Rotterdam Opslag en Afvang Demonstratieproject (ROAD) Introductie

1. Rotterdam Opslag en AfvangDemonstratieproject (ROAD)Introductie Hoek van Holland 14 juni 2011

2. Wat is CO2? • Wat is CO2?: koolstofdioxide of koolzuurgas O=C=O • Wat doet CO2? reuk-, geur- en smaakloos, niet brandbaar, niet explosief • Hoe ontstaat CO2? verbranding fossiele brandstoffen, uitademen mens • Wat kan je met CO2? frisdrank, kassen, brandblussers, grondstof industrie

3. Waarom CO2-uitstoot verminderen? • Toenemede mondiale energievraag • Fossiele brandstoffen voorlopig nog noodzakelijk • CO2-uitstoot draagt bij aan broeikaseffect en klimaatverandering • Transitie naar “CO2-arme” energievoorziening: • Efficienter energieverbruik • Duurzame energie • CO2 -afvang en -opslag

4. European Energy Programme For Recovery (EEPR) ROAD is door Europese Commissie geselecteerd als één van 6 EEPR projecten Hatfield, United Kingdom (Pre-combustion offshore / gasfield) Bełchatów, Poland (Post-combustion onshore / Saline aquifer) Rotterdam, The Netherlands (Post-combustion offshore / gasfield) Jänschwalde, Germany (Oxy fuel / Post-combustion onshore) Compostilla, Spain (OXY-CFB onshore / Saline aquifer) Porto Tolle, Italy, (Post-combustion offshore / Saline aquifer)

5. Waarom CCS demonstratieprojecten in Nederland? • Industriële gebieden met groot aantal puntbronnen • Nieuwe energiecentrales in aanbouw met mogelijke toepassing CCS • On- en off-shore gasreservoirs die komende jaren uitgeproduceerd raken • Uitgeproduceerde reservoirs van gasvelden vormen geschikte structuur voor CO2-opslag • Veel kennis beschikbaar over gastransport door dicht landelijk aardgasnet • Veel ervaring met olie- en gaswinning en gasopslag in aquifers en gasreservoirs

6. CCS in Rotterdamse regio • E.ON Benelux en Electrabel / GDF-SUEZ Group werken nauw samen met Rotterdam Climate Initiative (RCI) aan ontwikkeling Rotterdams CCS netwerk • CCS netwerk strategisch speerpunt voor Rotterdamse haven- en industriecomplex • ROAD als belangrijk startpunt voor Rotterdams CCS netwerk en stimulus voor duurzame economische ontwikkeling Rotterdamse regio

7. Waar staat naam ‘ROAD’ voor? Rotterdam Opslag Afvang Demonstratieproject

8. Wie is ROAD? • Maasvlakte CCS Project C.V. is joint venture van: • E.ON Benelux • Electrabel Nederland (GdF-SUEZ Groep) • In samenwerking met beoogde partners: • TAQA Energy • GDF SUEZ E&P • Met financiële steun van: • Europese Commissie (EU) • Rijksoverheid • Global CCS Institute

9. Wat zijn doelstellingen ROAD? • Demonstreren haalbaarheid (technisch, economisch) van gehele CCS-keten op grootschalig (industrieel) niveau • Vanaf 2015 circa 1,1 miljoen ton CO2 per jaar afvangen en opslaan in (bijna) lege gasvelden • Kennis en ervaring opdoen met gehele, grootschalige CCS-keten: • Technisch • Juridisch • Economisch • Organisatorisch • Maatschappelijk

10. CO2-afvang, -transport en -opslagketen energie centrale(Maasvlakte) CO2-afvang Platform P-18A compressie 20 meter transportleiding5 km over land (Maasvlakte) transportleiding 20 km over zeebodem (Noordzee) 3,5 km CO2-opslag in leeg gasveld niet op schaal

11. MPP3 location Nieuwe elektriciteitscentrale op Maasvlakte

12. CO2-afvanginstallatie

13. STAP 2 In de “absorber”wordt het rookgas gewassen. Hierbij komt de CO2 in het rookgas in aanraking met een oplosmiddel waarin de CO2 oplost. De nagenoeg CO2 vrije rookgassen worden vervolgens via de schoorsteen uitgestoten. Het mengsel van het oplosmiddel en de CO2 gaat vervolgens naar de zogenoemde “desorber”. STAP 3 In de “desorber”wordt het mengsel van oplosmiddel en CO2 met stoom verhit. Hierdoor wordt de CO2 weer gescheiden van het oplosmiddel, dat vervolgens weer hergebruikt kan worden in de absorber. De hoog geconcentreerde CO2 wordt naar een compressor geleid. STAP 1 Het rookgas van de elektriciteitscentrale wordt opgevangen en gekoeld. Vervolgens wordt het rookgas extra ontzwaveld. Na dit ontzwavelingsproces gaat het rookgas naar de zogenoemde “absorber”. CO2-afvang STAP 4 In de compressor wordt de CO2 onder hoge druk gebracht en via een pijpleiding getransporteerd naar het platform op de Noordzee. Daar wordt de CO2 geïnjecteerd in bijna lege gasvelden en permanent opgeslagen. schoon rookgas hergebruikt oplosmiddel CO2 absorber CO2 desorber zwavelfilter rookgas compressor koeler CO2 pure CO2 oplosmiddelmet CO2 zwaveloxide

14. CO2-transport over land

15. Opslaglocatie

16. Tijdspad en mijlpalen 14 juli 2009 : indienen projectvoorstel EC September 2009 : selectie projectvoorstel door Europese Commissie Mei 2010 : subsidiebeschikking Nederlandse overheid September 2010 : publicatie MER-startnotitie Q2/Q3 2011 : MER en vergunning aanvragen 2013 : activering E.ON centrale MPP3 2015 : volledige CCS keten operationeel 2015-2020 : demonstratie CCS-keten

17. Maasvlakte CCS project C.V. Parallelweg 1 3112 NA Schiedam www.road2020.nl

18. Keten van CO2-afvang, -transport en -opslag TRANSPORT AFVANG OPSLAG energiecentrales pijpleiding lege gasvelden oliewinning chemische industrie schip

19. Vormen van CO2-opslag mineralen bossen / oceanen ondergronds: olie gas steenkool waterlaag

20. Rotterdam Climate Initiative CCS doelstellingen

21. Rotterdam CCS netwerk 2011

22. Rotterdam CCS netwerk 2015

23. Rotterdam CCS netwerk 2025