Fyrri heimsstyrjöldin

1. Fyrri heimsstyrjöldin 1914 – 1918 Bls. 66-70 Valdimar Stefánsson 2007

2. 1914 – Aðdragandi styrjaldar • Eftir morðið á Frans Ferdinand ólgaði öll Evrópa enda töldu ráðamenn það tilræði við þjóðskipulag álfunnar • Austurríska ríkisstjórnin lýsti serbnesku stjórnina ábyrga fyrir morðinu enda tengsl á milli hinnar síðarnefndu og þess félagsskapar sem Princip tilheyrði • Skömmu síðar tilkynntu Rússar Austurríkismönnum það að þeir myndu ekki sitja hjá ef ráðist yrði á Serbíu og var það í samræmi við yfirlýsingar Rússa um að þeir myndu ekki láta hlunnfara sig oftar á Balkanskaga • Frakkar lýstu þá einnig yfir fullum stuðningi við bandamenn sína, Rússa Valdimar Stefánsson 2007

3. 1914 – Aðdragandi styrjaldar • Þjóðverjar höfðu fullvissað Austurríkismenn um stuðning sinn og þann 28. júlí sagði Austurríki-Ungverjaland Serbíu stríð á hendur • Rússar hófu allsherjar herútboð þann 30. júlí og tveimur dögum síðar lýstu Þjóðverjar yfir stríði á hendur Rússum • Frakkar kölluðu einnig út her sinn og þann 3. ágúst sögðu Þjóðverjar þeim einnig stríð á hendur og réðust samdægurs inn í Belgíu • Daginn eftir sendu Bretar Þjóðverjum úrslitakosti sem var hafnað og þar með áttu Þjóðverjar einnig í stríði við Bretland Valdimar Stefánsson 2007

4. 1914 – Viðbrögð í upphafi stríðs • Á fyrstu dögum stríðsins brutust út fagnaðarlæti í flestum löndum álfunnar • Raddir friðarsinna virtust bæði lágróma og hjáróma gagnvart stríðsgleði almennings • Sósíalískir verkalýðsforkólfar sem áður höfðu marglýst því yfir að þeir myndu greiða atkvæði gegn öllum stríðsyfirlýsingum auðvaldsins og hvetja til allsherjarverkfalls gegn stríðinu hrifust með stríðsæsingum og þjóðrembu • Allir virtust trúa fullyrðingum ráðamanna um að styrjöldin yrði stutt og sigurinn auðveldur og innan seilingar • Annað kom á daginn og gleðin hvarf hratt þegar listar yfir fallna lengdust dag frá degi Valdimar Stefánsson 2007

5. 1914 - Gangur stríðsins á vesturvígstöðvunum • Hernaðaráætlun Þýskalands miðaðist við það að þurfa að berjast á tveimur vígstöðvum og stefndi að skjótunnum sigri á vesturvígstöðvunum á meðan að lágmarksher héldi Rússum í skefjum • Tvennt varð til þess að áætlunin fór út um þúfur, hörð mótstaða Belga sem töfðu mjög fyrir Þjóðverjum og skjót viðbrögð Rússa sem hófu þegar árás inn í Austur-Prússland • Því þurftu Þjóðverjar að flytja mikið lið af vesturvígstöðvunum austur sem aftur varð til þess að sókn þeirra inn í Frakkland fjaraði út • Í október höfðu herirnir á vesturvígstöðvunum grafið sig niður og myndað samfellda víglínu frá Ermasundi að landamærum Sviss Valdimar Stefánsson 2007

6. 1914 – 1915 Gangur stríðsins á austurvígstöðvunum • Víglínan á vesturvígstöðvunum hélst að mestu óbreytt til ársins 1918 en meiri sviftingar voru á austurvígstöðvunum • Rússar sóttu stíft inn í Prússland á fyrstu dögum stríðsins en eftir að Þjóðverjar fengu liðsaukann frá vesturvígstöðvunum snerist taflið við • Í lok ágúst biðu Rússar stóran ósigur í orrustunni við Tannenberg og urðu að hörfa aftur út úr Prússlandi • Í febrúar 1915 unnu Þjóðverjar stóran sigur í orrustunni við Masúrísku vötnin og hröktu Rússa þá endanlega út úr Prússlandi Valdimar Stefánsson 2007

7. 1914 – 1915 Gangur stríðsins á austurvígstöðvunum • Sunnar hrundu Rússar sókn Austurríkismanna í september 1914 og hófu gagnsókn inn í Ungverjaland • Um veturinn tókst Miðveldunum að hrekja Rússa aftur út úr Ungverjalandi og í júlí 1915 hófu þau stórsókn á öllum austurvígstöðvunum • Í byrjun ágúst tóku Þjóðverjar Varsjá, og Vilníus í lok mánaðarins • Rússum tókst fljólega að hrinda af sér sókn Austurríkismanna og um haustið hafði sókn Miðveldanna stöðvast Valdimar Stefánsson 2007

8. 1915 – 1917 Gangur stríðsins á austurvígstöðvunum • Í september 1915 tók Rússakeisari sjálfur yfir herstjórnina þar sem illa hafði gengið að brjótast gegnum varnarlínur Miðveldanna • Í júní næsta ár hófst síðan stórsókn Rússa gegn Austurríkismönnum og tókst þeim að vinna nokkuð land af þeim en mannfall í herjum Rússa var geigvænlegt og sóknin fjaraði út um haustið • Miðveldin hófu síðan gagnsókn í júlí 1917 og tókst þeim þá að hrekja Rússana aftur út úr Austurríki auk þess sem Þjóðverjar sóttu hratt inn í Eystrasaltslöndin • Eftir byltingu Bolsévikka í Rússlandi í nóvember 1917 gáfust Rússar síðan upp Valdimar Stefánsson 2007

9. 1915 - 1917 Gangur stríðsins á vesturvígstöðvunum • Þrátt fyrir að víglínan á vesturvígstöðvunum breyttist lítið næstum öll stríðsárin voru orrusturnar þar margar og harðar með gífurlegu mannfalli • Mesta mannfallið var í orrustum við ána Somme um mitt árið 1916 og við Verdun en þar voru nánast stöðugir bargdagar allt árið 1916 • Niðurstaðan var sú að varnaraðilinn virtist alltaf hafa sterkari stöðu en sóknaraðilinn sem yfirgefa þurfti öryggi skotgrafanna og sækja fram undir kúlnahríð andstæðingsins • Þannig féllu tugþúsundir hermanna í viku hverri án þess að víglínan breyttist nokkuð Valdimar Stefánsson 2007

10. Gangur stríðsins á Balkanskaga • Fyrstu sprengjurnar í styrjöldinni féllu þegar Austurríkismenn réðust á Belgrad, höfuðborg Serbíu • Í nóvember 1914 segja Bandamenn Tyrkjum stríð á hendur og setja lið á land við Dardanellasund en ári síðar flytja þeir það burt • Í október 1915 ná Miðveldin Belgrad undir sig og hrekja serbneska herinn að landamærum Grikklands • Miðveldin með liðstyrk Búlgara leggja Svartfjallaland undir sig síðla árs 1915 og í byrjun árs 1916 taka þeir Albaníu • Rúmenía lýsir yfir stríði gegn Miðveldunum í ágúst 1916 en í kjölfarið leggja Miðveldin Rúmeníu undir sig Valdimar Stefánsson 2007

11. Gangur stríðsins í Asíu • Eftir að Bretar segja Tyrkjum stríð á hendur hefjast þeir handa um áætlun til þess að fá Araba til að gera uppreisn • Einnig eru Armenar og Kúrdar hvattir til uppreisnar og rússneskur her ræðst að Tyrkjum frá Kákasusskaga • Tyrkir ná að hrinda áhlaupi Rússa og fremja þjóðarmorð á Armenum í kjölfarið • Arabar rísa upp gegn Tyrkjum og ná undir sig Arabíuskaganum og löndunum fyrir botni Miðjarðarhafs • Í Kína leggja Japanar undir sig þau landsvæði sem Þjóðverjar höfðu ráðið Valdimar Stefánsson 2007

12. Gangur stríðsins í Afríku • Nýlendur Þjóðverja í Afríku, Kamerún, Tógó, Suðvestur-Afríka (Namibía) og Austur-Afríka (Tansanía), reyndu öll að verjast Bandamönnum • Togo, sem var minnsta nýlendan, átti í raun enga möguleika í baráttunni við Bandamenn og gafst upp strax í ágúst 1914 • Suðvestur-Afríka hélt út í tæpt ár og Kamerún allt til ársins 1916 • Austur-Afríka ein náði að verjast Bandamönnum út stríðið og gafst ekki upp fyrr en Miðveldin höfðu sjálf gefist upp í nóvember 1918 Valdimar Stefánsson 2007

13. Sjóorrustur • Sjóorrustur voru fáar í fyrri heimsstyrjöldinni og stafaði það einkum af tregðu Þjóðverja til að hætta flota sínum • Í orrustu við Falklandseyjar í desember 1914 urðu Þjóðverjar fyrir þungum áföllum er þeir misstu þrjú stór herskip • Eftir það háðu Þjóðverjar aðeins tvær sjóorrustur, við Dogerbay árið 1915 og Jótland 1916 • Þótt Þjóðverjar hefðu betur í bæði skiptin hörfuðu þeir samt af vettvangi og héldu sig í höfn eftir það Valdimar Stefánsson 2007

14. Hernaðarnýjungar • Fyrri heimsstyrjöldin er jafnan talin fyrsta nútímastyrjöldin • Í henni komu fram fjölmargar hernaðarnýjungar, s. s. eiturgas, skriðdrekar, flugvélar og kafbátar • Af þessum nýjungum voru það einungis kafbátarnir sem höfðu eitthvað að segja um gang stríðsins • Þjóðverjar voru fremstir í kafbátahernaði og sökktu fjölda skipa Bandamanna auk skipa frá hlutlausum þjóðum • Er Þjóðverjar lýstu yfir óheftum kafbátahernaði árið 1917 varð það til þess að Bandaríkin lýstu yfir stríði á hendur Miðveldunum Valdimar Stefánsson 2007

15. Lok stríðsins • Þegar komið var fram til ársins 1918 hafði staðan að ýmsu leyti einfaldast • Rússar höfðu samið vopnahlé og Þjóðverjar gátu nú sent langþráðan liðsauka til vesturvígstöðvanna • Bandamönnum hafði á hinn bóginn borist liðsauki Bandaríkjamanna sem styrktu þá mjög • Á Balkanskaganum höfðu Miðveldin yfirburðastöðu en víglínan við landamæri Grikklands hélt enn • Það var því ljóst að sá aðili sem gæti knúið fram sigur á vesturvígstöðvunum væri sigurvegari stríðsin Valdimar Stefánsson 2007

16. Lok stríðsins • Sumarið 1918 hófu Þjóðverjar stórsókn sem í fyrstu virtist ætla að bera árangur því fallbyssur þeirra komust í skotfæri við París • En herslumuninn vantaði á að Þjóðverjar gætu splundrað vörnum Bandamanna og brátt tóku þeir að hörfa aftur til fyrri víglínu og síðan tókst Bandamönnum að knýja þá enn lengra að landamærunum • Á Balkanskaga tókst Bandamönnum að brjótast gegnum víglínu Búlgara og sóttu að landamærum Austurríkis • Þegar hér var komið sögu var ljóst að Miðveldin höfðu beðið ósigur og þann 11. nóvember 1918 voru vopnahlésskilmálar undirritaðir Valdimar Stefánsson 2007

17. Hin stríðshrjáða Evrópa • Evrópa var í losti eftir meira en fjögurra ára stórstríð • Mannfallið hafði verið geigvænlegt og líklega ekki mikið undir 10 milljónum fallinna hermanna • Þjóðverjar og Rússar höfðu misst flesta hermenn, hátt í tvær milljónir hvor þjóð • Frakkar og Austurríkismenn höfðu einnig misst yfir milljón hermenn og Bretar litlu færri • Serbar, Tyrkir og Rúmenar höfðu misst nokkur hundruð þúsund menn hver þjóð Valdimar Stefánsson 2007