ADHD – co to jest?

1. ADHD – co to jest? Agata Orzeł- Żukowska Psycholog PPP nr 2 w Krakowie

2. Co to jest ADHD? • ADHD jest to schorzenie neurorozwojowe, którego objawy układają się w trzy grupy: • kłopoty z kontrolą własnej impulsywności • nadmierna aktywność ruchowa • zaburzenia koncentracji uwagi

3. Klasyfikacja europejska • W Polsce obowiązuje obecnie Międzynarodowa Klasyfikacja ICD-10, określa ona ADHD jako zaburzenie hiperkinetyczne (Hyperkinetic Disorder; F.90)

4. Klasyfikacja amerykańska • Klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (APA) DSM-IV wprowadza pojęcie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi (Attention Deficyt Hiperactivity Disorder, ADHD)

5. Objawy i epidemiologia • W populacji dziecięcej częstość występowania szacuje się na około od 3% do 5%, szczyt rozpoznawania przypada między 6 a 9 rokiem życia • Częściej zespół rozpoznaje się u chłopców, ze względu na fakt, że u nich na pierwszy plan wysuwają się objawy związane z nadruchliwością i impulsywnością • U dziewczynek dominuje podtyp ADHD z zaburzeniami w koncentracji bez nadruchliwości

6. Epidemiologia • Objawy są niezależne od dziecka • Mogą pojawiać się zachowania niepożądane – agresywne – związane z nadmierną impulsywnością (zwłaszcza w okresie przedszkolnym – gryzienie, szczypanie, szturchanie) • Około 18 % populacji dziecięcej wykazuje cechy zaburzenia hiperkinetycznego – pracujemy z tymi dziećmi takimi metodami jakby miały pełnoobjawowe ADHD

7. Epidemiologia • Wcześniej uważano, że z ADHD się „wyrasta”, najnowsze badania pokazują, iż niektóre objawy się wygaszają lub zmieniają obraz. • U około 70% pacjentów utrzymują się w okresie dorastania i 30-50% w wieku dorosłym • Badania dowodzą, iż osoby dorosłe z ADHD mogą mieć trudności z osiągnięciem wyższego wykształcenia, utrzymaniem stałego związku (częstsze rozwody), utrzymaniem stałej pracy

8. Etiologia • Czynniki pozagenetyczne 20% (urazy okołoporodowe, uszkodzenia CUN w wyniku przebytych operacji lub innych schorzeń) • Częstość dziedziczenia zespołu sięga 80% (podobnie jak przy astmie) • Najprawdopodobniej ADHD jest zaburzeniem poligenicznym, a w jego powstaniu odgrywają rolę mutacje w obrębie genów aktywnych w korze przedczołowej i jądrach podstawnych • Płaty czołowe odpowiedzialne są za procesy hamowania

9. Diagnoza ADHD • Diagnoza ADHD jest interdyscyplinarna (lekarz specjalista, psycholog) • Przy stawianiu diagnozy konieczne są badania psychologiczne i opinia ze szkoły, czasem obserwacja zachowań w grupie • Objawy ADHD występują co najmniej w dwóch środowiskach, to znaczy i w domu i w szkole • Symptomy występują u dziecka już przed 6 rokiem życia

10. Kryteria diagnostyczne – koncentracja uwagi • 1. Dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych • 2. Dziecko ma trudności z utrzymaniem uwagi na grach i zadaniach • 3. Często wydaje się, że nie słyszy, co się do niego mówi • 4. Ma kłopoty z wykonywaniem instrukcji po kolei i dokończeniem zadania

11. Koncentracja uwagi • 5. Ma trudności w zorganizowaniu sobie pracy • 6. Nie lubi, unika, ociąga się przy odrabianiu zadań domowych • 7. Często gubi rzeczy codziennego użytku i przybory szkolne • 8. Łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców • 9. Często zapomina co ma robić dalej w codziennej aktywności ( idzie myć zęby i zapomina)

12. Nadruchliwość, nadmierna aktywność • 1. Często ma nerwowe ruchy rąk albo wierci się na krześle • 2. Wstaje na lekcji lub w innych sytuacjach, gdy jest wymagane siedzenie na miejscu (np. posiłek) • 3. Wchodzi, wspina się na meble, chodzi po pomieszczeniu • 4. Nadmiernie hałaśliwe w zabawie i przy odpoczynku • 5. „Biega jak nakręcone”. Dziecko często jest w ruchu, występuje nadmierna aktywność ruchowa.

13. Impulsywność • 1. Dziecko często wyrywa się z odpowiedzią, zanim pytanie zostanie zadane do końca. • 2. Nie udaje się stać w szeregu lub poczekać na swoją kolej w grze lub sytuacji grupowej. • 3. Dziecko często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do zabawy lub rozmowy innych osób). • 4. Dziecko często jest nadmiernie gadatliwe.

14. Wzorzec zachowania • Spokojna osoba – pomysł - STOP- decyzja - realizacja • Osoba z ADHD - pomysł - brak zahamowania - realizacja

15. Specyfika schorzenia • ADHD jako złożony problem. • Ze względu na złożoność zjawiska, schorzenia towarzyszące oraz różnorodne skutki ADHD osoba dotknięta chorobą oraz jej rodzina wymagają kompleksowej opieki lekarzy i fachowców różnych specjalności.

16. Zjawiska często towarzyszące zespołowi: • Choroby somatyczne (alergie, choroby neurologiczne) • Zaburzenia o charakterze dyslektycznym (dysleksja, dysgrafia i dysortografia) • zaburzenia zachowania • Zaburzenia nastroju (mania, depresja) • Zespół Touretta (choroba tikowa) • Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne • Uzależnienia

17. Zjawiska towarzyszące cd: • Trudności w kontaktach społecznych (dziecko jest odrzucane przez rówieśników) • Jąkanie • Zaburzenia snu, zaburzenia rytmu dobowego (zwłaszcza we wczesnym dzieciństwie)

18. Leczenie • Najbardziej skutecznym modelem leczenia jest łączenie terapii farmakologicznej (jeśli są wskazania lekarskie) z terapią psychologiczną i oddziaływaniami szeroko rozumianego środowiska społecznego,

19. Rola szkoły • Przebywanie w szkole i nauka szkolna, jest (oprócz rodziny) najważniejszym czynnikiem leczącym dziecko z ADHD. Zamiennik nie istnieje. Szkoła jest miejscem gdzie dziecko zdobywa doświadczenia społeczne i uczy się współżyć z innymi ludźmi. • Od postępowania nauczycieli w znacznym stopniu zależy, jak potoczą się losy dziecka, jak będzie kształtowała się jego samoocena, motywacja do nauki i radość życia.

20. Opis modelu pomocy • diagnostyka szpitalna • Psychiatra dziecięcy lub neurolog • Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna lekarz rodzinny • Psycholog i pedagog szkolny • Rodzice i nauczyciele

21. Formy pracy z dzieckiem i rodzicami • Psychoedukacja rodziców dziecka na temat schorzenia • Terapia indywidualna dziecka (reedukacja, terapia psychologiczna) • Terapia grupowa dla dzieci (grupy mieszane, niejednorodne) • Warsztaty umiejętności rodzicielskich (metoda Mazlish, Faber) • Specjalistyczne warsztaty dla rodziców dzieci z ADHD

22. Formy pracy z dzieckiem i rodzicami • Grupy wsparcia (psychoedukacyjne, klasyczne grupy wsparcia jako bank informacji) • Terapia indywidualna rodziców • Wspomaganie i terapia rodziny (ustalanie strategii, procedur, analiza zachowania) • Psychoedukacja rodziców innych dzieci

23. Szkoły terapeutyczne wykorzystywane w pracy z ADHD • Paradygmat behwioralno-poznawczy - szczególnie użyteczny w środowisku szkolnym - podaje gotowe strategie i przepisy radzenia sobie w sytuacjach trudnych i konfliktowych • Klasyczna systemowa terapia rodzin • Podejście psychoanalityczne, psychodynamiczne

24. Strategie radzenia sobie z objawami • Zasada nr 1 • Objawy ADHD nie są winą dziecka. Nie są też winą rodziców, ani nauczycieli. • Wnioski z tej zasady: • A) dziecko z zespołem wymaga pomocy w tych sferach życia, które są zaburzone przez objawy • B) ADHD nie jest wymówką na życie – obowiązuje tutaj zasada jak w każdym rodzaju rehabilitacji. Dziecko z ADHD ma osiągać te same cele, co jego rówieśnicy, ale przy większym nakładzie swojej pracy i dorosłych (rodziców i nauczycieli)

25. Strategie radzenia sobie z objawami • Zasada nr 2 • Objawy trwają latami. Nie można terapeutycznymi metodami doprowadzić do zniknięcia objawów, można natomiast poprawić funkcjonowanie dziecka pomimo ich obecności.

26. Wnioski płynące z zasady nr 2 • - z dzieckiem nie da się pracować na zapas, można tylko tu i teraz. • - to, że poradziliśmy sobie z objawami dziś, nie znaczy, ze nie wystąpią jutro. • - ze stosowania danej strategii radzenia sobie z objawami dorośli mogą zrezygnować dopiero wtedy, gdy dziecko samo jest w stanie poradzić sobie z tym rodzajem zadania.

27. Podstawy postępowania 1.Praca na pozytywnych wzmocnieniach czyli nagradzamy pożądane zachowania dziecka Zachowanie+ wzmocnienie (nagroda)= powtarzalność danego zachowania. 2. Konsekwencja postępowania; za dane zachowanie – umówiona konsekwencja. 3. Mówimy językiem prostym i zrozumiałym, wydajemy polecenia krótko i zwięźle.

28. Podstawy postępowania 4. Nie dajemy się prowokować dziecku, panujemy nad emocjami. Dziecko z ADHD bada granice i wytrzymałość danej osoby, tylko konsekwencja i opanowanie dają szanse na powodzenie w pracy z dzieckiem. 5. Utrzymujemy stały kontakt z rodzicami, najpierw chwalimy wysiłki później przedstawiamy uwagi krytyczne.

29. Metody wspierające leczenie • Integracja sensoryczna • Kinezjologia edukacyjna • Metoda Ruchu rozwijającego W.Sherborne • Biofeedback • Hipoterapia, dogoterapia • Preparaty wspomagające (kwasy omega-3, zioła)

30. Długoterminowość opieki nad dzieckiem i rodziną • Wczesna lub późna diagnoza - konsekwencje dla dziecka i rodziny • Etapy życia rodzinnego (wczesne i późne dzieciństwo, adolescencja, dorosłość) – zmienność objawów • Etapy edukacyjne (przedszkole, szkoła podstawowa, gimnazjum, szkoła średnia, wybór zawodu).

31. Długoterminowość opieki c.d • Wybór najbardziej optymalnej dla dziecka formy kształcenia (nauczanie w klasie integracyjnej, godziny rewalidacyjne, w ostateczności nauczanie indywidualne) • Stałe monitorowanie niepokojących objawów • Poradnia PP jako miejsce koordynowania i planowania działań z rodziną – pomoc w doborze odpowiednich strategii i możliwości leczenia

32. A co z rodziną? • „Wypalenie” systemu rodzinnego – przewlekły stres dezorganizuje życie rodziny, wytrąca ją ze swoistej równowagi nazywanej homeostazą • Pojawiają się konflikty małżeńskie, przy braku wsparcia ze strony otoczenia – nerwice i depresje u rodziców • Dziedziczność zespołu wskazuje, że rodzice dziecka również mogą przejawiać symptomy, co utrudnia systematyczną pracę niektórymi metodami terapeutycznymi

33. Zagrożenia związane z nieprawidłowo leczonym ADHD • Niedostosowanie społeczne • Grupy nieformalne • Zaburzenia psychiczne (depresja, zaburzenia osobowości) • Zachowania przestępcze nieletnich – źle prowadzone ADHD jako jeden z czynników ryzyka

34. Profilaktyka zagrożeń • Leczenie farmakologiczne (obecnie są dostępne na rynku leki na ADHD) • Odpowiedni tryb nauczania (klasy integracyjne, nauczanie indywidualne) • Protekcja społeczna (wspomaganie ze strony rodziny, szkoły i środowiska lokalnego)

35. Szkoła jako miejsce nieodzowne w terapii dziecka • Szkoła tworzy strategie i procedury zrozumiałe, korzystne i przyjazne dla wszystkich uczniów • Szkoła dysponuje fachową, życzliwą i przeszkoloną kadrą • Szkoła monitoruje zachowania dziecka i na bieżąco kontaktuje się z rodzicami