De vrijwillige burger

1. De vrijwillige burger A (wo)man for all seasons?Marc Hooghe

2. Sociaal kapitaal Politicoloog Robert Putnam lanceerde de term sociaal kapitaal • hechte samenlevingen, waarbinnen de burgers op intensieve wijze formele en informele banden met elkaar onderhouden, - functioneren beter - sterke en stabiele democratie - algemene levenskwaliteit ligt hoger • Conclusie: samenlevingen hebben nood aan: • fysiek kapitaal (geld, goederen, …) • Menselijk kapitaal (opleiding, vaardigheden, …) • Sociaal kapitaal (verbondenheid, maatschappelijke inzet en vertrouwen) • Verband: waarden en participatie mensen zijn beïnvloed door nomen uit hun omgeving en interactie met anderen -> wij nemen min of meer deze waarden over.

3. Gedeelde verantwoordelijkheid • Intensieve wisselwerking tussen: • eigen opvattingen • opvattingen van de directe omgeving • de ruimere cultuur waarvan men deel uitmaakt • Samen brengen van mensen levert: • Een bijdrage aan de opbouw van een democtratische politieke cultuur op • Verantwoordelijkheid • Individuele burgers • De inrichting van politiek systeem, de economie en de arbeidsmarkt maken het een stuk minder aantrekkelijk om zich nog vrijwillig in te zetten

4. Politiek niet abdiceren • Inzichten door theorie van Sociaal kapitaal mogen niet leiden tot een abicatie van het politiek systeem. • basis vormen voor een nieuw partnerschap tussen overheid, middenveld en individuele burger 3 aspecten die problematisch zijn voor de politieke rol van het maatschappelijk middenveld • Sterke ongelijkheid inzake de deelname aan het vrijwilligerswerk • Sterke invloed van levensbeschouwelijke dimensie • vrijwilligerswerk roept onopgeloste vragen op over de terreinafbakening tussen burger en overheid.

5. Romig vrijwillgerswerk • Overdracht van maatschappelijke functies van de overheid naar het middenveld • vorm van democratisering • Actieve vrijwilligerswerk bijzonder ongelijk gespreid over onze samenleving • Hoger opgeleide burgers zijn sterk oververtegenwoordigd

6. Cumulatielogica • Overheidsbeleid dat gericht is om maatschappelijk leven te bevorderen • RVA doet nog altijd moeilijk als een werkloze vrijwilligerswerk wil verrichten • Compensatielogica • Diegenen die geen betaalde baan hebben omwille van werkloosheid, pensioenen of loopbaanonderbreking zouden dit compenseren door vrijwilligerswerk te verrichten

7. Van kerkwerk tot netwerk • Geen daling van participatiebereidheid • Verjonging van het middenveld waardoor oude organisaties het moeilijker krijgen. • Van gelovigen wordt verwacht dat ze zich inzetten voor de medemens maar in onze geseculariseerde tijden werkt dit niet meer motiverend.

8. Tussen burger en overheid • Ideologieën boeten sterk aan betekenis in. • Nood aan meer actief optredende en meer sturende overheid

9. Elk speelt zijn rol • Initiatieven die er in slagen kwetsbare mensen samen te brengen, leveren een belangrijke bijdrage: • aan het versterken van het maatschappelijk weefsel • aan het democratisch gehalte van onze samenleving • Nieuw partnerschap tussen overheid en middenveld • Elke partner neemt zijn verantwoordelijkheid op

10. Verwijzingen • Patrick Dewael (2001), Wederzijds respect. De gevaren van het Blok. Houtekiet, Antwerpen, pp. 116-177. • Robert Putnam (2000), Bowling Alone. The Collapse and Revival of American Community. Siman and Schuster, New York. • Mark Elchardus, Luc Hyse en Marc Hooghe (red., 2001), Het maatschappelijk middenveld in Vlaanderen. VUB Press, Brussel. • Marc Hooghe (2001), Waardecongruentie binnen vrijwillige verenigingen. Een sociaal-psychologisch verklaringsmodel voor de interactie van zelfselectie en socialisering, Mens en Maatschappij, 76(2), 102-120. • Marc Hooghe (1999), Participatie en de vorming van sociaal kapitaal. Een exploratie van het causaal verband tussen participatie en maatschappelijke houdingen, Sociologische Gids, 46(6), 494-520. • Dietlind Stolle (2000), Het onderzoek naar sociaal kapitaal, pp. 25-60 in M. Hooghe (red.), Sociaal kapitaal en democratie. Acco, Leuven • Marc Hooghe (2001), ‘Not for our kind of people’. The sour grapes phenomenon as a causal mechanism for political passivity, pp. 162-175 in P. Dekker & E. Uslaner (eds.), Social Capital and Participation in Everyday Life. Routledge, London. • Suzana Koelet (2002), Zorgen voor morgen. Ouderschap tussen 1988 en 1999, Jaarboek 2002. Seksualiteit. Relaties. Geboortenregeling. Trefpunt Cgso, Gent. • Marc Hooghe (2000), Culturele en maatschappelijke kenmerken en het participatieniveau van de Vlaamse bevolking, pp. 113-146 in M. Hooghe (red.), Sociaal kapitaal en democratie. Acco, Leuven.

11. Verwijzingen • Peer Scheepers & Jacques Jansen (2001), Informele aspecten van sociaal kapitaal. Ontwikkelingen in Nederland, 1970-1998, Mens en Maatschappij, 76(3), 183-201. • Joep de Hart & Paul Dekker (2000), Kerkelijkheid en maatschappelijke participatie, pp. 147-174 in M. Hooghe (red.), Sociaal kapitaal en democratie. Acco, Leuven; René Bekkers, Kerklidmaatschap en participatie in vrijwilligerswerk, Sociologische Gids, 47, 268-292. • Marc Hooghe (1997), Burgerschap na de verzuiling?, Alert, 23(3), 51-55. • Nadia Molenaers (2000), Sociaal kapitaal en de performantie van lokale ontwikkelingsprojecten, pp. 287-316 in M. Hooghe (red.), Sociaal kapitaal en democratie. Acco, Leuven