Praca obcokrajowców w sektorze rolniczym

1. Praca obcokrajowców w sektorze rolniczym - w świetle wyników kontroli legalności zatrudnienia w latach 2008 – 2010 Warszawa, czerwiec 2011 r.

2. Kontrole legalności zatrudnienia • Kontrole legalności zatrudnienia, w tym legalności zatrudnienia cudzoziemców, są prowadzone przez Państwową Inspekcję Pracy od 1 lipca 2007 r. • W Głównym Inspektoracie Pracy utworzono odrębny Departament Legalności Zatrudnienia. • W okręgowych inspektoratach pracy powołano sekcje do spraw kontroli legalności zatrudnienia.

3. Procedury kontroli legalności zatrudnienia cudzoziemców • Kontroli podlegają wszystkie podmioty, w których stwierdzamy świadczenie pracy przez cudzoziemców. • Kontrole planowane są prowadzone przez inspektorów pracy z sekcji legalności zatrudnienia. • Kontrole planowane w związku z uzyskaną informacją o nielegalnym zatrudnieniu cudzoziemców są prowadzone wraz z innymi organami, przede wszystkim z funkcjonariuszami Straży Granicznej.

4. Zakres podmiotów podlegających kontroli PIP - w zakresie legalności zatrudnienia W zakresie legalności zatrudnienia kontroli PIP podlegają pracodawcy oraz przedsiębiorcy nie będący pracodawcami, na rzecz których jest świadczona praca przez osoby fizyczne, w tym przez osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą. 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4

5. Zakres kontroli legalności zatrudnienia cudzoziemców – badane zagadnienia • Legalność pobytu w Polsce. • Czy podstawa pobytu uprawnia do wykonywania pracy w RP? • Posiadanie wymaganego zezwolenia na pracę. • Czy praca wykonywana jest na stanowisku i na warunkach określonych w zezwoleniu na pracę? • Czy zawarto wymagane umowy o pracę lub umowy cywilnoprawne? • Zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego oraz opłacanie składek na Fundusz Pracy. 5

6. Legalna praca cudzoziemców w Polsce • Do wykonywania pracy przez cudzoziemców na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uprawnia m.in.: • posiadanie zezwolenia na pracę, • obywatelstwo państwa UE/EOG; • posiadanie Karty Polaka ; • posiadanie zezwolenie na osiedlenie się w RP; ………………………………………………….. ………………………………………………….. Wykonywanie pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę jest dopuszczalne w przypadku cudzoziemców: • obywateli Ukrainy, Rosji, Białorusi, Mołdawi i Gruzji, którzy wykonują pracę na podstawie oświadczenia pracodawcy o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi, zarejestrowanego w powiatowym urzędzie pracy …………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………

7. Liczba wydanych zezwoleń na pracę cudzoziemców w Polsce w latach 2008-2010 2008 r. 2009 r. 2010 r. Źródło: dane MPiPS

8. Liczba oświadczeń o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi zarejestrowanych przez powiatowe urzędy pracy w latach 2008-2010 2010 r. 2008 r. 2009 r. Źródło: dane MPiPS

9. Szacunkowa liczba obcokrajowców świadczących pracę w Polsce na podstawie zezwoleń na pracę i oświadczeń - w latach 2008 – 2010 122,4 tys. 110,5tys. 2010 r. 2008 r. 2009 r. zezwolenia Rolnictwo i pokrewne oświadczenia Źródło: dane MPiPS

10. Zatrudnienie cudzoziemców w rolnictwie (i pokrewne) w 2010 r.na podstawie zezwoleń i oświadczeń – wg obywatelstwa Źródło: dane MPiPS 10

11. Kontrole legalności zatrudnienia cudzoziemców w 2010 r. W 2010 r. przeprowadzono blisko 2 tys. kontroli legalności zatrudnienia cudzoziemców, w tym 66 w sektorze gospodarki – rolnictwo, leśnictwo. W rolnictwie kontrolami objęto 1325 cudzoziemców,tj. 11% obcokrajowców kontrolowanych w 2010 r. (12,3 tys.), w tym: 212cudzoziemców, wobec których było wymagane zezwolenie na pracę na terytorium Polski, 814osób pracujących na podstawie oświadczeń pracodawców (obywatele Ukrainy, Białorusi, Rosji, Mołdowy oraz Gruzji).

12. Kontrolowani cudzoziemcy w rolnictwie w 2010 r. Źródło: dane PIP

13. Ogółem w latach 2008-2010 w rolnictwie przeprowadzono 199 kontroli, którymi objęto prawie 3 tys. cudzoziemcówWśród podmiotów kontrolowanych większość stanowiły podmioty małe zatrudniające do 9 osób (58%) oraz od 10 do 49 osób (31%). Źródło: dane PIP

14. Liczba ujawnionych cudzoziemców, którzy w latach 2008 – 2010 nielegalnie wykonywali pracę w Polsce — według sekcji PKD Źródło: dane PIP

15. Wyniki kontroli w 2010 r. - w rolnictwie W zakładach branży rolniczej różnego rodzaju naruszenia prawa stwierdzono w 55% podmiotów poddanych kontroli (w 2009 r. – w 51% podmiotów, w 2008 r. – w 20%),przy czymnielegalne wykonywanie pracy przez cudzoziemców ujawniono w co czwartym kontrolowanym podmiocie - w 23% (w 2009 r. – w 16%, w 2008 r. – 2%). Stwierdzono nielegalne zatrudnienie i wykonywanie pracy przez 205 obcokrajowców, tj. 20% ogółu ujawnionych przypadków (1011); w 2009 r. - 61 cudzoziemców (9%), w 2008 r. – 3 (1%).

16. Kraje, z których pochodzili nielegalnie zatrudnieni cudzoziemcy wrolnictwie(2010 r.) • Wykazano nielegalną pracę obywateli 5 państw. • Najczęściej stwierdzano nielegalne wykonywanie pracy przez obywateli Ukrainy – 167osób, 81% wykazanych przypadków (w 2009 r. – 39 osób, 64%).

17. Cudzoziemców, którzy nielegalnie wykonywali pracę w rolnictwie w 2010 r. Źródło: dane PIP

18. Liczba cudzoziemców, którzy nielegalnie wykonywali prace - ustalenia kontroli PIP w latach 2008 - 2010 2009 r. 2010 r. 2008 r. rolnictwo i pokrewne ogółem Źródło: dane PIP

19. Cudzoziemcy nielegalnie wykonujący pracę wrolnictwiew latach 2008-2010 – wg obywatelstwa Źródło: dane PIP

20. Cudzoziemcy nielegalnie wykonujący pracę wrolnictwiew latach 2008-2010 Źródło: dane PIP

21. Nielegalne zatrudnienie w rolnictwie- naruszenia przepisów w latach 2008-2010 Źródło: dane PIP 21

22. Nielegalne zatrudnienie w rolnictwie w latach 2008-2010 Źródło: dane PIP

23. Cudzoziemcy nielegalnie wykonujący pracę w rolnictwie w latach 2008-2010 – według województw Źródło: dane PIP 23

24. Przykład Kontrola w gospodarstwie ogrodniczym, w którym pracę polegającą na zbieraniu pomidorów wykonywało 12 obywateli Bangladeszu oraz 55 obywateli Ukrainy, poprzedzona rozpoznaniem dokonanym przez Straż Graniczną, ujawniła nielegalne wykonywanie pracy przez 40 obywateli Ukrainy. Cudzoziemcy nie posiadali wymaganych zezwoleń na pracę bądź oświadczeń pracodawcy zarejestrowanych w powiatowym urzędzie pracy. Komendant Oddziału SG wydał 29 decyzji o zobowiązaniu cudzoziemców do opuszczenia terytorium Polski. Wobec pracodawcy skierowano wniosek o ukaranie do sądu za nielegalne zatrudnianie cudzoziemców. 24

25. Naruszenia praw pracowniczych cudzoziemców- w kontrolowanych podmiotach branży rolniczej • W zakresie prawnej ochrony pracy cudzoziemców (obejmującej np. stosowanie się przez pracodawców do norm czasu pracy bądź przepisów o wypłacie wynagrodzeń za pracę) w 2010 r. nieprawidłowości stwierdzono w 47% poddanych kontroli podmiotów (w poprzednim roku – w 29%). • Dotyczyły one 68% cudzoziemców objętych kontrolą w tym zakresie (w 2009 r. – 14%). • Z kolei nieprzestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w 2010 r. ujawniono w 45% kontrolowanych podmiotów (w 2009 r. – 26%) – w odniesieniu do 59% obcokrajowców (w 2009 r. – 8%).

26. Prawa pracownicze cudzoziemców wrolnictwie w 2010 r.— % cudzoziemców, wobec których naruszono przepisy Źródło: dane PIP

27. Problemy związane z zatrudnianiem cudzoziemców przez agencje pracy tymczasowej W 2010 r. stwierdzono wiele przypadków kierowania obcokrajowców przez agencje pracy tymczasowej do pracy u pracodawcy użytkownika (w szczególności w branży rolniczej) bez uwzględnienia warunków zawartych w zezwoleniach na pracę, np.: kierowanie do innego pracodawcy użytkownika; zatrudnianie na innym stanowisku lub przy innych pracach niż określone w zezwoleniu; zawieranie mniej korzystnych dla pracownika umów(np. umowy cywilnoprawnej zamiast umowy o pracę).

28. Przykład naruszenia prawa w związku z zatrudnianiem 41 cudzoziemców - obywateli Filipin, Sri Lanki oraz Ukrainy, zatrudnionych przez polską agencję pracy tymczasowej i skierowanych do pracy u polskiego pracodawcy użytkownika przy zbiorze pieczarek • w odniesieniu do obywateli Filipin agencja pracy tymczasowej nie dotrzymała warunków zagwarantowanych w kontraktach przedwstępnych zawartych przed przyjazdem do Polski (Filipińczycy mieli pracować na podstawie umów o pracę i za wynagrodzeniem określonym w stawce miesięcznej, w dolarach amerykańskich, tymczasem zawarto z nimi umowy cywilnoprawne, a wynagrodzenie ustalono w stawkach akordowych, w złotych); • cudzoziemcy zostali zatrudnieni na podstawie umów o dzieło, mimo, że praca była świadczona w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy • pracodawca nie przestrzegał w stosunku do cudzoziemców zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy i nie zapewnił im co najmniej raz na 4 tygodnie niedzieli wolnej od pracy; • pracownicy zostali dopuszczeni do pracy bez profilaktycznych badań lekarskich; • cudzoziemcy byli zatrudnieni niezgodnie z warunkami określonymi w zezwoleniach na pracę (tj. u innego pracodawcy użytkownika niż wskazany w zezwoleniu), co oznacza, że mieli status nielegalnych pracowników.

29. Zastosowane środki prawne • W celu wyeliminowania ujawnionych nieprawidłowości wydano nakazy oraz skierowano wystąpienia zarówno do agencji pracy tymczasowej jak i pracodawcy użytkownika. W związku ze stwierdzonymi wykroczeniami skierowano wnioski o ukaranie do sądu grodzkiego. • W odniesieniu do agencji pracy tymczasowej inspektorzy pracy zawiadomili Prokuraturę Rejonową o podejrzeniu popełnienia przestępstwa oszustwa (tj. przestępstwa z art. 286 § 1 Kodeksu karnego). • O nieprawidłowościach w agencji zatrudnienia został poinformowany Marszałek Województwa, który wydał decyzję o wykreśleniu tego podmiotu z rejestru agencji zatrudnienia.

30. Kontrole legalności zatrudnienia cudzoziemców w latach 2008-2010 - zastosowane środki prawne Do 86 kontrolowanych podmiotów skierowano wystąpienia zawierające 153 wnioski zobowiązujące do usunięcia stwierdzonych naruszeń prawa. W wyniku kontroli ujawniono 68 wykroczeń. W stosunku do 44 sprawców wykroczeń inspektorzy pracy nałożyli grzywny w drodze mandatów karnych lub skierowali wnioski o ukaraniedo sądów. W 7 przypadkach zastosowano środki oddziaływania wychowawczego (pouczenie, ostrzeżenie, zwrócenie uwagi); O przypadkach nielegalnego wykonywania pracy przez cudzoziemcówinspektorzy pracy powiadomili: Straż Graniczną - 22 powiadomienia, wojewodów - 6 powiadomień; W 7 przypadkach skierowano do prokuratury zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa 30

31. Działania prewencyjne PIP • udzielanie porad z zakresu przepisów dot. legalności zatrudniania; • organizowanie i udział w szkoleniach; • organizacja kampanii informacyjnych, np. w 2010 r. ze Strażą Graniczną zorganizowano kampanię „Cudzoziemcy – legalna praca” – skierowaną do właścicieli gospodarstw rolnych. Miała ona na celu zapoznanie rolników powierzających pracę zarobkową cudzoziemcom (głównie w okresach zbiorów owoców i warzyw) z przepisami dotyczącymi legalności pobytu i zatrudniania cudzoziemców w Polsce. W ramach projektu zorganizowano 20 spotkań w różnych miejscowościach regionu lubelskiego, w których uczestniczyło ponad 300 rolników i właścicieli gospodarstw rolnych (w spotkaniach uczestniczyło ponad 300 rolników); • opracowywanie i wydawanie broszur informacyjnych, np. w 2010 r. we współpracy z OPZZ wydano broszurę „Legalność zatrudnienia cudzoziemców w Polsce” –adresowana do cudzoziemców z krajów byłego ZSRR.

32. Przyczyny stwierdzanych nieprawidłowości • Wśród przyczyn ujawnionych nieprawidłowości, z perspektywy kilku ostatnich lat, coraz mniejszą rolę odgrywa stopień skomplikowania przepisów o zatrudnianiu cudzoziemców w Polsce (liberalizacja przepisów, uproszczona i przyspieszona procedura). • Główny motyw poważniejszych naruszeń przepisów, zwłaszcza w kwestii praw pracowniczych obcokrajowców, to nastawienie pracodawców i cudzoziemców na doraźne osiągnięcie jak największych korzyści finansowych: • ze strony pracodawców jest tominimalizacja kosztów działalności firmy dzięki zatrudnieniu cudzoziemców bez odprowadzenia składek na ubezpieczenie społeczne i podatków, zaniżaniu ich wynagrodzeń, braku zapłaty za godziny nadliczbowe itd. • obcokrajowcy nie są często zainteresowani korzystaniem ze swoich praw, nawet jeżeli są im znane. Wielu z nich nie satysfakcjonuje np. zatrudnienie w ramach obowiązujących norm czasu pracy, ponieważ daje za mały zarobek. • Cudzoziemcy nierzadko stanowią tanią siłę roboczą, która może być gorzej opłacana od obywateli polskich, a jednocześnie – ze względu na nieznajomość przepisów i realiów polskiego rynku pracy oraz bariery językowe i kulturowe – bywa bardziej podatna na wykorzystywanie przez pracodawców. 32

33. Wnioski dotyczące poprawy jakości obowiązujących regulacji prawnych oraz mechanizmów kontrolnych Podnoszenie skuteczności działań kontrolnych przez PIP oraz udoskonalanie metod kontroli. Wnioski legislacyjne i konieczne zmiany przepisów postulowane przez PIP: rozszerzenia zakresu podmiotowego kontroli prowadzonych przez Inspekcję Pracy, wprowadzenia możliwości nakładania grzywien w drodze mandatu karnego za wykroczenia określone w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w tym również w zakresie legalności zatrudnienia cudzoziemców, uszczelnienia systemu zatrudniania cudzoziemców na podstawie oświadczeń pracodawców o zamiarze powierzenia wykonywania pracy obywatelom Ukrainy, Białorusi, Rosji, Mołdowy i Gruzji, rejestrowanych w powiatowych urzędach pracy, wzmocnienia ochrony prawnej cudzoziemców podejmujących pracę w Polsce, wyeliminowanie trudności i zapewnienie mechanizmów umożliwiających prowadzenie skutecznych kontroli przedsiębiorców zagranicznych spoza obszaru UE/EOG, nieposiadających siedziby, oddziału, zakładu ani innej formy zorganizowanej działalności na terytorium RP, którzy delegują swoich pracowników do pracy w Polsce. Wdrożeniem do polskiego prawa dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 2009/52/WE z dnia 18 czerwca 2009 r., przewidującej minimalne normy w odniesieniu do kar i środków stosowanych wobec pracodawców zatrudniających nielegalnie przebywających obywateli krajów trzecich (termin implementacji dyrektywy upływa 20 lipca 2011 r.) 33

34. Dziękuję za uwagę Jarosław Leśniewski Główny Inspektorat Pracy Dyrektor Departamentu Legalności Zatrudnienia 34