Grecko-rzymska i arabska farmacja. Powstanie aptek

1. Grecko-rzymska i arabska farmacja.Powstanie aptek dr hab. Anita Magowska Katedra i Zakład Historii Nauk Medycznych Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego Historia farmacji – część 2

2. Podstawowa literatura • R. Rembieliński, B. Kuźnicka: Historia farmacji. Warszawa 1987. • W. Szumowski: Historia medycyny filozoficznie ujęta. Kęty 2008. • W. Roeske: Polskie apteki. Wrocław 1991. • A. Drygas: Narodziny leku, w: Historia medycyny, pod red. T. Brzezińskiego, Warszawa 1995, s. 124-167.

3. Wyodrębnienie farmacji • Jako lekoznawstwa dokonało się w starożytnej Grecji • Jako zawodu dokonało się we wczesnym średniowieczu, pod wpływem Arabów

4. Medycyna grecko-rzymska • Okres medycyny mistycznej (do V w. p.n.e.) • Okres początków nauk przyrodniczych i medycyny racjonalnej (od V do III w. p.n.e.) • Okres medycyny aleksandryjskiej (III - II w. p.n.e.) • Okres rzymski (I w. p.n.e. - II w. n.e.)

5. Okres medycyny mistycznej • Mity jako element kosmologii • Asklepios, Hygeia i Panakeia • Medycyna i farmacja a symbolika węża • Kapłani-lekarze • Świątynie i wota • Sny i wróżbiarstwo • Pierwsi lekarze świeccy • Terminy: Kline, iatros

6. Okres początków nauk przyrodniczych i medycyny racjonalnej • Początki filozofii przyrody • Ogień, woda, ziemia, powietrze jako składniki materii • Dusza i ciało według Platona i Arystotelesa • Pierwsze szkoły lekarskie • Różne zawody medyczne (m.in.: akuszerki, litotomiści, myropole, farmakopole, rhizotomowie) • Pitagorejczycy • Pierwotne znaczenie apotheke

7. Hipokrates • Szkoła w Kos • „Corpus Hippocraticum” • Patologia humoralna (krew, żółć, flegma, czarna żółć) • Wpływ Hipokratesa na praktykę lekarską • Dietetyka • Przysięga lekarska • Arteterapia, muzykoterapia

8. Okres medycyny aleksandryjskiej • Aleksandria i Antiochia wielonarodowymi metropoliami i ośrodkami naukowymi • Szkoła empiryków (obserwacje i doświadczenia są ważniejsze niż spekulacje filozofów) • Działalność Herofilosa i Erasistratosa • Początki fizjologii i toksykologii

9. Okres rzymski • Etruskowie – cywilizacja bez lekarzy • Rozwój higieny publicznej • Asklepiades z Bitynii i szkoła metodyków (znaczenie szybkiej interwencji lekarza) • Wpływ medycyny greckiej • Encyklopedyści • Dioskurydes jako autor „De materia medica” • Pliniusz Starszy jako autor „Historia naturalis” • Celsus jako autor „De medicina”

10. Okres rzymski • Galen – twórca receptury aptecznej • Od postaci leku zależy jego działanie na organizm • Wprowadził fizyczne metody wytwarzania leków • Farmakologia Galena: diuretica, purgativa, vomica, antidiarrhoica, narcotica • Jako pierwszy zastosował synergizm • Lista środków zastępczych

11. Chrześcijaństwo a medycyna i farmacja • W IV w. Konstantyn Wielki ogłosił chrześcijaństwo religią państwową • Początek medycyny i farmacji klasztornej • Przyklasztorne szpitaliki, apteki i ogrody roślin leczniczych • Zwyczajowe nazwy roślin leczniczych • Leczniczo-opiekuńcza działalność zakonów • Najazdy Hunów i Wandali w V i VI w.

12. Transfer medycyny greckiej do kultury arabskiej • V w.: chrześcijanie wygnani z Syrii do Persji, gdzie lekarze chrześcijańscy założyli szkoły, w których tłumaczono na perski dzieła medycyny greckiej • VII w.: Arabowie opanowali Persję • Główne ośrodki medycyny arabskiej: Bagdad, Kordoba • Dzieła medyczne w języku syryjskim i perskim tłumaczono na arabski • W IX w. powstała Bagdadzka Szkoła Lekarska (wybitni przedstawiciele: Avicenna, Rhazes)

13. Farmacja arabska • Środki łagodnie działające • Powlekanie pigułek • Corrigentia • Syropy • Destylacja • Wody aromatyczne • Zagęszczone soki owocowe • Kamfora, goździki, imbir, cynamon, gałka muszkatołowa • Pierwsze arabskie apteki w VIII w. w Kordobie i Bagdadzie

14. Rozdział zawodu lekarza i aptekarza w XIII w. • Wojny krzyżowe chrześcijan z Arabami • Powstanie około IX w. szkoły w Salerno • XIII w.: szkoła w Salerno podniesiona do godności uniwersytetu • Znaczenie szkoły w Salerno (nowoczesne kształcenie, „Antidotarium Nicolai Salernitani”) • Konstytucje Fryderyka II, władcy Obojga Sycylii, wprowadzają rozdział zawodów lekarza i aptekarza • Obowiązek składania przysięgi przez aptekarzy, zachowywania cenników, wykonywania leków na swój koszt, kontrola aptek przez lekarzy

15. Powstanie officinasanitatis w średniowieczu • Pierwsze polskie apteki: Śląsk, XIII w. • Rodzaje aptek w I Rzeczypospolitej: • Apteki klasztorne (niektóre przekształciły się w apteki szpitalne) • Miejskie kramy z ziołami, które ewoluowały w apteki • Apteki królewskie i książęce

16. Charakterystyka dawnych aptek • Asortyment leków • Asortyment innych towarów • Lokalizacja • Godła

17. Aptekarze w I Rzeczypospolitej • Do końca XVIII w. kształcenie cechowe (puer – uczeń, socius – towarzysz sztuki aptekarskiej, pharmacopola, apothecarius – aptekarz) • Działalność cechów jako najstarszych organizacji aptekarzy • Aptekarze królewscy • Aptekarze w patrycjacie miejskim • Pierwsze farmakopee miejskie i wojskowe