Regels voor de praatzieke burger

1. Regels voor de praatzieke burger examen 2010 II, de samenvatting

2. Aandachtspunt 1 • Om welke reden het vrijuit spreken zelf onderwerp van debat is In een vraag: Om welke reden is het vrijuit spreken zelf onderwerp van debat?

3. Aandachtspunt 1 Het vrijuit spreken zelf is ook voortdurend onderwerp van debat. Zijn er grenzen aan wat je in een democratie mag zeggen? Mag je bijvoorbeeld mensen beledigen als hun uiterlijk, mening, levensstijl, seksuele voorkeur, kledingdracht of godsdienst je niet aanstaan? Of zijn sommige vormen van vrijuit spreken juist een bedreiging voor de mondigheid die de grondslag vormt van de westerse cultuur? (alinea 2)

4. Aandachtspunt 1 - antwoord De vrijuit van spreken zelf is onderwerp van debat omdat het niet altijd duidelijk is waarde grens ligtals het om vrijuit spreken gaat.

5. Aandachtspunt 1 Maximumscore 2 (reden om het vrijuit spreken ter discussie te stellen) • Het vrijuit spreken staat ter discussie omdat 1 • niet duidelijk is waar de grens ligt (aan vrijuit spreken) / niet duidelijk is wat wel en niet gezegd kan worden 1 Opmerkingen Geen punten toekennen aan formuleringen die ontleend zijn aan alinea 1. Geen punten toekennen als alleen voorbeelden uit alinea 2 genoemd worden (beledigen om geloof, seksuele voorkeur etc.)

6. Aandachtspunt 2 • Wat de visie van Domela Nieuwenhuisophet vrijuit spreken was en welkevieruitgangspunten daaraan ten grondslag lagen In twee vragen: A: Welke visie had Domela Nieuwenhuis op het vrijuit spreken? B: Welke vier uitgangspunten lagen daaraan ten grondslag?

7. Aandachtspunt 2A In de negentiende eeuw was voorde Friese sociaal-anarchist Ferdinand DomelaNieuwenhuis (1849-1919) hetvrije spreken een van de hoogste principes in hetmenselijk bestaan. Hijbouwde daarmee voort op een westerse traditie vanvrijmoedig enonbevooroordeeld spreken zoals dat inde Griekse Oudheidbestond. Daarbijwas altijd sprake van hiërarchische verhoudingen. De burgermoest het alszijn plicht zien om vanuit een ondergeschiktepositie openlijk dewaarheidte spreken. Hij hoorde de moed tehebben om een meerdere erop tewijzen dat iets niet goed ging, zodat op die manier verbetering tot standgebracht kon worden. (alinea 3)

8. Aandachtspunt 2A - antwoord De visie van Domela Nieuwenhuis was dat vrijuit spreken een van de hoogsteprincipes in hetmenselijk bestaan is.

9. Aandachtspunt 2B Domela Nieuwenhuis zag het alseen plicht te laten merken dat je hetergens niet mee eens bent, ook als jedaardoor in de gevangenis belandtofde gunst van vrienden, de partij of hetvolk verliest. Het innemen vaneenkritisch standpunt vergde in die tijdveel moed. Verder meende hij datwatiemand zegt, redelijk en verstandigmoest zijn.Bovendienmoest elkgezagvan boven- en buitenaf worden verworpenenalle oordelenmoestenberusten op waarnemingen. Ervaringen gedachten werden pasgeformuleerdnadat alles onderzocht enbeoordeeld was. Tot slot achtte Domela Nieuwenhuiseen krachtig individu de bestebasisvoor een goede samenleving. Hijhad zelfs zo’n groot vertrouwen in hetindividu, dat hij het niet nodig vond omde vrijheid van spreken op welkemanier dan ook te begrenzen. Daarommoest alles wat het individuverstikt,vermeden en bestreden worden. Hij verwierp het idee dat de vrijheid vande een die van de ander kanbelemmeren, en dat er duswettenofmoreledruk nodig zijn om ervoor tezorgen dat anderen geen schadewordttoegebracht. Een staat of anderoverheidsorgaan was in zijn ogen overbodig; het individu is zelf in staatde juiste beslissingen tenemen. (alinea 4 en 5)

10. Aandachtspunt 2B - antwoord De vier aandachtspunten die hieraan ten grondslag liggen zijn de volgende. Hij zag het alseen plicht om te laten merken dat je hetergens nietmee eens bent, wat iemand zegt moet redelijk en verstandig zijn, elkgezagvan boven- enbuitenaf moest wordenverworpen en alleoordelen moestenberusten op waarnemingen. Tot slotachtte DomelaNieuwenhuiseen krachtig individu de bestebasis voor eengoede samenleving.

11. Aandachtspunt 2 maximumscore 6 (visie Domela Nieuwenhuis en vier uitgangspunten) • Door Domela Nieuwenhuis werd vrijuit spreken gezien als een van de hoogste principes (in het menselijk bestaan) 1 • De (vier) uitgangspunten van zijn visie waren 1 • vier van de volgende vijf 4 − burgers moesten hun meerderen durven aanspreken op fouten metals doel demaatschappij te verbeteren / de burger moest het alszijn plicht zien om vanuiteen ondergeschikte positie openlijk dewaarheid te spreken − wat iemand zegt, moest redelijk en verstandig zijn − gezag van bovenaf of buitenaf moest worden verworpen − oordelen moesten berusten op waarneming − het individu was de beste basis voor een goede samenleving (enmocht niet beperkt worden)

12. Aandachtspunt 3 • Hoe de gezagsverhoudingen zichontwikkeldhebbe vanaf de tijd vanDomela Nieuwenhuis totnu In een vraag: Hoe hebben de gezagsverhoudingen zich vanaf de tijd van Domela Nieuwenhuis tot nu zich ontwikkeld?

13. Aandachtspunt 3 Let op: in alinea 6,7 en 8 kun je geen antwoord vinden op de vraag. Waarom niet? Het gaat hier om een ervaring van de schrijver, eigenlijk een voorbeeld en dat hoort niet thuis in een samenvatting. Pas in alinea 9 gaat hij de beschreven voorbeelden koppelen aan de gezagsverhoudingen.

14. Aandachtspunt 3 Toen Domela Nieuwenhuis nogleefde, warende gezagsverhoudingenverticaal en daardoorglashelder. Priesters, ministers, artsen, bovenmeestersen de vader, alshoofd vanhet gezin, werden op hun woordgeloofd. Of zijwerkelijk de waarheid inpacht hadden, was nietaan de orde.Sinds die tijd is de macht vanvorsten,godsdienstige instituten en statenbehoorlijk afgebrokkeld. Politiek is horizontalergeworden, iets tussenburgers onderling. Ze moeten het vooreen belangrijk deel met elkáár zien terooien.(alinea 9)

15. Aandachtspunt 3 - antwoord Vroeger waren de gezagsverhoudingen verticaal en werd er niet aan het gezag getwijfeld. Nu lopen de gezagsverhoudingen horizontaal. Het is iets tussen burgers onderling.

16. Aandachtspunt 3 Maximumscore 2 (ontwikkelingen gezagsverhoudingen) • Vroeger was er sprake van verticale (en vanzelfsprekende/glasheldere/duidelijke) gezagsverhoudingen 1 • tegenwoordig zijn de gezagsverhoudingenhorizontaal (iets tussenburgers onderling)1

17. Aandachtspunt 4 • Wat de drie consequenties van dezeveranderde gezagsverhoudingen voorhetvrije spreken zijn In een vraag: Wat zijn de drie consequenties van dezeveranderde gezagsverhoudingen voorhetvrije spreken?

18. Aandachtspunt 4 Dit alles is niet zonder gevolgengebleven. Despelregels vanhet vrijespreken werden steedsminder in acht genomen.Daarnaastspeelde hetzoeken naar waarheid nauwelijks meereen rol.Vroeger vereiste dat moed, omdat het gerichtwastot het gezag,tot een hogere, machtigereinstantie.Hethuidige ‘zeggen wat je denkt’ heeftnog maarweinigmetdeze traditie temaken. (alinea 10)

19. Aandachtspunt 4 - antwoord De drie consequenties voor deze veranderingen zijn dat de spelregels vanhet vrijespreken steedsminder in acht werden genomen. Daarnaast speelde hetzoeken naar waarheid nauwelijks meereen rol en tot slot zeggen steeds meer mensen precies wat ze denken.

20. Aandachtspunt 4 Als je goed oplet dan zie je dat in de volgende alinea ook nog een consequentie staat. Deze mag je in plaats van een andere noemen. Wat ons vandaag de dag nog welverbindt met de idealen van DomelaNieuwenhuis, is de plicht om kritisch tezijn en de bereidheid om meningen enuitspraken ter discussie te stellen. Daarbij laat de burger zich lieverovertuigen door argumenten dan doorgezag, reclame of dwang. Het vrije enopenlijke spreken is vooral iets tussenburgers en groepen burgers geworden,en veel minder een moedig sprekendat zich van onder naar boven richt. (alinea 11)

21. Aandachtspunt 4 maximumscore 3 (drie consequenties voor het vrijuit spreken) • drie van de volgende vier: 3 − Het vrijuit spreken is steeds minder gebonden aan spelregels. − Vrijuit spreken is vooral iets tussen burgers (en groepen burgers)geworden. − Het zoeken naar waarheid speelt nauwelijks een rol. − Steeds meer mensen zeggen wat ze denken.

22. Aandachtspunt 5 • Welk maatschappelijk probleem daarbij ontstaat In een vraag: Welk maatschappelijk probleem ontstaat hierbij?

23. Aandachtspunt 5 Daarbij kan zich een probleemvoordoen.Iedereen mag in eendemocratie vrijuit spreken,maar wat moeten we doen als kwaadwillendemensen het hoogste woord voeren, haatdragende taal uitslaan en dedemocratie ingevaar willen brengen?Wat betekent het voorhet vrijespreken dat vrijwel alle relaties in desamenleving horizontaler zijn geworden?(alinea 12)

24. Aandachtspunt 5 - antwoord Het maatschappelijke probleem dat hier ontstaat is dat kwaadwillende mensen het hoogste woord gaan voeren. Dus dat de democratie in gevaar komt.

25. Aandachtspunt 5 maximumscore 3 (maatschappelijk probleem en ontstaan daarvan) • Hierdoor 1 • doet zich een maatschappelijk probleem voor 1 • De democratie kan gevaar lopen / er bestaat hetrisico voorhaatdragende taal door kwaadwillendemensen

26. Aandachtspunt 6 • Welke aanbeveling gedaan wordt omhet maatschappelijk probleem op telossen. In een vraag: Welke aanbeveling wordt gedaan om het maatschappelijke probleem op te lossen?

27. Aandachtspunt 6 De horizontale relaties van numaken de verleiding om te zeggenwatje denkt steeds groter. Alswe nietwillen terugkeren naar deverticale verhoudingen van vroeger, dan is hetvan belang omnieuwe culturele regelste ontwikkelen voor het vrije spreken.Jekunt afspreken dat het vrijuitspreken de menselijke waardigheidniet mag aantasten. Iemand een beestnoemen kan totuitsluiting ofdiscriminatie leiden. Het vrijelijkspreken zou bovendien altijdgepaardmoeten gaanmet wederzijds respect.Een voorbeelddaarvan gaf de burgemeestervan Rotterdam, Ahmed Aboutaleb,indertijd in een interviewmet ‘de Volkskrant’. “Stichters van moskeeën,” zei hij,“zouden dewijsheid moeten hebben om niet alhun wensen – zoals minaretten hoger dandelichtmasten vanFeyenoord – keihard op tafel te leggen. Ze moetenrekeninghouden met de gevoelens onder de bevolking en de wijsheidhebben een stapje terug te doen.” (alinea 17)

28. Aandachtspunt 6 Juist een samenleving dieiedereen het rechtgeeftom openlijkzijn zegje te doen, zal zich bewustmoeten zijn van het feit dat mensenniet van naturegeneigd zijn tot het goede. Erzullen in het vrijedebatsteeds spelregels nodig zijn om hetverbalegeweld en de schade die ditkan berokkenen binnende perken tehouden. Ineen horizontalesamenlevingheeft de dialoog duizendmaal meerkracht.(alinea 18)

29. Aandachtspunt 6 De aanbeveling is dat er spelregeld moeten komen om de democratie te beschermen en om de schade die het vrije debat kan berokkenen te beperken.

30. Aandachtspunt 6 maximumscore 1 (aanbeveling) • één van de volgende: 1 − Spelregels (voor het vrijuit spreken) zijn nodig omde democratieveilig te stellen. − Spelregels (voor het vrijuit spreken) zijn nodig omde schadebinnen de perken te houden.

31. Netversie maken • Zet alle antwoorden achter elkaar • Kijk of de zinnen goed aansluiten • Kijk of je dingen moet weglaten of dingen moet toevoegen • Let op taalfouten en spelfouten!!! • Schrijf de netversie

32. samenvatting De vrijuit van spreken zelf is onderwerp vandebat omdat het niet altijd duidelijk is waar de grens ligtals het om vrijuit spreken gaat. De visie van Domela Nieuwenhuis was dat vrijuitspreken een van de hoogste Principes inhet menselijk bestaan is. De vier aandachtspunten die hieraan ten grondslag liggenzijn de volgende. Hij zag het alseen plicht om te laten merken dat je hetergens nietmee eensbent, wat iemand zegt moet redelijk en verstandig zijn, elkgezagvan boven- en buitenaf moest wordenverworpen en alleoordelenmoesten berusten op waarnemingen. Tot slotachtte Domela Nieuwenhuiseen krachtig individu de bestebasisvoor een goede samenleving. Vroeger waren de gezagsverhoudingenverticaal en werd er niet aan het gezag getwijfeld. Nu lopen de gezagsverhoudingen horizontaal. Het is iets tussen burgers onderling.

33. samenvatting De drie consequenties voor deze veranderingen zijndat despelregels vanhet vrijespreken steeds minder in acht werden genomen. Daarnaast speelde het zoeken naar waarheid nauwelijks meer een rol en tot slot zeggen steeds meer mensen precies wat ze denken. Het maatschappelijke probleem dat hierbij kan ontstaan is dat kwaadwillende mensen het hoogste woord gaan voeren, dat de democratie in gevaar komt. Er moeten spelregels komen om de democratie te beschermen en om de schade die het vrije debat kan berokkenen te beperken.