

16. Od siewcy..... ...bezwarunkowe przeznaczanie środków UE tylko dlatego, iż region jest biedny i zacofany ....

17. ...do ogrodnika ...uważne „sadzenie” środków do przygotowanego miejsca – zdolnego do ich przyjęcia i prorozwojowego wykorzystania.

18. Po 2015? • Im lepiej nauczymy się korzystać z członkostwa (nie tylko z pieniędzy) – tym łatwiej będzie nam po 2013-2015 r., kiedy pieniądze będą znacznie mniejsze. • Im aktywniej będziemy wpływać na reformy Polityki Spójności UE – tym lepiej będzie rozwijać się cała Unia, a my w niej także.