KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA Paweł Koch 2009

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA - Komunikacja niewerbalna jest znacznie starsza od mowy • Ta pierwotna forma komunikacji jest jedynym środkiem porozumiewania się zwierząt • Podobne sygnały używane są przez ludzi i również w ich świecie spełniają one ogromną rolę.

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA • Bezsłowne komunikaty można podzielić na: - wrodzone – jako część dziedzictwa biologicznego - dziedziczne – jako część dziedzictwa genetycznego - wyuczone, czyli nabyte – należące do dziedzictwa kulturowego.

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA • Wrodzony i dziedziczny charakter znaków niewerbalnych potwierdzają obserwacje dzieci niepełnosprawnych -niewidomych, głuchoniemych, głuchoniewidomych • Dzieci te, pomimo dużego odizolowania od świata zewnętrznego pod wieloma względami zachowują się jak dzieci zdrowe • Tak samo się śmieją, tak samo płaczą, tupią nogami, zaciskają pięści i marszczą czoło, gdy je coś rozzłości

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA • To samo pochodzenie sygnałów niewerbalnych potwierdzają badania prowadzone w różnych kulturach • Wykazują one, że mowa ciała wyrażająca podstawowe stany emocjonalne, jak radość, wściekłość, smutek, zainteresowanie, zaskoczenie, strach, złość, wstręt, pogarda i wstyd jest podobna wśród ludzi należących nawet do bardzo odmiennych kultur

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA • Drugim źródłem powstawania i kształtowania sygnałów niewerbalnych jest proces uczenia się • Sygnały te są jedynym środkiem komunikowania się matki i dziecka w okresie, gdy nie potrafi ono jeszcze mówić. • Jest to również czas, w którym kobieta doskonali swoje umiejętności wychwytywania i rozszyfrowywania bezsłownych znaków.

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA • O ogromnym znaczeniu sygnałów niewerbalnych w porozumiewaniu się świadczy między innymi fakt, że istnieje ponad milion świadomych i nieświadomych gestów i około 550 000 słów wymienianych w najobszerniejszych słownikach

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA • Albert Mehrabian odkrył, że w procesie komunikacji interpersonalnej • jedynie 7% informacji przekazują słowa • 38% - brzmienie głosu • i aż 55% - zachowania niewerbalne (mowa ciała)

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA • Podobne wyniki uzyskał amerykański psycholog Ray Birdwhistell. • Jego badania dowodzą, że w konwersacjach bezpośrednich 35% informacji pochodzi ze słów, 65% z ekspresji niewerbalnej. • Na tej podstawie została sformułowana ogólna zasada dotycząca skutecznego przekazu: 10/30/60

ZASADA 10/30/60 -w 10%zależy od tego co mówimy • w 30%jest konsekwencją tego jak mówimy (ton głosu, sposób artykułowania, precyzja wypowiedzi) • w 60%zależy od mowy ciała (a więc zachowań towarzyszących rozmowie i sygnalizujących nasze nastawienie psychiczne)

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA • Relacja między osobami jest przez nie ustanawiana oraz podtrzymywana głównie dzięki komunikatom bezsłownym • Komunikaty te odgrywają bardzo istotną rolę w tworzeniu pierwszego wrażenia o człowieku • 99% opinii o nim powstaje u innych w ciągu pierwszych dziewięćdziesięciu sekund !!!

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA • Badania wykazały, że w procesie porozumiewania się sygnały niewerbalne wywierają na rozmówcówpięciokrotniewiększy wpływ niż używane przez nich słowa. • W sytuacji niezgodności obu rodzajów komunikatów, te o charakterze werbalnym uznawane są za nieprawdziwe. • Prawie zawsze język ciała odsłania autentyczne intencje.

ZASADY INTERPRETACJI KOMUNIKATÓW NIEWERBALNYCH • ZASADA I • Istnieje pięć ogólnych kryteriów interpretacji komunikatów niewerbalnych. Są to: • mimika • pantomimika • proksemika • czynniki paralingwistyczne • czynniki społeczno – personalne W miarę możliwości należy uwzględniać jak najwięcej kryteriów przy każdorazowej ocenie zachowania

ZASADY INTERPRETACJI KOMUNIKATÓW NIEWERBALNYCH • ZASADA II • Większość zachowań niewerbalnych każdy interpretuje nieświadomie. • Wynika to między innymi z faktu, że człowiek ma ograniczone możliwości świadomego spostrzegania. • To czego nie uda się spostrzec świadomie będzie zarejestrowane poniżej progu świadomości, ale wzbudzi określoną reakcję emocjonalną

ZASADY INTERPRETACJI KOMUNIKATÓW NIEWERBALNYCH • ZASADA III • Pomocą podczas świadomego interpretowania zachowań innych ludzi może być werbalizacja, tego co zauważamy • Należy w myślach ubierać w słowa swoje spostrzeżenia • Pomoże nam to w uświadomieniu sobie jakie zachowania drugiej osoby wpłynęły na naszą ocenę

ZASADY INTERPRETACJI KOMUNIKATÓW NIEWERBALNYCH • ZASADA IV • Interpretacji powinny podlegać zespoły gestów, a nie pojedyncze gesty. • Pojedynczy gest w większości wypadków nie ma jasnego znaczenia (z wyjątkiem emblematów). • Zespoły gestów wyrażających tę samą lub podobną postawę czy emocję są lepszą przesłanką do formułowania wniosków.

ZASADY INTERPRETACJI KOMUNIKATÓW NIEWERBALNYCH • ZASADA V • Należy zwracać uwagę na spójność pomiędzy wypowiadanymi słowami a towarzyszącymi im gestami. • Jeżeli gesty będą przeczyć słowom ludzie skłonni są wierzyć raczej zachowaniom niewerbalnym.

ZASADY INTERPRETACJI KOMUNIKATÓW NIEWERBALNYCH • ZASADA VI • Nie istnieje uniwersalny słownik gestów. • Nie można jednoznacznie przypisać określonym gestom jakiegoś znaczenia • Nieznajomość indywidualnych nawyków w zachowaniu może doprowadzić do mylnych interpretacji. • Np. nieprzyjemny grymas twarzy może być tikiem pozostałym po wylewie, a nie oznaką dezaprobaty czy niechęci.

ZASADY INTERPRETACJI KOMUNIKATÓW NIEWERBALNYCH • ZASADA VII • Należy pamiętać o wpływie sytuacji na zachowanie. • Ktoś zakłada sobie ramiona na piersi ponieważ jest mu zimno. Ktoś inny siedzi sztywno bo ma za ciasne ubranie. • Pierwszy przypadek nie świadczy o zamkniętej postawie, drugie zachowanie nie jest oznaką napięcia.

ZASADY INTERPRETACJI KOMUNIKATÓW NIEWERBALNYCH • ZASADA VIII • Podczas interpretowania zachowań niewerbalnych warto stosować pytania kontrolne. • Polegają one na konfrontowaniu uzyskanych odpowiedzi z zaobserwowanymi zachowaniami. • Jeżeli np. podczas prezentacji osoba odchyli się i założy ręce na piersi należy zapytać w tym momencie, co sądzi o omawianej sprawie. • Jeżeli wyrazi swoje wątpliwości będzie oznaczać to, że wcześniejsze zachowanie rzeczywiście było wyrazem negatywnej postawy.

ZASADY INTERPRETACJI KOMUNIKATÓW NIEWERBALNYCH • ZASADA IX • Należy zwracać uwagę na wpływ naszych zachowań niewerbalnych na zachowania innych ludzi. • Ktoś w naszym towarzystwie może przyjąć postawę zamkniętą nie dlatego, że obawia się lub nie lubi nas, ale może dlatego, że to my sami wysyłamy negatywne komunikaty, które prowokują jego zachowania • Zjawisko to nosi nazwę Efektu Rosenthala.

ZASADY INTERPRETACJI KOMUNIKATÓW NIEWERBALNYCH • Rzeczą absolutnie podstawową podczas kształcenia umiejętności interpretacji zachowań niewerbalnych jest świadomość własnych zachowań niewerbalnych oraz ich trafna interpretacja. • Od tego, tak naprawdę, należałoby zacząć. • Postawa ciała, zachowanie, gesty, ekspresja twarzy oddziałują na innych. • Kiedy oba kody wyrażają sprzeczne informacje, dochodzi do napięcia, nieporozumienia, niechęci itp. • Dlatego tak ważne jest, aby prawidłowo porozumiewać się na obu poziomach komunikacji interpersonalnej.

KRYTERIA INTERPRETACJI KOMUNIKACJINIEWERBALNEJ • MIMIKA(wyraz twarzy) • Czynniki mimiczne: kontakt wzrokowy – oczy, brwi i czoło; usta; uszy i nos • PANTOMIMIKA(gestykulacja) Elementy ekspresji: • Emblematory - wszystkie gesty łatwo przekładalne na słowa (znak słuchawki, znak V – victoria, T – jako znak „czas”) • Afektatory – zachowania odzwierciedlające intensywność emocji – (mimika twarzy, zmiana intonacji głosu, gestykulacja) • Ilustratory - niewerbalne zachowania służące uplastycznieniu wypowiedzi, forma wizualizacji tego o czym się mówi • Adaptatory - zachowania służące zaspokojeniu określonych potrzeb psychicznych lub fizycznych (obgryzanie paznokci jako przejaw zdenerwowania, kręcenie się na krześle jako przejaw zniecierpliwienia)

KRYTERIA INTERPRETACJI KOMUNIKACJINIEWERBALNEJ • CZYNNIKI PARALINGWISTYCZNE ton głos, tempo mowy, intonacja, dźwięki nieartykułowane • CZYNNIKI SPOŁECZNO – PERSONALNEstatus społeczny, wykształcenie i zawód, wygląd zewnętrzny, zapach

MIMIKA, czyli wyraz twarzy • Twarz jest głównym źródłem informacji o emocjach, jakie przeżywamy. • Wyodrębniono i sklasyfikowano sto trzydzieści pięć różnych gestów, przy czym aż osiemdziesiąt z nich jest związanych z twarzą i głową. • Większość z nas uważa, że na podstawie czyjejś mimiki potrafi określać jakie emocje przeżywa dana osoba. • Ale przecież kiedy ktoś płacze, niekoniecznie musi być smutny. Bez uwzględnienia kontekstu trudno odróżnić też mimiczny wyraz zdziwieniaod strachu.

MIMIKA, czyli wyraz twarzy • Cała ekspresja naszej twarzy opiera się na mikroekspresjach - krótkotrwałych wyrazach mimicznych • Techniki kierowania mimiką: • INTENSYFIKOWANIE EMOCJI(np. spotkawszy osobę, do której nie żywimy ciepłych uczuć, staramy się ukryć naszą obojętność i w czasie rozmowy poprzez odpowiedni wyraz twarzy okazujemy zadowolenie ze spotkania) • DEINTENSYFIKOWANIE EMOCJI(np. wyrażając złość wobec szefa zachowujemy się znacznie bardziej powściągliwie niż wobec kolegi)

Techniki kierowania mimiką cd: • NEUTRALIZOWANIE EMOCJI(np. normy kulturowe nakazują by mężczyźni nie okazywali emocji, ponieważ jest to przejaw zniewieściałości. Kiedy pięcioletni "mężczyzna" płacze, ponieważ zranił się w kolano, wówczas mówimy: jesteś mężczyzną, bądź dzielny, na pewno wcale nie boli. W ten sposób dziecko uczy się ukrywać emocje) • MASKOWANIA EMOCJI(np. słuchając opowieści sąsiadki o tym, co się jej przydarzyło u lekarza, staramy się ukryć znużenie okazując zainteresowanie

KONTAKT WZROKOWY • Oczy stanowią najważniejszy obszar wizualnej uwagi • Oczy są zwierciadłem duszy • W czasie rozmowy uwaga koncentruje się na oczach przez ok. 43% czasu • Patrzenie na inna osobę jest wyrazem zainteresowania i jednocześnie przejawem pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na to zainteresowanie • Ekspresja oczu wyraża się nie tylko poprzez spoglądanie, ale również: • zmianę wielkości źrenic (2-8 mm); • wskaźnik mrugania(zwykle co 3-10 sek.); • stopień otwarcia oczu(od szeroko otwartych do przymkniętych powiek); • wyraz oczu– tzw. maślane oczy, mordercze spojrzenie.

KONTAKT WZROKOWY • Reakcje źrenic oczu należą do nielicznych sygnałów mowy ciała, praktycznie nie podających się świadomej kontroli. • Rozszerzanie się źrenic jest dowodem ogólnego pobudzenia psychicznego. • Ich zwężanie - wyrazem złego, negatywnego nastroju. • To znakomite w swej rzetelności źródło informacji bywa(ło) niekiedy celowo ukrywane– Jaruzelski, Arafat, Onasis

KONTAKT WZROKOWY • Bystry obserwator potrafi ponadto zorientować się w uczuciach rozmówcy oraz określić stosunek do niego, na podstawie koloru jego tęczówki. • Zaciemnia się ona przy uczuciach negatywnych, rozjaśnia – przy pozytywnych. • Wymowne komunikaty przesyła też otwarcie oczu. • Przymknięte – to dowód znudzenia, braku zainteresowania, a jeżeli towarzyszy temu odchylenie głowy do tyłu, to również poczucia wyższości danej osoby.

KONTAKT WZROKOWY • Przydatne zasady: • Najlepiej utrzymywać kontakt wzrokowy przez około 30 – 60% czasu rozmowy. • Jeśli kontakt trwa poniżej 30% - ukrywanie czegoś. • Powyżej 60% - osoby są bardziej zainteresowane sobą niż rozmową. • Obserwację najlepiej ograniczyć do twarzy. • Unikać wpatrywania się jak i rozbieganego wzroku. • Nie wpatrywać się w usta rozmówcy - podtekst seksualny.

Przydatne zasady cd. • Nie zakładać ciemnych okularów - stwarzają barierę z rozmówcą. • Długie spojrzenie – oznacza wymuszanie uległości, zdobycie dominującej pozycji. • Unikanie kontaktu wzrokowego – to oznaka poczucia winy, antypatii. Może oznaczać też lekceważenie rozmówcy, obojętność lub że rozmówca zadaje krępujące pytania.

KONTAKT WZROKOWY W zależności od tego na jaką część twarzy spoglądamy można ustalić typ relacji pomiędzy rozmówcami, np: • „trzecie oko” lub trójkąt nad brwiami – atmosfera powagi i skupienia na rozmówcy, tzw. spojrzenie biznesmena • trójkąt pomiędzy oczami a ustami– spojrzenie towarzyskie • trójkąt pomiędzy oczami a okolicami poniżej podbródka– spojrzenie intymne • spoglądanie na boki– świadczyć może o braku zainteresowania rozmową lub o wrogości;

BRWI I CZOŁO • Poza oczami należą do najbardziej ekspresyjnych obszarów twarzy. Przykłady stanów: • zdziwienie - brwi podniesione do połowy • niezrozumienie - marszczenie brwi • złość - całkowicie obniżone brwi • zakłopotanie - do połowy obniżone • zaskoczenie– brwi uniesione i łukowato wygięte, powieki rozwarte białko oczu widoczne ponad tęczówką • strach, przerażenie– brwi uniesione i ściągnięte razem górna powieka uniesiona, odsłaniająca białko oka ponad tęczówką • odraza– ekspresja widoczna jest głównie w dolnych partiach twarzy i w obrębie dolnych powiek

Przykłady stanów cd. • gniew– brwi opuszczone i ściągnięte razem, między brwiami pionowe bruzdy, oczy o twardym spojrzeniu • radość– ekspresja manifestuje się głównie w dolnych partiach twarzy i w obrębie dolnych powiek • smutek– wewnętrzne krańce brwi uniesione; fałdy skóry pod brwiami formują kształt trójkąta • niewiara - spoglądanie w dół z odwrócona twarzą

USTA - UŚMIECH • uśmiech zwykły– nie odsłaniający zębów, obserwowany głównie u osób, które uśmiechają się same do siebie • uśmiech górny– odsłonięte górne siekacze,towarzyszy mu kontakt wzrokowy, często spotykany podczas witania przyjaciół • uśmiech szeroki– połączony ze śmiechem, odsłonięte górne i dolne siekacze, rzadko występuje razem z kontaktem wzrokowym • uśmiech prostokątny– stosowany w sytuacjach wymagających uprzejmości, wargi silnie rozciągnięte • uśmiech „z przygryzaniem wargi” – dolna warga znajduje się pomiędzy zębami, wskazuje na podrzędność wobec osoby, do której jest skierowany • uśmiech przez zęby– przypomina szczerzenie zębów u zwierząt, można wskazywać na nieszczerość lub złośliwość

PANTOMIMIKA, czyli gestykulacja • Skoordynowana z mową. • Stanowi część procesu komunikowania się. • Ręce, poza twarzą, są chyba najbardziej ekspresyjną partią ciała człowieka. • To właśnie nimi wykonujemy mnóstwo ruchów: wymachujemy ramionami, kreślimy znaki, wykonujemy ruchy ostre i miękkie, dotykamy, głaszczemy, podtrzymujemy, pieścimy, uderzamy, szczypiemy, drapiemy, przesuwamy itp.

GESTY DŁONI, RĘKI I RAMIENIA • Rytuały – kody niewerbalne odgrywają ważną rolę w rytuałach. Dobrze wszystkim znanym rytuałem społecznym jest witanie się i żegnanie. • uścisk końca palców – utrzymanie niekrępującej odległości ale także brak pewności siebie • uścisk sztywnej ręki – agresywna osobowość, utrzymanie dystansu wobec partnera • uścisk głęboki i dość mocny – szczerość i przyjazne nastawienie • tzw. „śnięta ryba” – słabość charakteru lub chęć wycofania się • uścisk nadgarstka tzw. • „rękawiczka” – jeśli dodamy do tego potrząśnięcia i wychylenie ciała do przodu to mamy do czynienia z uściskiem dłoni polityka • Używanie obu dłoni do powitania jest próbą wzbudzenia zaufania i wywarcia na osobie pozytywnego wrażenia

PRZEMAWIANIE • Przemawianie służy zwykle przekonywaniu. • Natężenie emocjonalne związane z chęcią przekonania słuchaczy przejawia się mimiką i gestykulacją. • Są one tym intensywniejsze im chęć przekonania jest większa. • Kreślenie w powietrzu otwartymi dłońmi rozmaitych figur znamionuje bieżący wysiłek intelektualny. • Ręce pomagają znaleźć właściwe rozwiązanie. • Obrazują lub wspierają myślenie i poszukiwanie czegoś właściwszego,

PRZEMAWIANIE • Wystrzegajmy się ludzi, którzy wyciągając wskazujący palec ku górze próbują zdobyć tam poparcie dla tego co mówią i robią. • Tym gestem bezwiednie ostrzegają nas przed sobą, bo zdradzają, że są ważniejsi od nas. • Przemawianie to widowisko. • Potrzeba w nim gestykulacji. • Tylko jak gestykulować gdy większość mówców czyta tekst z kartki?

GESTY DŁONI, RĘKI I RAMIONprzykłady i ich znaczenia • ręce splecione lub skrzyżowane na piersi – wycofanie, wrogość i chęć obrony • ręce skrzyżowane na piersi z zaciśniętymi pięściami – ukrywanie czegoś, chęć opanowania emocji a nawet agresji • dłonie skrzyżowane na wysokości podbrzusza – jest to odmiana powyższych gestów obronnych, głównie stosowana przez mężczyzn • trzymanie palca jednej ręki druga dłonią– sygnał, iż rozmówca nie bardzo wie co powiedzieć – szukanie oparcia

GESTY DŁONI, RĘKI I RAMIONprzykłady i ich znaczenia • pocieranie się łagodnie opuszkami palców – świadczy o kłopotliwej, krępującej sytuacji, niechęci angażowania się w jakąś sprawę • przecieranie lub pocieranie brwi, oka lub oczu palcem wskazującym wątpliwości, niedowierzanie, kłamanie • pocieranie lub lekkie dotykanie koniuszka nosa - odmowa, wątpliwości, kłamstwo, ale także zamyślenie lub szukanie wyjścia z trudnej sytuacji • szczypanie, pociąganie ucha – niezdecydowanie

GESTY DŁONI, RĘKI I RAMIONprzykłady i ich znaczenia • głowa oparta na ręce, oczy spuszczone – nuda • otwarta dłoń na policzku – zastanawianie się, rozmyślanie • obgryzanie paznokci – brak poczucia bezpieczeństwa, zdenerwowanie • poprawianie, układanie włosów – brak pewności siebie, ale także gest zalotów • dłonie w kieszeniach z przodu – akcentowanie swojej pozycji • dłonie w tylnich kieszeniach – osoba pragnąc dominować, ale skrzętnie to ukrywająca

GESTY DŁONI, RĘKI I RAMIONprzykłady i ich znaczenia • chwytanie dłoni, nadgarstków, łokci i ramion z tyłu – ogólnie jest to gest wyższości i pewności siebie • drapanie szyi – to oznaka wątpienia albo niepewności • pociąganie kołnierzyka – gest najczęściej oznaczający kłamanie, ale także frustracje lub gniew • pięść przyłożona do policzka z palcem wskazującym skierowanym do góry, najczęściej przyłożonym w okolicach skroni – wyrażenie zainteresowania • ocena krytyczna – palec wskazujący jest skierowany pionowo, wzdłuż policzka a kciuk podpiera brodę

GESTY DŁONI, RĘKI I RAMIONprzykłady i ich znaczenia • bębnienie palcami błędnie interpretowane jako nudzenie się, w rzeczywistości oznacza niecierpliwość • delikatne podparcie brody na odwróconej dłoni – typowe dla kobiet, znamionuje kokieterię wypływającą z przekonania o własnej urodzie • pięść "wciśnięta" w policzek – może zdradzać poważny stres • pięść "przyłożona" do brody – znamionuje ukrytą brutalność i popędliwość

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA