Download
1 / 79
790 likes | 973 Views
Witam Państwa na wykładzie z podstaw mikro-ekonomii, :)…. PAŃSTWO. Ludzie nie zawsze są zadowoleni z wyników działania rynku. Jego ZAWODNOŚĆ (ang. MARKET FAILURE ) sprawia, że państwo interweniuje, zmieniając rynkowe rozstrzygnięcie kwestii: „Co, jak i dla kogo jest wytwarzane”.
E N D
Ludzie nie zawsze są zadowoleni z wyników działania rynku. Jego ZAWODNOŚĆ (ang. MARKET FAILURE) sprawia, że państwo interweniuje, zmieniając rynkowe rozstrzygnięcie kwestii: „Co, jak i dla kogo jest wytwarzane”. MY ZAJMIEMY SIĘ DZIAŁANIAMI PAŃSTWA NA POJEDYNCZYCH RYNKACH...
Państwo zmierza do zapewnienia EFEKTYWNOŚCI rozdziału (alokacji) dóbr między różne zastosowania. EFEKTYWNOŚĆ dotyczy kwestii: „Co i jak jest produkowane?”. ■EFEKTYWNOŚĆ gospodarowania rośnie, kiedy z po- posiadanych zasobów (np. pracy) społeczeństwo wyt- warza więcej dóbr, które możliwie najlepiej odpowia- wiadają potrzebom ludzi.
Państwo chce również SPRAWIEDLIWOŚCI. Sprawiedliwość dotyczy kwestii: „Dla kogo jest produkowane?”, czyli podziału dochodów (majątku, szans). Ludzie spierają się, jaki podział jest SPRAWIEDLIWY. ■Wielu ludzi za SPRAWIEDLIWY ma taki podział dochodów, w przypadku którego dochody są propor- cjonalne do wyników pracy i (lub) wysiłku i (lub) po- trzeb ludzi.
W imię EFEKTYWNOŚCI (głównie) państwo m. in. zapobiega MONOPOLIZACJI, kontroluje EFEKTY ZEWNĘTRZNE, wspiera powstawanie DÓBR PUBLICZNYCH, zwalcza KŁOPO-TY Z INFORMACJĄ, trapiące sprzedawców i nabywców.
POLITYKA ANTYMONOPOLOWA • Pamiętasz? Monopol czysty to jedyny producent dobra, który w dodat-ku nie jest zagrożony pojawieniem się innych producentów. • Na zmonopolizowanym rynku BARIERY WEJŚCIA uniemożliwia-ją konkurentom podjęcie produkcji.
Zmieniając wielkość produkcji, monopol wpływa na cenę. W efek-cie zwykle MONOPOLE PRODUKUJĄ MNIEJ I SPRZEDAJĄ DROŻEJ niż miałoby to miejsce, gdyby w opanowanej przez mo-nopol gałęzi trwała konkurencja.
Monopol wielozakladowy MC, MR, P P1 A MC MR D 0 Q QM QC
GAŁĄŹ ZMONOPOLIZOWANA WYTWARZA QM. MC, MR, P P1 A MC MR D 0 Q QM QC
KONTROLA JUŻ ISTNIEJĄCYCH MONOPOLI Państwo np. zwalcza ZMOWY CENOWE (ang. price fixing) i DRAPIEŻNE CENOTWÓRSTWO (ang. predatory pricing). Do zmowy cenowej dochodzi, gdy kilka wielkich przedsiębiorstw zmniejsza produkcję i uzgadnia cenę, zaprzestając stosowania jej jako narzędzia konkurencji. Natomiast drapieżnym cenotwórst-wem jest ustalanie ceny poniżej kosztów produkcji w celu wyparcia konkurentów z gałęzi.
W ramach polityki antymonopolowej państwo zwalcza także WY-KORZYTYWANIE przez wielkie przedsiębiorstwa UPRZYWILE-JOWANEJ POZYCJI RYNKOWEJ, a także OGRANICZANIE przez nie DOSTĘPU KONKURENTÓW DO RYNKU.
NIEDOPUSZCZANIE DO POWSTANIA NOWYCH PRZEDSIĘ-BIORSTW DYSPONUJĄCYCH „SIŁĄ MONOPOLISTYCZNĄ”. Chodzi o KONTROLĘ POŁĄCZEŃ PRZEDSIĘBIORSTW (fuzji) (ang. mergers). Jednym z czynników wpływające na decyzję władz anty-monopolowych o wydaniu (lub nie!) zgody na połączenie przedsię-biorstw jest poziom indeksu Herfindahla-Hirschmana.
Podział monopolu jednozakładowego oznacza wzrost kosztów pro-dukcji i niebezpieczeństwo powtórnego zmonopolizowania rynku. W takiej sytuacji państwo zwykle za pomocą niezależnej od rząduAGENCJI REGULACYJNEJ („regulatora”) bezpośrednio kontroluje („reguluje”) wchodzący w grę rynek.
EFEKTY ZEWNĘTRZNE Formą zawodności rynku, z którą zmaga się państwo, są także EFEKTY ZEWNĘTRZNE (ang. externalities). Kiedy ktoś – gospodarując – wpływa na koszty i zado- wolenie innych inaczej niż za pośrednictwem cen, ma- my do czynienia z efektem zewnętrznym. Innymi słowy efekty zewnętrzne są DOTYCZĄCYMI OSÓB PO-STRONNYCH UBOCZNYMI SKUTKAMI CZYJEGOŚ GOSPO-DAROWANIA.
Np. efektem zewnętrznym JEST bezpieczeństwo w okolicy luksu-sowego hotelu na warszawskim Starym Mieście. NIE SĄ nim natomiast korzyści Rosji z wyższych cen ropy nafto-wej po ograniczeniu produkcji przez Arabię Sauddyjską. Jednak inni wyróżniają pieniężne (ang. pecuniary) i niepieniężne (ang. non-pecuniary) efekty zewnętrzne…
PRZYKŁADY: Papieros, róże przed czyimś gankiem, SO2 emitowane wprost do at-mosfery przez tę fabrykę, droga dojazdowa do autostrady zbudo-wana przez pewną firmę ku zadowoleniu okolicznej ludności, przy-kry zapach wokół garbarni, śmieci w lesie. RODZAJE EFEKTÓW ZEWNĘTRZNYCH: 1. PRODUKCYJNE I KONSUMPCYJNE. -Sąsiad wytruł mszyce na swoje działce, więc moje owoce są zdro-we. -Sąsiad słuch muzyki ludowej „na pełny regulator”. 2. POZYTYWNE I NEGATYWNE -Cukrownia wyrzuca na hałdę cenne odpady poprodukcyjne. -Wyprowadziliśmy psa na spacer i teraz nie da się wejść na traw-nik.
Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z efektami zewnętrznymi (np. między sobą ne-gocjując odpowiednie zmniejszenie produkcji), więc musi je zastą-pić państwo. • Podatek Pigou (MSC-MPC?).
Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z efektami zewnętrznymi (np. między sobą ne-gocjując odpowiednie zmniejszenie produkcji), więc musi je zastą-pić państwo. • Podatek Pigou (MSC-MPC?). • 2. Ograniczenia ilościowe (limity) (ang. command & control).
Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z efektami zewnętrznymi (np. między sobą ne-gocjując odpowiednie zmniejszenie produkcji), więc musi je zastą-pić państwo. • Podatek Pigou (MSC-MPC?). • 2. Ograniczenia ilościowe (limity) (ang. command & control). • 3. Jednolity podatek od emitowanej ilości zanieczyszczeń.
Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa zwykle nie są w stanie same poradzić sobie z efektami zewnętrznymi (np. między sobą ne-gocjując odpowiednie zmniejszenie produkcji), więc musi je zastą-pić państwo. • Podatek Pigou (MSC-MPC?). • 2. Ograniczenia ilościowe (limity) (ang. command & control). • 3. Jednolity podatek od emitowanej ilości zanieczyszczeń. • 4. Sztuczny rynek „kartek na trucie”.
Nie są przedmiotem rywalizacji Są przedmiotem rywalizacji DOBRA Dają się zastrzec Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatłoczony basen na „Legii”) Tragedia wspólnego pas-twiska (np.zatłoczona plaża) Nie dają się zastrzec Dobra publiczne(np. obrona narodowa) DOBRA PUBLICZNE I PODOBNE PROBLEMY Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska
Nie są przedmiotem rywalizacji Są przedmiotem rywalizacji DOBRA Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dają się zastrzec Dobra klubowe (np. nie zatłoczony basen na „Legii”) Tragedia wspólnego pas-twiska (np.zatłoczona plaża) Nie dają się zastrzec Dobra publiczne(np. obrona narodowa) Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska DOBRA PRYWATNEznamy doskonale; np. kiedy ktoś odgryzie kawałek naszej kanapki, dla nas zostaje mniej, jednak to my de-cydujemy, czy poczęstujemy kogoś kanapką. Zwykle nie przy-sparzają one kłopotów państwu, prywatni producenci wytwarza-ją ich dla nas mnóstwo!
Nie są przedmiotem rywalizacji Są przedmiotem rywalizacji DOBRA Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatłoczony basen na „Legii”) Dają się zastrzec Tragedia wspólnego pas-twiska (np.zatłoczona plaża) Nie dają się zastrzec Dobra publiczne(np. obrona narodowa) Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska Z DOBRAMI KLUBOWYMI stykamy się rzadziej: np. wielu może wspólnie kibicować „Legii”, lecz jej właściciel jest w stanie nie wpuścić na stadion kogoś, kto nie zapłacił za bilet. Również dobrami „klubowymi” państwo nie musi się bardzo przejmować, bo prywatne przedsiębiorstwa chętnie produkują je dla członków „klubu”.
Nie są przedmiotem rywalizacji Są przedmiotem rywalizacji DOBRA Dobra prywatne (np. kanapka z szynką) Dobra klubowe (np. nie zatłoczony basen na „Legii”) Dają się zastrzec Tragedia wspólnego pas-twiska (np.zatłoczona plaża) Nie dają się zastrzec Dobra publiczne(np. obrona narodowa) Dobra prywatne, klubowe, publiczne i tragedia wspólnego pastwiska Zupełnie inaczej jest zDOBRAMI PUBLICZNYMI (ang. public goods), których dotyczy EFEKT GAPOWICZA (ang. free ri-ding): niemożność wykluczenia z udziału w konsumpcji (używa-nia) dobra powoduje, że z dobra można korzystać, nie ponosząc kosztów jego wytworzenia. Z udziału w korzystaniu z dóbr publicznych nie spo- sób nikogo wykluczyć, a to że ktoś korzysta z takiego dobra – do pewnej liczności zbioru korzystających - nie przeszkadza innym.
Prawo, obrona narodowa, bezpieczeństwo na ulicach, polityka gospodarcza, pokaz sztucznych ogni, drogi i zieleńce miejskie, ogólnie dostępne kąpieliska, światło latarni morskiej, pomnik na Placu Niepodległości, publiczne radio i telewizja – oto przykłady dóbr publicznych.
Prywatne firmy zwykle nie produkują wystarczającej ilości dóbr publicznych. Przecież nie są organizacjami charytatywnymi i mu-szą dostać zapłatę za swój produkt. Tymczasem dobra publiczne padają ofiarą gapowiczów.
Co może zrobić państwo, aby zapobiec nieefektywności towarzy- szącej zjawisku dóbr publicznych? • Oto rozwiązania: • Państwo może samo wytwarzać te dobra. • Państwo może zamówić produkcję tych dóbr u prywatnych producentów. • Państwo może stworzyć możliwość wykluczenia osób niepowo-łanych z udziału w konsumpcji (użytkowaniu) tych dóbr.
KŁOPOTY Z INFORMACJĄ • Kłopoty z informacją przyjmują dwie formy: • ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asym-metric information) (np. między sprzedawców i nabywców). • DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE).
ASYMETRYCZNY ROZKŁAD INFORMACJI (ang. asymmetric information) (np. między sprzedawców i nabywców) Chodzi o sytuacje, w których gorsze poinformowanie jednej ze stron transakcji o ważnych cechach dobra lub samej transakcji może skłonić państwo do obrony „słab- szego”.
PRZYKŁADY: Praca przy azbeście, lek o nieznanych skutkach ubocznych, pożycz-ka, której prawdziwy koszt Twój Bank zamaskował finansowym żargonem, sfałszowana kiełbasa „Krakowska”, marihuana sprze-dawana w szkołach podstawowych, płyta The Best of Pink Floyd nagrana przez grupę Anacondaz Mławy, Pistolet-zabawka, którym przy odrobinie wysiłku można wybić oko siostrze
FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA: • Ustawy o bezpieczeństwie pracy. • Ustawy o uczciwym handlu. • Ograniczanie dostępu dóbr do rynku. • Ograniczanie dostępu producentów do rynku. • Udostępnianie informacji.
DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE) Chodzi o sytuacje, w których jednostka - nie biorąc pod uwa-gę efektów zewnętrznych swojego działania, a także norm kul-turowych - podejmuje (RZEKOMO!) niewłaściwe decyzje o ilości nabywanych (konsumowanych) dóbr. Nawet jeśli informacja jest symetryczna, ludzie (rze-komo!) źle oceniają użyteczność pewnych dóbr...
PRZYKŁADY: Szczepienia ochronne, alkohol, wyroby tytoniowe, hazard, handel częściami ludzkiego ciała, „wysoka” kultura, aborcja, edukacja, niektóre rodzaje ubezpieczeń (OC, ubezpieczenie emerytalne), pornografia, prostytucja, transmisja z meczu Reprezentacji Naro-dowej, samochodowe pasy bezpieczeństwa, eutanazja.
DOBRA POŻĄDANE (ang. merit goods) i NIEPOŻĄDANE (ang. merit bads) (SPOŁECZNIE) • FORMY INTERWENCJI PAŃSTWA: • Nakazy i zakazy. • Podatki i subsydia. • Propaganda „społeczna”.
Poza efektywnością państwo dba również o SPRAWIEDLIWOŚĆ. Dbałość ta - zwykle - oparta jest na przekonaniu, że LUDZIE SĄ RÓWNI.
Z poglądu o równości ludzi wynika, że jedni nie powinni cierpieć wtedy, kiedy inni są szczęśliwi, i że należy temu - W MIARĘ MOŻLIWOŚCI* – zapobiegać. Oznacza to także, że jedni ludzie nie powinni - W MIARĘ MOŻLIWOŚCI* – ograniczać wolności innych ludzi i decydować o ich losie (np. ludzie nie powinni mieć innych ludzi na własność). ------------------------ * Zapobieganie cierpieniu i ograniczaniu wolności bywa sprzeczne z poglą-dem, że ludzie powinni odpowiadać za własne czyny…
W praktyce w demokratycznych społeczeństwach dbałość państwa o sprawiedliwość przyjmuje zwykle formę wyrównywania dochodów za pomocą podatków i zasiłków, a także formę dbałości o wolność ludzi*. W tym miejscu zajmiemy się wyrównywaniem dochodów za pomocą PODATKÓW i ZASIŁKÓW. ------------------------ *Wyrównywanie dochodów i dbałość o wolność (np. wolność dysponowa-nia dochodem) bywają sprzeczne…
PODATKI PODATKI są głównym źródłem dochodów państwa. W Polsce wpływy z opodatkowania wyniosły w 2003 r. 88,9% wszystkich do-chodów budżetu centralnego („budżetu państwa”) (kolejne 2,5% stanowiły dochody z cła, które też jest podatkiem). Podatki są to - nie związane z własnością – przymuso- wepłatności gospodarstw domowych i przedsiębiorstw na rzecz państwa.
RODZAJE PODATKÓW Często wyróżnia się podatki: BEZPOŚREDNIE i POŚREDNIE. Podatki bezpośrednie płacą ludzie możliwi do zidentyfikowania (np. wedle kryterium wysokości dochodu) przed zapłaceniem po-datku. W Polsce w 2005 r. do bezpośrednich zaliczano następujące po-datki „centralne”: dochodowy od osób fizycznych (ang. personal income tax, PIT); dochodowy od osób prawnych (ang. corporate income tax, CIT) i „gminne”: od spadków i darowizn; rolny; leśny; od nieruchomości. Natomiast podatki pośrednie płacą ludzie, których nie da się z pew-nością zidentyfikować przed zapłaceniem podatku, bo te podatki są ukryte w cenach dóbr i warunkiem ich zapłacenia jest nabycie konkretnego dobra. W Polsce pośrednie są np: podatek od wartości dodanej (ang. value added tax, VAT), akcyza, podatek od gier.
PODATKI A SPRAWIEDLIWOŚĆ Ludzie chcą, aby podatki były sprawiedliwe. Rozumieją przez to różne rzeczy. Domagają się np. sprawiedliwości poziomej i piono-wej. SPRAWIEDLIWOŚĆ POZIOMA oznacza, że znajdujące się w ta-kiej samej sytuacji osoby o równym dochodzie płacą tyle samo. SPRAWIEDLIWOŚĆ PIONOWAto stan, gdy podatek jest równie dolegliwy dla wszystkich, bez względu na dochód. Zauważ związek postulatów sprawiedliwości poziomej i sprawiedli-wości poziomej z wiarą w to, że LUDZIE SĄ RÓWNI (skoro są równi, to należy ich tak samo, tzn. „równo”, traktować… ).
Z kolei rzecznicy ZASADY: PŁACI, KTO KORZYSTA (ang. bene-fits principle), chcą opodatkować korzyści z konkretnych działań państwa (np. podatek drogowy powinni płacić głównie właściciele samochodów). (Zauważ związek tego postulatu z postulatem spra-wiedliwości poziomej…).
Ludzie bywają także zwolennikami ZASADY ZDOLNOŚCI DO PŁACENIA (ang. ability to pay principle), twierdząc, że podatki powinni płacić ci, których na to stać. (Zauważ związek tego postulatu z postulatem sprawiedliwości pionowej…).
