Download
1 / 46
460 likes | 586 Views
Otwarte zasoby edukacyjne i wiedzy Infrastruktura publiczna XXI w. Alek Tarkowski, Kamil Śliwowski. Fot. minciusodas@Flickr, CC BY / krój Pfennig: http://openfontlibrary.org/en/font/pfennig. Otwartość?. Dostępność treści. Swobody użytkowników. (z pomocą technologii cyfrowych). Kontekst
E N D
Otwarte zasoby edukacyjne i wiedzy Infrastruktura publiczna XXI w. Alek Tarkowski, Kamil Śliwowski Fot. minciusodas@Flickr, CC BY / krój Pfennig: http://openfontlibrary.org/en/font/pfennig
Dostępność treści
Kontekst Otwarte modele udostępniania zasobów są od 10-20 lat nasilającym się trendem w nauce, edukacji i kulturze
Kontekst Bank Światowy - Strategia Open Access “Szerokie udostępnienie naszych zasobów pozwoli innym znaleźć rozwiązania dla największych globalnych problemów”
Kontekst Wellcome Trust (UK): polityka Open Access dla grantobiorców:“maksymalna dystrybucja wyników badań … wspiera bogatą kulturę badawczą”
Kontekst USA: $2mld na otwarte zasoby edukacyjne dla koledży: otwarte zasoby mają “poszerzyć szanse edukacyjne … umożliwiając dostęp do edukacji pozwalającej na wejście / powrót na rynek”
Jaki zakres otwartości? Udostępnianie wszystkich treści według jednej zasady ogranicza płynące z tego zyski – potrzeba różnych modeli dostępu dla różnych treści.
Jaki zakres otwartości?Dwa czynniki: •czas: okres od powstania •rodzaj treści
Czas •czy utwory „żyją” 70 lat dłużej, niż ich twórcy? - komercyjnie? - kulturowo / społecznie
Czas •ok. 15% książek jest wznawiane •(85% nie jest wznawiane)
Czas • jaki jest status książek, które nie są wznawiane po pierwszym wydaniu? • utwory niedostępne w druku, utwory osierocone – co w ich wypadku chroni prawo autorskie?
Rodzaj treści • treści publiczne i finansowane ze środków publicznych
Rachunek zysków i strat zyski nie tylko finansowe
Stopnie otwartości • otwartość ekonomiczna – dostępne za darmo • otwartość techniczna – efektywne wykorzystanie przez ludzi oraz maszyny • otwartość prawna – swoboda wykorzystania, brak praw zastrzeżonych
Stopnie otwartości • otwartość ekonomiczna – dostępne za darmo • otwartość techniczna – efektywne wykorzystanie przez ludzi oraz maszyny • otwartość prawna – swoboda wykorzystania, brak praw zastrzeżonych
Regulacja „tradycyjna” •skrojona na potrzeby czasów analogowych: ograniczonej liczby twórców, utworów, kanałów dystrybucji oraz możliwości kopiowania
Regulacja „tradycyjna” •anachroniczna w czasach cyfrowych: mnogości twórców, utworów, kanałów dystrybucji oraz powszechności kopiowania
Co w zamian? •reforma prawna •regulacja alternatywna
Regulacja na rzecz otwartości •dobrowolne modele uzupełniające regulację ustawową, oparte na mechanizmie wolnych licencji - np. Creative Commons
Otwarte licencje Różne normy otwartości, wyrażane poprzez regulacje, obowiązują w różnych środowiskach – różnice pomiędzy otwartą edukacją, otwarty dostępem do czasopism naukowych, dostępem do danych, itd. Rosnące przeświadczenie, że niezbędna jest pełna otwartość.
“nowe modele [...] choć niepozbawiające znaczenia przepisów prawa autorskiego, wpłyną na ich modyfikację i interpretację. Chodzi tu o zmiany łagodzące rygoryzm ochrony interesów twórców i producentów” prof. prof. Janusz Barta i Ryszard Markiewicz
Dozwolony użytek (publiczny i prywatny) Art. 27: „Instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłuma- czeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu”.
Rola zasobów i usług publicznych- koegzystencja z rynkiem • Transport miejski – taksówki • Szkoły publiczne – szkoły prywatne • Telewizja publiczna – stacje prywatne
Otwarte zasoby publiczne współwystępują z ofertą komercyjną – dodatkowo umożliwiając generowanie wartości dodanej na ich podstawie
Potencjał ekonomiczny wykorzystania otwartych zasobów Raport Vickery’ego: Publiczne zasoby edukacyjne, naukowe i kulturowe, udostępnione publicznie, posiadają potencjał wykorzystania rynkowego i nie-rynkowego, i służą produkcji produktów komercyjnych
Instytucje publiczne powinny kierować się kategorią dobra wspólnego
Dobro wspólne • Nie oznacza komunizmu • Dobro publiczne to kategoria ekonomiczna – typ dóbr • Także “rzecz pospolita” • Dzięki technologiom cyfrowym dobro wspólne generuje dodaną wartość społeczną i ekonomiczną.
Potencjał zasobów będących dobrem wspólnym: Tim Berners-Lee i sieć World Wide Web (wyobraźmy sobie rozwój Sieci w warunkach płacenia opłat za każde wykorzystanie HTML)
Open Access • Zielony: repozytoria, samo-archiwizacja • Złoty: czasopisma Open Access, kwestia opłat za publikacje • OA gratis – OA libre
Przykłady strategii OA: USA •2008: National Institute of Health Public Access Policy • OA gratis po 12 mies.
Przykłady strategii OA: USA •2013: ustawa FASTR: polityka OA gratis po 6 mies. dla instytucji badawczych z budżetem $100m+, strategia wdrażania OA libre + dyrektywa Białego Domu
Przykłady strategii OA: W. Brytania •kwiecień 2013: nowa polityka OA Research Councils UK • OA libre: CC BY • Preferencja dla Złotego OA
Złote czy Zielone? • Krytyka Złotego OA jako oficjalnej polityki • Złoty / Zielony OA w Polsce • Model hybrydowy • Strategia narodowa - Strategia instytucjonalna
Złote czy Zielone? • Houghton i Swan: • Złote OA korzystniejsze przy pełnej, globalnej adopcji • W okresie przejściowym instytucja płacąca subskrypcje wdroży Zielone OA za 10 - 20% kosztów Złotego OA ( + zaleta: możliwość jednostronnej adopcji)
Polityki OA • Poziom narodowy • Poziom instytucji publicznej (uczelnia, instytucja badawczo-rozwojowa, itd.) • Poziom grantodawcy (publiczny – NCN; lub prywatny – FNP)
OA w Polsce – jakie zasoby otwierać? • artykuły naukowe • monografie naukowe • dane badawcze
OA w Polsce • MNiSW: ekspertyza ICM • PAN – Komisja ds. OA • NCN: Global Research Council OA Action Plan • ustawa o otwartości zasobów publicznych
OA w Polsce a otwartość zasobów publicznych • założenia ustawy – trzy obszary • stopniowalny model otwartości • specyfika nauki
OA w Polsce a otwartość zasobów publicznych • założenia ustawy – trzy obszary • stopniowalny model otwartości • specyfika nauki
