1 / 24

D žon Arčibald Viler (1911-2008) “ poslednji superheroj” fizike 20. veka

D žon Arčibald Viler (1911-2008) “ poslednji superheroj” fizike 20. veka. Milan M. Ćirković Astronomska opservatorija Beograd Departman za fiziku Univerziteta u Novom Sadu E-mail: mcirkovic @aob.bg.ac.yu 7. V 2008. Formalno i neformalno….

marged
Download Presentation

D žon Arčibald Viler (1911-2008) “ poslednji superheroj” fizike 20. veka

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript

  1. Džon Arčibald Viler (1911-2008)“poslednji superheroj” fizike 20. veka Milan M. Ćirković Astronomska opservatorija Beograd Departman za fiziku Univerziteta u Novom Sadu E-mail: mcirkovic@aob.bg.ac.yu 7. V 2008.

  2. Formalno i neformalno… • John Archibald Wheeler (JAW): 9.7.1911 - 13. IV 2008. • Džeksonvil, Florida • Doktorirao kod Hercfelda na JHU • Radio na Prinstonu i Univerzitetu Teksasa u Ostinu • Dao ogromne doprinose nuklearnoj fizici, astrofizici, teoriji gravitacije, kosmologiji, filozofiji nauke… • Radio na Prinstonu skoro do poslednjeg dana, i nakon dva srčana udara Ovakav formalni biografski prikaz ne prenosi ni delić inspiracije i uzbuđenja ovog dugog i plodotvornog života!

  3. Scila i Haribda istorije nauke • Predrasude o samoj nauci... • Nauka se ne bavi “istinom”, već objašnjavanjem i predviđanjem fenomena. • Ekstrem 1: “vigovsko tumačenje istorije” • Interpretacija istorije prema današnjim normama, a posebno današnjoj korisnosti; • lažni kompleks superiornosti; • pseudo-istorija često u službi nacionalizma i slične patologije. • Ekstrem 2: (postmoderni) relativizam • Odbacivanje ideje o progresu, doživljavanje naučnih rezultata kao “diskursa”, vannaučno tumačenog; • najčešće iracionalan i ideološki motivisan.

  4. Adresa: Blegdamsvej 17…

  5. “Velika tradicija” nauke 20. veka • 1920-te i 30-te: “zlatno doba” nauke • Formulacija/utvrđivanje velikih paradigmi: • relativnost i kosmologija (Ajnštajn, Edington, Fridman, Lemetr) • kvantna mehanika (Bor, Šredinger, Hajzenberg, Dirak) • nuklearna fizika (Fermi, Bete, Gamov, Viler) • teorija hemijske veze (Pauling) • neodarvinizam (Fišer, Holdejn, Rajt) • nekompletnost matematike (Gedel, Tjuring) • Mi i dalje živimo u svetu ovih “superheroja”! • Viler – najdugovečniji...

  6. Viler i Bor • Učitelj u formalnom, a još više neformalnom smislu • Originalnost, slikovitost, ljubav prema paradoksima, aforizmi... • Filozofski i pedagoški stil • Viler: “Čuli smo za ljude kao što su Hrist, Buda, Mojsije, Konfučije, ali tek iz razgovora sa Borom sam se uverio da su takvi ljudi zaista postojali.”

  7. Nuklearna era • Viler (1937): S-matrica • Bor i Viler (1939): model tečne kapi objašnjava fisiju! • Rekonstrukcija Vajcekerove “semi-empirijske formule” • Objašnjenje nastanka hemijskih elemenata – nukleosinteze • Sunce sija, supernove eksplodiraju... • Projekat Menheten tokom rata

  8. Viler i gravitacija • Klasična teorija gravitacije: opšta teorija relativnosti • Gravitacija = geometrijska deformacija prostorvremena • Poslednje godine Ajnštajnovog života i druženje sa Vilerom • Cca. 1952: na Prinstonu osniva jednu od tri velike svetske relativističke škole (pored Šame i Zeljdoviča) • Geometrodinamika

  9. Crne rupe, horizont događaja, crvotočine, kvantna pena... • Problem singularnosti • Švarcšildovo rešenje 1917. (“crna rupa”) • Edington, Finkelštajn: samo jedna singularnost je stvarna, ona u R = 0 • Viler: horizont događaja okružuje crnu rupu (kraj 1960-tih) • Globalna singularnost: Veliki prasak!

  10. Zvezdane... • Konačna faza evolucije masivnih zvezda • Rendgenski dvojni sistemi poput Labuda X-1

  11. ...i supermasivne crne rupe! • Pogled u jezgra galaksija...

  12. ... • Astrofizička posmatranja sjajno potvrđuju teoriju! • Pored termina “crna rupa” i “horizont događaja”, Viler je izmislio i termine “crvotočina”, “kvantna pena”, itd.

  13. “Gravitacija” • Misner, Thorne & Wheeler (1973) • “Telefonski imenik”, “Biblija”… • 2 paralelna kursa + mnoštvo digresija, ilustracija, antrfilea, minijatura... • Jedinstveno postignuće u istoriji naučne literature • Iste godine Tomas Pinčon objavljuje svoje remek-delo!

  14. “It from bit” • Potraga za univerzalnom paradigmom: “potreban nam je zakon bez zakona.” • Kvantna kosmologija i Viler-deVitova jednačina: • Informatička paradigma! • U ovom kontekstu je delo Džona Vilera značajnije no ikad ranije i sa fizičkog, i sa filozofskog stanovišta!

  15. Tačno 200 godina ranije... • Ruđer J. Bošković (1711-1787): oličenje prosvetiteljstva • Teorija prirodne filozofije (bečko izdanje 1758; mletačko ispravljeno 1763.) • “Možda je u osamnaestom veku, jedino renesansni um poput Boškovića, koji je uspešno objedinio intelektualne i administrativne aktivnosti u svim oblastima misli i prakse, mogao imati dovoljno hrabrosti da pretpostavi da sama Priroda nije ništa manje multikulturna.” – Džon Berou (1990)

  16. JAW i mnoštvo svetova • Krajnje neobičan student: Hju Everet III (1930-1982) • Interpretacija mnoštva svetova (1956) – MWI • “Dugo čuvana tajna” 20+ godina • Everetova interpretacija danas življa nego ikad – kvantna informatika, kvantna kosmologija, kvantni računari... • Ključna reč: multiverzum • Viler igrao ključnu ulogu u formulaciji MWI, ali je sam preferirao neku od subjektivnih varijanti Kopenhagenške interpretacije

  17. Filozofija i metodologija nauke • “Vidite - jednačine ne lete!” • “PRVI SAVET ZA MLADE FIZIČARE: nikad ne rešavajte neku jednačinu pre nego što znate rešenje!” • “Simplify! Simplify! Simplify!” • “Zašto je svemir toliko veliki? Očigledno, zato što smo mi tu!” (antropičko načelo) • “Razumećemo koliko je svemir jednostavan, tek onda kad dovoljno razumemo koliko je čudan.” • “No elementary phenomenon is a phenomenon until it is an observed phenomenon.”

  18. Najdragocenije zaveštanje... • Vilerovi brojni studenti: Hju Everet, Kip Torn, Čarls Mizner, Robert Geroh, Robert Vold, Demetrios Hristodulu, Bil Unruh, Džon Klauder,...

  19. ...i najbolji učenik • Ričard Filips Fajnmen (1918-1988) • Viler-Fajnmenova elektrodinamika (1945-46) • QED (Nobelova nagrada 1965) • Fajnmenovi dijagrami, superfluidnost • Vizionar: nanotehnologija, kvantni računari • Uzrok nesreće “Čelendžera” • Učenik: “Dobar fizičar zna rešenje neke jednačine pre nego što je reši!”

  20. Pogled na kancelariju (Ostin)...

  21. Viler – sopstvenim rečima • “Vreme je Božji način da spreči da se sve stvari dese odjednom.” (tobožnji grafit) • “Pravi razlog zašto na univerzitetima ima studenata jeste da bi obrazovali profesore.” • “Nije sramota biti amater: ako radite na nečem novom, vi ste nužno amater!” • “Ako niste naišli na nešto čudno tokom dana, dan vam je propao.”

  22. Umesto zaključka... Najveća otkrića tek čekaju da budu učinjena! Viler (1999)

  23. Hvala na pažnji! Pitanja? Komentari? Kritike?

More Related